donderdag 25 augustus 2016

Het Griekse en Italiaanse probleem nog steeds niet opgelost

We vergeten het bijna, maar er zijn nog steeds problemen met Griekenland en Italië. Landen met een hoge staatsschuld en een zwakke overheid. We kunnen dan naar de politiek kijken of naar de Griekse referenda. Maar misschien moeten we Griekenland en Zuid Italië ook vergelijken met zwakke staten elders in de wereld...

Een interessante verklaring voor de gang van zaken in deze landen levert Fukuyama in zijn boek “Political order and political decay”. Je kunt namelijk Berlosconi's Forza Italia bekijken of de Griekse Pasok en Nea Democratia, maar ook naar de kracht van de overheid.

Fukuyama stelt dat in deze landen de democratie ingevoerd werd zonder dat er een sterke overheid was. Een sterke overheid heeft een apparaat dat niet bouwt op cliëntelisme en corruptie. De beste (technisch bekwame, integere) ambtenaren komen boven drijven. Zij zorgen ervoor dat de politici weten wat ze kunnen beloven en dat ze het waar kunnen maken.

Zuid-Italie en Griekenland lang een speelbal van anderen
Zuid-Italie en Griekenland hebben een geschiedenis waardoor de mensen weinig vertrouwen hebben in de overheid en instituties. Griekenland was lang een provincie van het Ottomaanse rijk, Zuid-Italie de speelbal van Europese koninkrijkjes. Daardoor was het een aanvaarde sport om belasting te ontduiken die toch maar naar een machthebber ver weg ging. Op het moment dat er democratie komt wil de politiek de achterban belonen voor zijn stem. Dat kan met baantjes in het ambtelijk apparaat. Dat levert op korte termijn herkenbare winst op. Omdat het lastig is ambtenaren te ontslaan, komt met elke nieuwe regering een nieuwe groep ambtenaren erbij zonder dat bekeken is of ze nodig zijn en goed zijn.

Hoe droevig ook: de slachtoffers bij de aardbeving in Italië tonen aan hoe zwak de overheid is.  In de jaren na de beving in 2009 werden weliswaar honderden miljoen euro's uitgegeven aan de heropbouw van de regio, maar negen jaar later liggen nog altijd grote delen van het gebied in puin. Geld voor de wederopbouw zou zijn weggesluisd naar de maffia. Ongeveer 30 procent van de sindsdien gebouwde huizen is zo slecht dat ze herbouwd moeten worden.

Vergelijk je noord Italië met het zuiden, dan zie je groot verschil in civic engagement, burgerbetrokkenheid. Onderzoek wijst ook uit dat er een groot verschil is in percentages dat kranten leest, deelneemt in het runnen van georganiseerde sport, en andere betrokkenheid met een bepaalde inzet voor het maatschappelijk leven. Het is “weak or nonexistent ones in the South”. De buren zijn een bedreiging, tenzij het familie is. In het noorden is er betrokkenheid bij de samenleving, meedenken met elkaar en dus zijn er ook oplettende burgers als er iets mis is.

Lastig om op dat moment van Griekenland bezuinigingen te blijven vragen in de hoop dat de situatie verbetert. Fukuyama stelt dat Griekenland niet de stap wist te maken van diverse gemeenschappen naar een samenleving. Niet alleen de geschiedenis met het Ottomaanse rijk, maar ook het kolonelsregime.

Democratie lastig in te voeren van buitenaf
Het is ook goed om je dit te realiseren als je wilt ingrijpen in landen in het middenoosten. Je kunt de politici wegsturen, maar je moet ook iets doen aan de samenleving en het ambtelijk apparaat. Zo heeft in Libië onder Khadaffi wel een verhoogde welvaart gezien, maar geen sterkere samenleving. Khadaffi bleef aan de macht juist door groepen tegen elkaar uit te spelen. Zo groeide er nooit een goed ambtenarenápparaat, want je werd bevorderd om je trouw, niet om je kwaliteit. In Afghanistan in Pakistan, overal zie je een zwakke samenleving met gering onderling vertrouwen. Je kunt dat niet alleen aan de Islam wijten, je kunt ook naar de geschiedenis kijken en zien dat er geen samenleving is opgebouwd, geen sterk onderling vertrouwen is en geen kwalitatief goed ambtenarenapparaat (en geen onafhankelijke rechtsstaat die zorgt dat groepen elkaar kunnen aanspreken als het vertrouwen geschaad wordt). Gebrekkig vertrouwen is anders een logische reactie op slechte ervaringen enblijft bestaan.

In Griekenland moet je de democratie opbouwen in de steden met burgerbetrokkenheid en een goed ambtenarenapparaat en zo laten uitgroeien. Start met Athene in plaats van heel Griekenland te laten bloeden. In Italië zie je ook een stevigere overheid en civiele samenleving in het noorden waar de steden zichzelf bestuurden al lang voor de invoering van de democratie.

Tel je zegeningen
In Nederland is dat er juist wel. Het gaat er niet om hoe breed de scope is van de overheid (onze overheid is heel breed georiënteerd), het gaat er om hoe goed de kwaliteit is. Daar komen in onderstaand plaatje Nederland en Denemarken goed uit, maar ook Singapore, met een beperkte scope. Het ambtenarenapparaat zorgt er met  de samenleving voor dat de politici kunnen weten wat ze beloven en dat waar kunnen maken.

Het is goed om eens stil te staan bij onze zegening van een goed werkend en effectief ambtenarenapparaat, democratische gezindheid en een sterke burgerbetrokkenheid.

Onderling vertrouwen is moeilijk te meten, maar wel enorm belangrijk.

maandag 22 augustus 2016

Subsidiariteit en big data

In tijden van vernieuwde aandacht voor grote landen die hun macht uitoefenen, zoals Rusland en China, is het goed eens te kijken naar de vraag hoe groot je moet zijn? Is het zo dat Europese aanpak nodig is om de diverse economische en culturele uitdagingen het hoofd te bieden? Met big data kunnen de grote staten hun land besturen en op het juiste moment ingrijpen. Hun munt bepaalt het economisch verkeer en hun centrale bank bepaalt hoe de rente zich verder ontwikkelt. Gaat de sterkste gewoon winnen? En is dat hét argument om in de EU te blijven?

Big data maakt grote organisaties en landen bestuurbaar
Big data is mooi en maakt het mogelijk om van bovenaf veel te reguleren. Je kunt als bestuurder een dashboard bekijken om te zien dat het goed gaat met de organisatie. De metertjes slaan oranje of rood uit als er iets mis is. Het bespaart je het lezen van dikke rapporten. Je kunt snel doorzien wat er gebeurt of wat de trend is. De grote organisatie blijft zo bestuurbaar en overzichtelijk. 

Maar systemen zijn niet altijd te vangen in algoritmen. Het weer is wel beter te voorspellen, maar nog steeds niet met zekerheid. De gebeurtenis ergens ver weg die niet in je algoritme zit kan ineens grote verandering geven die alleen lokaal opgepakt kan worden. Het is een beetje de rivier waarvan de data zeggen dat hij gemiddeld een meter hoog is, dus doorwaadbaar. Iemand die de rivier wil oversteken zal toch echt moeten kijken waar de bodem, de stenen èn de waterhoogte de rivier doorwaadbaar maken. De data zeggen dat de kans groot is dat de rivier doorwaadbaar is, dat is alles. Hoe meer je rekent op toezicht en data, des te meer kom je er achter dat het niet gaat om te zorgen dat er nooit iets mis gaat, maar om te helpen leren van de fouten die optreden en dat toe te voegen aan de plaatselijke kennis van zaken.

Steden worden belangrijker dan landen
Juist door al die beschikbare data is de samenleving complexer geworden. Mensen kunnen veel meer zelf beslissen en zelf ergens ver weg hun idee opdoen om daar in eigen kring mee aan de slag te gaan. Afstanden zijn weggevallen. De Nederlander in Amsterdam lijkt meer op de Londonner dan de Nederlander in pakweg Assen of Almere en die in Almere misschien juist meer op de Engelsman in Lancaster. De beheersing van bovenaf is misschien een eerste impuls, maar niet de winnende strategie. Misschien kun je beter de verbinding tussen Londen en Amsterdam versterken èn die tussen Almere en Lancaster of tussen Assen en Bad Bentheim in Duitsland èn Rotterdam en Shanghai in China.

We zien al dat het belang van steden toeneemt ten koste van het belang van landen. En kijk je dan in die stad, dan zie je daar weer een toenemende aandacht voor beslissingen in de wijken en door bewoners zelf, omdat zij meer kennis hebben van de dagelijkse praktijk en beter kunnen zien waar enthousiasme voor is.

Beslissen niet op één niveau
Dat betekent niet dat beslissen op een hoog niveau niet goed is. Ik zie Engeland na de Brexit ook niet Google aanpakken zoals de EU dat kan. En hoe zit het met de klimaatverandering?

Een principe dat daarom steeds belangrijker wordt is het principe van de subsidiariteit. De Katholieke kerk heeft er veel crises mee overleefd hier op wikipedia Het houdt in dat hogere instanties niet iets moeten doen wat door lagere instanties kan worden afgehandeld. “Evengoed als het een ernstige fout is om hetgeen individuen door hun eigen initiatief en nijverheid kunnen bereiken van hen af te nemen om het aan de gemeenschap te geven, zo is het ook een onrecht en tegelijkertijd een ernstig kwaad en aantasting van de juiste orde om aan een grotere en hogere verband te geven wat een lagere en ondergeschikte organisatie kan doen. Want elke sociale activiteit behoort vanuit zijn natuur hulp bieden aan de leden van het sociale lichaam en nimmer om ze te vernietigen.Uit de encycliek van 1931.
Interessant is dat het principe van wederzijdse hulp dat in deze tijd van kritiek op neo-liberalisme opnieuw aandacht krijgt toen al benoemd was. Juist die wederzijdse hulp is gemakkelijker als het geen anoniem door de overheid afgedwongen hulp is. Iets wat ik al eerder over solidariteit schreef.

De Calvinisten voegen daar de soevereiniteit in eigen kring aan toe om de macht van de staat verder in te perken: beide principes gaan er van uit dat individuele mensen primair verantwoordelijk zijn voor hun handelingen, dat maatschappelijke verbanden hun eigen zaken behoren te regelen. Het katholieke principe is verticaal, het calvinistische is horizontaal gericht.

De succesvolste landen zijn ook niet per se de grootste landen. Denemarken is niet alleen geen groot land, maar ook nog vergaand gedecentraliseerd. Denemarken werkt op allerlei manieren samen met andere landen: in de EU, met de Scandinavische landen. Op diverse lijstjes met prestaties staat Denemarken hoog genoteerd. Fukuyama vindt Denemarken zelfs het meest succesvolle land ter wereld (Nederland scoort op die lijstjes en bij Fukuyama trouwens ook goed). 

Nexit of hervormde EU?
De verkiezingen zullen mede gaan over een Nexit versus het benadrukken van de noodzaak van hervorming de EU. Beide oplossingen gaan niet op de werkelijke problemen in. 

De oplossing voor de te vergaande beslissingen van de EU -die ver van de mensen staat- zou wel eens veel eerder te vinden kunnen zijn in een vastgelegd principe van subsidiariteit waarop bewoners, buurten, gemeenten en landen zich kunnen beroepen. Zij kunnen veel succesvoller met al die data opereren dan de landelijke of Europese overheid. Dan voeg je een mechanisme toe om de beslissing op een lager niveau te nemen. Beter dan een Nexit om de macht in eigen hand te nemen of een systeem om de EU van bovenaf te hervormen.


vrijdag 12 augustus 2016

De volksregering!

Het valt mij op dat er steeds vaker door reaguurders gesproken wordt over “Het Volk”. Onlangs pleitte Thierry Baudet (met veel applaus) ervoor “om de nepdemocratie te vervangen door een volksregering” (op geenstijl.nl, longread). Erg grappig vond ik een berichtje op nujij.nl over de stemming in Oostenrijk voor de president die rechtse kandidaat Norbert Hofer van de rechtse FPÖ zou gaan winnen: “Het volk kiest eindelijk!” riep een reaguurder. Maar Van der Bellen won, dat was nou juist niet wat de reaguurder bedoelde! Had het volk blijkbaar toch niet gekozen! Is een volksregering de oplossing?

Het volk wil volgens mensen van alles, alsof het volk eenduidig is. Maar als het Nederlandse volk al bestaat, is het de vraag of de leden van het volk allemaal hetzelfde stemmen. Een volksregering zou een regering zijn die doet wat het volk wil, in tegenstelling tot een "gewone" regering. Nogal een gevaarlijke suggestie die kan leiden tot de dictatuur van de op dat moment blijkbaar “volkse” meerderheid. Het Volk staat dan tegenover de gecorrumpeerde elite die er een puinhoop van maakte.

In het Verenigd Koninkrijk kan je nog stellen dat mensen moeilijk een regering kunnen kiezen die afdoende vertegenwoordiging is van de kiezers. Zij hebben immers een districtenstelsel en stem je in het noorden op de conservatives, dan is je stem weggegooid, stem je in het zuiden op Labour ook. Dat maakt het lastig om partijen af te straffen, zeker als beide een neo-liberale koers aanhangen, waardoor je op dat punt weinig keuze hebt.

Maar dat is in Nederland niet het geval. We hebben niet alleen een vertegenwoordigende democratie, maar ook een vrij wendbare met veel keuze. Bovendien valt de puinhoop nogal mee, even afgezien van de graaiende bestuurders die her en der ontmaskerd worden (gelukkig!), is Nederland een goed bestuurd land dat op de lijstjes van geluk, welvaart, welzijn, financiële deugdelijkheid, onderwijs en innovatie goed scoort.

Toch is dat niet mijn belangrijkste bezwaar tegen het pleidooi voor een volksregering en het volk laten beslissen. Populisme (komt ook van populus, het volk) suggereert graag dat het partijestablishment faalt en dat alles opgelost wordt als Het Volk maar bestuurt.

De ideale democratie is echter wat anders dan luisteren naar en macht geven aan "het volk". Het gaat er niet om of de elite gefaald heeft. Mensen die de macht aan Het Volk denken te kunnen geven, vergeten dat het bij goed bestuur niet alleen gaat om het stemmen, maar (vooral) om tegenstrevende machten. Macht corrumpeert immers! Dat betekent scheiding van machten invoeren en mechanismen waarmee minderheden hun rechten kunnen afdwingen en vertegenwoordigers die het niet meer goed doen zonder geweld van hun troon gezet kunnen worden..

Het volksidee past bij de industriële tijd. De tijd van de massa's die op de been kwamen en te verenigen waren op een bepaald thema. Het idee van een "Volksregering" past bij het communisme, het fascisme, de volksrepubliek, mislukte bestuursvormen waarbij macht nog erger corrumpeerde. Maar het past ook bij de huidige zwartwit-geneigdheid om te denken in ja of nee, goed of fout, wel in het belang van het volk/ niet in het belang van het volk.

Om een geïndividualiseerde samenleving goed te besturen heb je een wendbare democratie nodig met tegenstrevende machten, niet een suggestie dat het volk eensgezind is.