maandag 25 mei 2020

Burgeraudit over coronamaatregelen


Sinds 2017 is het in de Tweede Kamer traditie om enkele dagen na Verantwoordingsdag een “V-100” te organiseren. Honderd mensen uit de samenleving onderzoeken op uitnodiging van de vaste commissie voor Financiën de jaarverslagen van enkele ministeries. Zij formuleren vragen bij de jaarverslagen vanuit hun eigen ervaring met een specifiek beleidsthema. Deze vragen worden vervolgens door de commissies voorgelegd aan de bewindspersonen. Het kan gaan om een aselecte steekproef uit de kiesgerechtigden of om een bijzondere groep, bijvoorbeeld honder studenten van het MBO. Dat kan ook rond de maatregelen vanwege de Corona-crisis.

Draagt bij aan begrip en vertrouwen
De deelnemers kijken positief terug op de V-100. Een grote meerderheid ziet de meerwaarde van een dergelijk evenement voor de democratie en voor zichzelf als deelnemer. Bijna iedereen (94%) zou vrienden of familieleden aanraden aan de V100 deel te nemen. Zo kwam uit de evaluatie van de V100. 
Mensen waren iets positiever over de interesse in mening van gewone mensen

Bron: onderzoek RUG en NSOB V-100
De deelnemers waren ook positiever over de Tweede Kamer. Ze hoeven natuurlijk van mij niet ineens alle vertrouwen te krijgen. Maar meer nuance in het oordeel is wel een mooi resultaat. 
Bron: Onderzoek RUG en NSOB V-100

Evaluatie coronamaatregelen
Waarom zou de Kamer niet ook rond de evaluatie van de coronamaatregelen 100 mensen uitnodigen? Hun blik zal anders zijn dan die van Kamerleden en ze hebben geen last van zelf eerder ingenomen standpunten. Als je bijvoorbeeld achteraf gezien de maatregelen te streng vindt, maar zelf juist publiekelijk pleitte voor nog strengere maatregelen kan je met jezelf in de knoop komen.

De V-100 kan zich anders inleven dan Kamerleden. Hun eigen inkomsten vielen misschien wel weg. Ze konden misschien hun huur niet meer betalen. Hun omstandigheden zijn anders, hun invalshoek kan dus ook heel anders zijn.

Deze V-100 zouden een rapportage moeten krijgen van het kabinet en daar vragen voor moeten formuleren. Hun vragen moeten vervolgens net zo goed als die van Kamerleden formeel beantwoord worden. Mogelijk kunnen ze nog een keer bij elkaar komen om te bespreken of de antwoorden voldoende informatie geven. Vrij simpel. 

Een burgeraudit over de zo enorm ingrijpende corona-maatregelen. Ik zie een mooie bijdrage aan de evaluatie in het verschiet, goed voor de transparantie en het vertrouwen. .


maandag 11 mei 2020

Democratie in en na de Coronatijd


In tijden van crisis hebben mensen de neiging om de leider te steunen. In nood blijken mensen in overgrote meerderheid blij met iemand die verantwoordelijkheid neemt omdat ze zelf te geschrokken zijn om te weten wat er moet gebeuren. Ik vind dat Rutte het na de wat trage start goed doet. Na de coronacrisis zal echter gewerkt moeten worden aan de democratie en vooral de democratische controle.

Vergaande bevoegdheden
In Nederland is geen noodtoestand afgekondigd. Want met een beroep op de Wet publieke gezondheid kan een minister van justitie en veiligheid of de commissaris van de koning het je bevinden in de openlucht al beperken tot een bezoek aan de supermarkt of een arts. De bevoegdheden gaan erg ver. Het is zelfs zo dat de centrale overheid burgemeesters kan opdragen van hun bevoegdheden gebruik te maken. In de Volkskrant vertelde de burgemeester van Hoogeveen dat hij een kwartier had om de cafés te sluiten.

Bij weinig mensen macht neergelegd
Het gaat er niet om dat dit alles niet mag. Het recht van vrijheid van vereniging, vergadering en betoging kan worden beperkt in dit soort gevallen, als dat netjes via een wet gebeurt en noodzakelijk is in het belang van de openbare orde en de volksgezondheid. Het lijkt allemaal wettelijk te kloppen. Maar wel komt het bestrijden van corona én de handhaving van de openbare orde bij een zeer beperkt aantal mensen terecht. In deze rampentijd wordt van ons verwacht dat we ons gedragen en vertrouwen hebben. Dat vraagt om controle.

Controle is momenteel onder de maat
Die controle is momenteel lastig. De Tweede Kamer heeft niet geregeld dat er digitaal vergaderd mag worden. Digitaal vergaderen stelt ook andere eisen. Naar de rechter stappen vanwege de beperkende maatregelen kan, maar ook de rechtbanken werken op dit moment niet optimaal. Ondertussen wordt er heel veel geld toegezegd en schiet de schuld omhoog. Als je een “intelligente” lockdown instelt, is het ook nodig om noodsteun te geven. Ik wil niet zeggen dat dat onterecht is, je moet er niet aan denken dat de zorg mensen niet meer kan behandelen en de lijken niet meer op tijd begraven kunnen worden. Maar het vraagt wel erg veel vertrouwen. Het kabinet moet maatregelen nemen, terwijl veel nog niet bekend is en wat wel bekend is nog bediscussieerd wordt. Er gaan dus ook zaken mis en er moet gekozen worden tussen meerdere kwaden. Keuzen maken is nodig om deze crisis door te komen. Nu krijgt Rutte steun, maar met wijsheid achteraf zal die steun onvermijdelijk afbrokkelen.

Wat wil ik dan? Onderzoek met onze betrokkenheid
1. Een parlementaire enquête: een parlementair onderzoek waarbij getuigen verplicht kunnen worden te komen en onder ede moeten verklaren. Maar dat is niet genoeg. In deze tijden waarbij van alle burgers vergaand gevraagd is om in te schikken en thuis te blijven, waarbij ondernemers onmogelijk gemaakt is om hun werk uit te oefenen, waarbij het recht op vereniging en vergadering beperkt is, vraagt meer betrokkenheid van ons. Heeft de regering in aanloop van de crisis en tijdens de crisis rechtmatig, effectief en rechtvaardig gehandeld? 

1 a. Ik denk dat daarom juist nu van belang is dat wij burgers kunnen meecontroleren. Ik zou het mooi vinden daarvoor leentjebuur te spelen bij de Amerikaanse jury's. Iedereen kan opgeroepen worden om lid te zijn van een jury. Vraag bijvoorbeeld 100 aselect aangewezen kiesgerechtigde burgers om mee te kijken naar de opzet en uitvoering van het parlementair onderzoek.

2. Regelen in een wet digitaal vergaderen dat parlement (en gemeenteraad waarvoor nu een tijdelijke wet is) kan vergaderen via videoverbindingen. Het is nu niet goed geregeld waardoor het lijkt of het gewoon mag of gewoon niet mag. Er wordt vergaderd met fractievoorzitters, terwijl in de wet iedere vertegenwoordiger is gekozen zonder last of ruggenspraak. Er mag een mengvorm zijn van fysieke en digitale aanwezigheid, wat ongelijke posities mogelijk maakt. Regel het goed!Wanneer mag het, hoe lang, welke regels voor het quorum gelden, welke openbaarheid is er, kortom onder welke voorwaarden mag er videovergaderd worden?

3. Onderzoek naar het handelen van de veiligheidsregio's. Er zijn per regio verschillende aanpakken gekozen, voor wat betreft het handhaven en het ophalen van meldingen. Hoe is dat gegaan? Op welke manier hebben gemeenteraden kunnen controleren of er rechtmatig, rechtvaardig en effectief werd opgetreden. Ook hierbij is het goed dat burgers van de betreffende veiligheidsregio mee kunnen kijken.

4. Onderzoek naar de rol van media. Vaak wordt er alleen gekeken naar de rol van de vertegenwoordigers, die inderdaad een zelfstandige verantwoordelijkheid hebben. Maar de sociale media, de TV, de kranten hebben ook allemaal bijgedragen in de crisistijd. Niet om daarmee af te rekenen, we komen niet aan de vrijheid van meningsuiting, wel om te kijken wat een ieder kan leren voor de toekomst. Wat ging goed, wat kon beter? Ik denk dat de media dit onderzoek zelf moeten inzetten en zelf moeten kijken hoe ze ons er bij betrekken. Zij zijn onze bewakers van de democratie. Ook zij moeten ons vertrouwen verdienen.


donderdag 7 mei 2020

Coronacrisis: risicobeheer was niet op orde


Het Outbreak Management Team is aan zet als er een uitbraak is. Minder zichtbaar is dat er de rest van de tijd niet aan beheersing van een uitbraak gewerkt moet worden, maar aan het beheersen van de risico's. Het gaat er om dat je beter weet wat je moet doen als een risico zich voordoet, je daar op voorbereidt en daardoor minder kwetsbaar bent. Daar heeft ons land veel te leren. En je kunt er zelf nog steeds iets aan doen.

Hoe stond het met risicobeheer?
Risicobeheer (of risicomanagement) is een manier om structureel te kijken naar mogelijke risico's, deze te beoordelen en vervolgstappen te benoemen. Ik kom als visitator vooral risicomanagement van woningcorporaties tegen. De corporatie kijkt naar financiële risico's, projectrisico's, organisatierisico's en maatschappelijke risico's. Per risico bekijkt de corporatie hoe groot de kans is, hoe je het voorkomt, hoe groot de invloed als er iets gebeurt én wat de corporatie kan doen op het moment dat het risico werkelijkheid wordt. Hoe zorg je bijvoorbeeld dat je het ziekteverzuim beperkt, maar ook: hoe zorg je dat je kunt blijven werken mocht het ziekteverzuim toch toenemen?

Het heeft meer aandacht gekregen na de financiële crisis in 2008. Corporaties moeten weten wat er gebeurt als de rente stijgt (ze hebben grote leningen). Zo kiezen de corporaties ervoor niet alle leningen in het zelfde jaar te moeten vernieuwen: als de rente dan juist hoger is stijgen de kosten heel plotseling. Plotselinge lastenstijging is veel moeilijker te beheren dan trage lastenstijging.

Was het risicobeheer van de rijksoverheid goed op orde? Mijn antwoord is nee. Het is wijsheid achteraf en we zaten er allemaal bij, maar het antwoord blijft: nee, we waren ondanks waarschuwingen niet goed voorbereid. Het gevolg is veel hogere kosten in een zeer korte tijd dan bij goed risicobeheer.

Ik vond in de Volkskrant zaterdag 2 mei een aardig interview met David Zaruk. Zijn interessante stelling is dat er nu teveel gedaan wordt aan voorzorgsmaatregelen, omdat het ontbrak aan risicobeheer. Hij meent dat voorzorg de vervanger is geworden van risicomanagement. Voorzorg (de lockdown om te voorkomen dat mensen elkaar besmetten) was nodig omdat niemand in staat was eerdere en andere maatregelen te treffen. Het is een zware en zeer kostbare maatregel. Ik bestrijd de maatregel niet. Ik zeg alleen dat door matig risicobeheer de crisis minder goed is aangepakt.

Zuid-Korea was beter voorbereid
In Korea deden ze het beter doordat ze te maken hadden gehad met Sars en Mers. Er waren draaiboeken voor als er een epidemie uit zou breken. Zodra de besmettingen in Zuid-Korea zichtbaar waren, zijn alle geschikte laboratoria aan het werk gezet om testen te maken en sindsdien draaien producenten overuren. Dat was heel snel en heel effectief. Overal werd ook de temperatuur opgenomen. Het zegt niet genoeg, maar je bent wel besmettelijker als je koorts hebt.

Snelheid van handelen is essentieel. Zelfs in crisistijd duurt het drie weken vanaf de eerste besmetting tot er actie ondernomen wordt. Er was in China een lockdown vanaf 24 januari (duurde meer dan 3 weken, maar geen enkel ander land had nog ervaring). Wat zien we in Italie: eerste besmetting 30 januari, lockdown stadjes in Noord Italië (24/2) en (heel Italië 9/3). In Nederland? Eerste geverifieerde besmetting op 27/2, lockdown toch pas op 12/3 en 15/3. Nederland was gelukkig sneller en effectiever dan Italië, maar blijkbaar kost het moeite om tot de lockdown te komen.

Maar wat moest er gebeuren?
Er was ook niet duidelijk wat er moest gebeuren, want Veiligheidsregio’s waren niet betrokken bij de intelligente lockdown. Burgemeesters kregen de instructies per tv-uitzending. In de Volkskrant gaf de burgemeester van Hoogeveen aan dat hij op 15 maart binnen een half uur de horeca moest sluiten. Let wel: de cafés in België waren toen al eerder gesloten. Burgemeesters in België, aan de grens, riepen al eerder dat het zo niet kon.

Natuurlijk is het moeilijk om in deze tijd goed te regeren en is dit van mij wijsheid achteraf. Maar duidelijk is wel dat Nederland niet was voorbereid op een pandemie.

Het risico was bekend
Het was niet dat het risico niet bekend was. De Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid stelt vanaf 2016 veiligheidsanalyses op. Deskundigen van het RIVM schreven daaraan mee en de gevaren van een pandemie kwamen er steeds uit naar voren. Waarom was dan toch nodig om de burgemeesters op 15 maart te waarschuwen dat ze over een halfuur alle cafés moesten sluiten?

Mijn conclusie: er is niet serieus voorbereid op een pandemie.

Waren de risico's benoemd? Jawel. Je zet dan op een rijtje wat de risico's zijn en hoe groot de kans en de impact zijn. Dat is in Nederland ook gebeurd. Maar dat was niet serieus, juist omdat we slechte ervaringen hadden met de Mexicaanse griep.

De meevallende Mexicaanse griep H1N1 suste ons in slaap
In maart 2009 brak de griep H1N1 uit in Mexico. Op 28 april werden niet essentiële reizen naar Mexico ontraden. De overheid kocht grote hoeveelheden Tamiflu in. Viroloog Ab Osterhaus heette “de regeringsadviseur die in Nederland al maandenlang paniek zaait over de mogelijk verregaande epidemische en dodelijke gevolgen van Mexicaanse griep”. Hij zou dat alleen doen omdat hij banden had met de industrie.

Ik citeer Quote uit 2009 “De Nederlandse overheid heeft 34 miljoen vaccins gekocht afgelopen zomer, vele malen meer dan België, waar deskundigen juist conservatief reageerden en heel andere adviezen verstrekten aan Brussel dan Osterhaus aan Den Haag. In Nederland zwelt de kritiek tegen de paniekzaaierij van Osterhaus dan ook aan.” 

De media betitelden Osterhaus begin dit jaar nog steeds als paniekzaaier. Misschien goed om ons te herinneren dat Osterhaus op 28 februari dit jaar waarschuwt dat we in Nederland moeten stoppen met handen geven vanwege corona in China en Italië. Maar O. stond bij veel mensen in Nederland nog te boek als paniekzaaier.

Er is onderzoek gedaan naar de effectiviteit van risicomanagement. Het blijkt dat vooral het echte doorspreken van de risico's bijdraagt aan risicobewustzijn en aan het beheersen van risico's. Lijstjes bijhouden en rapporteren werkt niet. Het gaat om het echte serieus nemen.

Parlementaire enquête
Een onderzoek, waarschijnlijk een parlementaire enquête, naar het optreden rond de pandemie ligt voor de hand. Daarbij is het van belang vooral te leren èn niet alleen te kijken naar de regering. De politici (die een debat aangevraagd door Baudet afraadden omdat het Baudet was die om een debat vroeg (?)), de media (die buitengewoon kritisch waren toen Nederland teveel voorbereid was), de veiligheidsregio's (die alleen uitvoerder werden).

Persoonlijk risicobeheer
Maar hoe staat het met ons persoonlijk risicobeheer? We wassen onze handen en houden afstand. Dat is goed, maar dat is het treffen van voorzorgen. Daar waren we al niet goed in. Nibud adviseert 10% van je inkomen opzij te zetten en altijd een bedrag achter de hand te hebben, ongeveer drie keer je maandinkomen. Een derde van de mensen heeft dat niet. Geen beste voorzorg dus. Blijf nu die handen wassen! Blijf afstand houden! Dat we uit de lockdown proberen te komen is niet omdat het virus minder besmettelijk is geworden.

Risicobeheer is voorbereid zijn en weten hoe je schade beperkt voordat die zich voordoet. Voor onszelf betekent het dat we moeten kijken hoe we ons voorbereiden op het risico dat we zelf geïnfecteerd raken. Dus niet alleen handen wassen, ook immuniteit versterken is een mogelijke maatregel die wij kunnen nemen. Denk aan: altijd voldoende drinken, goed, niet teveel en gevarieerd eten, 2 stuks fruit, voldoende bewegen, goed slapen, stoppen met roken, weinig of geen alcohol gebruiken.

Misschien had Rutte dat er in de persconferentie bij kunnen zeggen. We doen het immers met zijn allen samen.

Blijf gezond.





vrijdag 1 mei 2020

Lockdown en sociale controle


Er wordt veel geklaagd over onze intelligente lockdown. Dat is begrijpelijk, want we voelen ons allemaal beperkt in wat we kunnen doen. We zoeken bovendien een zondebok: wie kunnen we verantwoordelijk stellen? Mijn vraag is nu: waar zullen we het meeste over klagen? Wat zit ons het meeste dwars? Klagen we misschien toch het meest over de ander?

Er zijn tal van gegadigden. China: de kraamkamer van het virus. Autoritaire leiders die de crisis aangrijpen om meer af te dwingen. Trump die te weinig doet, maar wel veel zegt: tot aan inspuiten met desinfectant toe. Rutte die de kappers het brood uit de mond neemt. Van Dissel die traag reageerde en Rutte adviseert om ondernemers te knevelen. Hoekstra die de KLM veel meer geld toeschuift dan de culturele sector. Jongeren die corona-partys houden en zich niets aantrekken van de lockdown. Mensen die te dichtbij komen en zich niet genoeg houden aan de aanbeveling van anderhalve meterafstand. Mensen die klagen over het te dichtbij komen. Ik denk dat het elkaar onderling aanspreken ons het meeste dwars zit. Dat raakt ons echt. (Totdat je ondernemer bent en failliet gaat, dat raakt je natuurlijk enorm)

Leve de autoritaire leider?
Wat we in Nederland zien is dat een autoritaire leider fijner is om over te klagen dan een leider als Rutte die een beroep doet op de samenleving. De lichte drang is veel disciplinerender dan de herkenbare autoritaire dwang. Je legt je neer bij autoritaire dwang en denkt er over wat je wilt.

Bij de lichte drang is het moeilijker om te blijven denken wat je wilt. Je omgeving heeft immers ook gedachten over de lockdown. Als je je er over beklaagt, staat je omgeving klaar om je te bekritiseren. Het is simpeler als een agent je op de vingers tikt, dat is nu eenmaal zijn werk. Je bent het er niet mee eens, maar je gaat er in mee. Maar de buurvrouw die zegt dat ze verdriet heeft dat jij je niet aan de anderhalve meter afstand houdt werkt op je gemoed. Zo bespiegelt Gerko Tempelman in Trouw, die bang is dat kritiek op overheidsbeleid taboe is en na de crisis de volgzaamheid groter maakt. 

Maar is de autoritaire dwang dan beter? 
Nee!

Vrijheid begrensd door de vrijheid van de ander
Op Facebook wemelt het van kritiek op Rutte en de semi-lockdown (steun is er ook, maar minder zichtbaar). Het is niet alleen toegestaan om kritiek te uiten, je vindt gelijkgestemden. Er is niets dat je denken beperkt. Hoogstens moet je leren om je niet teveel te laten meeslepen. Bovendien weten leiders in democratische landen dat er nu veel steun is, maar dat in het parlement wel verantwoording afgelegd wordt. Politici wijzen je op wat er niet goed ging, op details waar ik mij aan erger, maar ook op daadwerkelijk grote fouten. Nu is de steun voor Rutte groot, maar blijft dat zo?

Het mooie van democratie is nog altijd dat het een middel is om leiders zonder geweld weg te stemmen. Leiders die gefaald hebben, maar ook leiders die hun waarde hebben gehad en waar mensen de prioriteiten niet meer mee delen.

Is die sociale druk en dat werken op je gemoed dan niet erg? We hebben met elkaar te maken en we denken niet allemaal hetzelfde. De vrijheid die je hebt en neemt mag niet leiden tot de onvrijheid van de ander. Maar op dit moment is daar verschil van mening over. De een voelt zich onvrij doordat mensen hem aanspreken op de anderhalve meter. Hij wijst op het geringe aantal doden: mag dat een argument zijn om iedereen te beperken met grote economische schade tot gevolg? De ander voelt zich onvrij omdat hij niet kan winkelen zonder in gevaar gebracht te worden. Hij wijst op overbelaste intensive cares en mogelijk zijn oude vader en moeder die verzorgd wordt. Hoeveel moeite is het om anderhalve meter afstand te houden om je medemensen te beschermen?

Ergerlijk maar niet erg
Het is leerzaam dat we merken dat we niet hetzelfde idee hebben, dat we afhankelijk zijn van de medewerking van anderen. Ja, dat is ergerlijk. Nee dat is niet erg.

Er zijn boeken volgeschreven over de voor- en de nadelen van sociale controle. Een corona-crisis benadrukt de voor- én de nadelen van sociale controle. Ik zou zeggen: prima! We zijn een samenleving en herontdekken waar we elkaar steunen en dwars zitten. 

De uitdaging is respect voor elkaar te houden. Dat wil er helaas nogal eens bij inschieten.