Polarisatie en denken in groepen en volkeren

Vandaag was het weer op de TV. Iemand die tegen de adviezen in naar Antwerpen ging om daar te doen wat in Nederland niet meer mag: shoppen. Een journalist hoort hoe Vlamingen wat klagen en vraagt een bezoeker of hij het wel verantwoord vindt. Want "de Belgen" zijn er niet blij mee. Dan volgt de typisch hedendaagse verdediging: de Belgen kwamen ook bij ons in Zeeland shoppen toen het kon.

Plotseling staan Belgen die shoppen in Nederland voor alle Belgen. Dus de Belgen die nu zeuren (die waarschijnlijk nooit in Nederland zijn gaan shoppen), zijn hypocriet.

Vaccinwappies
Ik zie het ook bij mensen die geen coronavaccin willen. Die worden allemaal wappies. Wetenschap is ook maar een mening, ze vertrouwen op hun eigen immuunsysteem en anders nemen ze maar ivermectine. Het is gemakkelijk om mensen in te delen in volken en groepen. De werkelijkheid is meestal ingewikkelder.

Dat denken in groepen en volken stimuleert de polarisering. Je kunt lekker boos worden op groepen als je het individu niet meer ziet. Je kunt je makkelijker afzetten tegen vaccinweigeraars die doorfeesten, zich laten informeren op Facebook en Youtube. 

Lastiger wordt het als iemand gewoon twijfelt en met kennis van verderfelijke praktijken van bijvoorbeeld de familie Sackler weinig vertrouwen heeft in farmaceuten. Zou het vaccin niet toch schadelijk zijn voor de vruchtbaarheid? Het verstoort toch ook de menstruatie?

Ik heb geen vertrouwen in een idee van een wereldwijd complot met allemaal wetenschappers die gezamenlijk afspreken om zaken te verdoezelen, dat is onmogelijk. Ik geloof dat je slechter af bent voor je menstruatie met corona en dat de verminderde vruchtbaarheid door het vaccin een fabeltje is. Maar zo'n twijfelaar moet je niet weg zetten als Wilhelmina Engel. Anders stopt het gesprek.

Wat doen ongevaccineerden tegen de pandemie?
Op nu.nl forum vroeg iemand wat mensen die geen vaccin willen nemen doen om de pandemie te bestrijden. Hij had gehoord dat ongevaccineerden juist heel erg betrokken zijn en wilde graag voorbeelden. Het antwoord was een uitgebreide post waarin uitgelegd werd dat al die verhaaltjes over veiligheid van vaccins niet konden kloppen. Ergens zit immers een megabelang om vaccins te verkopen. Wij zien dat gewoon nog niet! Vaccinweigeraar was ook een verkeerde term, hij was geen vaccinweigeraar, maar iemand die nadacht over verbanden! Of hij wat deed tegen de pandemie werd natuurlijk niet beantwoord. Mijn gedachten gingen direct naar demonstraties en lekker provocerend knuffels uitdelen en een Kerstmarkt houden ondanks verbod.

Ik viel meteen weer terug in mijn sceptische houding over vaccinweigeraars. Ik zag ze weer als groep.

Geld speelt geen rol?

Stel dat de minister van Financiën op de kapitaalmarkten nu €100 miljard zou lenen en dat dit lukt tegen een negatieve rente. Dat is met de huidige rentestand van -0,24% mogelijk. Zou je dan geen doorrekening van kabinetsplannen meer hoeven te maken? Extra uitgeven levert geld op! Want je kunt van alles betalen. Hoe zit dat?

Natuurlijk is geld niet helemaal gratis. Als je nu geld leent moet je dat weer terug betalen, alleen de rente is licht negatief. Kun je niet terugbetalen als het moet, dan moet je geld lenen om af te kunnen betalen. Inmiddels zal de rente dan niet meer negatief zijn. Verpleegkundigen nu beter betalen betekent dat je dat tot in lengte van jaren moet kunnen doen. Een eenmalig extraatje is makkelijker, maar ook dan moet de lening om dat te betalen ooit terugbetaald worden. 

Of is de schuld geen probleem? Inmiddels is de overheidsschuld veel hoger dan in de jaren 80, maar als percentage van het BBP valt het mee. In dit plaatje uit de Miljoenennota 2020 zie je dat de schuld (blauw) oploopt, maar als percentage van het BBP niet. Iemand die een ton per jaar verdient kan best een schuld hebben van twee ton, de rentelast is maar een klein deel van zijn besteedbaar inkomen. Iemand die weinig verdient heeft veel meer moeite dezelfde rentelasten te betalen.

Overheidsschuld steeg, maar percentage van BBP daalde

Nog steeds geen probleem dus? De schuld van Italië is veel hoger en dat land is ook nog niet failliet.

Mooie tijden voor politici: je kunt lenen en krijgt geld toe, de schuld is geen probleem. Uitgeven maar? Zeker eenmalige investeringen die geld opleveren?  

Eerste vereiste is om het geld te investeren in zaken die geld opleveren. Niet in theorie en niet in iets algemeens als meer welzijn. De andere uitgaven (welzijn, zorg, onderwijs) kunnen beter betaald worden uit inkomsten zoals belasting. Agrariërs in de buurt van natuurgebieden kunnen uitgekocht worden. Dat zijn eenmalige uitgaven. Maar dat levert niet direct geld op. Het levert ruimte op voor bouw van woningen omdat er stikstofruimte vrij komt. Er kunnen huizen gebouwd worden, ook eenmalige uitgaven, meer kans dat dat wel geld oplevert. 

Om deze reden denken politici met veel geld in fondsen alles op te lossen. Maar als het zo gemakkelijk rendabel was ondanks stijgende bouwkosten en gebrek aan grond, waarom deed niet iedereen dat dan al?  Kortom: ik geloof er niet in dat geld geen rol meer speelt. 

Rentelasten klein deel van de Rijksuitgaven

Het gevaar blijft inflatie. Wat als inflatie wel blijvend oploopt? De rente gaat dan oplopen en investeringen kunnen tegenvallende rendementen hebben. In onderstaand plaatje zie je hoe weinig rente er nu betaald moet worden (3,4 miljard) . Wat als de rente oploopt naar 3 of 4%? Dan verviervoudigen de rentelasten. In de jaren 80 liep de rente op naar 7%. Om aan geld te komen werd spaarders een rente van 10% geboden. Er zijn landen waar de rente nog veel hoger werd. Dat was de periode van opgelopen inflatie in combinatie met stagnatie begin jaren 80 (zogenaamde stagflatie)

Combineer de inflatie met een hoge schuld en je ziet de problemen. Bedenk dan ook dat als de overheid heel veel besteedt, dit de inflatie in de hand werkt. 

Geld speelt dus wel degelijk een rol. Ik zeg niet dat de inflatie nu al blijvend is, ik wil alleen dat we voorbereid zijn. Doorrekening van een regeerakkoord hoeft niet per se, niet als het een beperkt akkoord is. Maar de Tweede Kamer moet wel oppassen. Want ik wil in de toekomst ook zorg en onderwijs en sociale zekerheid kunnen bieden. Waarom ben ik daar nu niet gerust op?

Boosheid en irrationele samenzweringstheorieën

Boosheid op de elite is natuurlijk van alle tijden. Niet altijd drong dit door: vertegenwoordigers schaafden aan de verhalen om een rationeel verhaal te kunnen houden. Zij vertaalden woede naar een rationeel programma. Boosheid werd zo voor rationele leiders vertaald. Dat leidde dan tot verandering. Nu de vertegenwoordiging halfdood is, lezen we de boosheid ongefilterd en schrikken we er van. Hij dringt door sociale media zelfs harder door, want woede wordt meer getoond dan vriendelijkheid en dankbaarheid. Van de theorieën zouden we niet moeten schrikken. Van de boosheid wel.

Steven Pinker gaat in de Volkskrant van 25 november in op de vreemde samenzweringstheorieën en pleit voor ratio, maar weet dat mensen die best rationeel na kunnen denken dat lang niet altijd doen. De vreemdste theorieën winnen deze tijd aan aanhang. Dat we worden geregeerd door reptielen en dat Bill Gates chips wil inspuiten in alle mensen. Een voorbeeld is het verhaal over de pizzeria waar kinderen misbruikt werden voor duivelse rituelen en dat Hillary daar haar pedofielennetwerk ruimte bood. Pinker zegt: “Het geloof dat Hillary Clinton een bende pedofielen runt, is een manier om te zeggen: boe, Hillary! Hillary is slecht. Of ze het nu wel of niet gedaan heeft, ze is zo slecht dat ze het zou kunnen doen.”

Een vertegenwoordiger van de stem van het volk dat deze theorieën aanhangt zal met bewijzen moeten komen om de rest van de mensen te overtuigen. Toegegeven: er was een vertegenwoordiger die maling had aan bewijzen. Trump beweerde ook zonder bewijs dingen over corona en prees medicijnen aan die niet werkten en acuut tot de dood kunnen leiden. Toch is ook Trump het vleesgeworden voorbeeld van iemand die het vooral gaat om de woede. Zoals iemand ooit opmerkte: de republikeinen namen Trump niet letterlijk, maar wel serieus. De democraten namen Trump wel letterlijk en niet serieus. Daarna werd Trump president.

Misschien geldt dat wel voor alle QAnon aanhangers en virusontkenners. Je moet ze niet letterlijk nemen, maar wel serieus. Die virusontkenners zeggen dat er geen corona bestaat, maar gaan wel als ze ziek zijn naar het ziekenhuis in plaats van naar een Sjamaan, gebedsgenezer of naar Willem Engel.

NRC 26/11/21

En is er voor boosheid niet veel aanleiding? PVV en FvD stemmers hebben een afkeer van Haagse politiek en van de wereld. Maar misschien zijn zij ook wel de grootste verliezers van de globalisering (waarbij banen en zekerheden verdwenen) en de strijd voor klimaat (waarbij ze veel meer betalen voor hun energie en mobiliteit). Het zijn de mensen die zich geen koopwoning kunnen veroorloven, jaren op een huurwoning moeten wachten en die hun buurt zien veranderen. Het zijn ook de verliezers in de cultuurstrijd, want Zwarte Piet verdwijnt natuurlijk. Terecht, maar voor hen een verlies van hun mooie en niet racistisch bedoelde verhaal over Sint en Piet uit hun jeugd. Is het dan een wonder dat ze afkeer hebben van de Haagse politiek de de wereld? 

Hun manier van leven staat meer ter discussie dan die van de bakfietsende GroenLinkser, die goed is opgeleid en zich makkelijker aanpast op de arbeidsmarkt. 

Neem de boosheid serieus. Investeer in onderwijs, volkshuisvesting en investeer in zekerheden. Kom met antwoorden in plaats van de verhalen van PVV en FvD die geen antwoord geven maar woede onderkennen en voeden. Betrek de mensen bij onderzoeken en vind samen oplossingen.

En de irrationele samenzweringstheorieën? Leer de mensen kritisch na te denken. Accepteer dat paranormaal geloof – astrologie, geesten, de spirituele krachten van kristallen – waarschijnlijk niet uit te roeien is.

Invloed op kunstmatige intelligentie en kunstmatige domheid

 

Pakweg 2012, dus jaren geleden was ik bij een verzekeraar die vertelde over risicobeheersing. Een van de mooie dingen die ik hoorde was dat er een groep slimme mensen keek naar de risico indicatoren van de verzekeraar. Wat ze wilden bekijken was: als we vertrouwen op onze risico-indicatoren, wat kan er dan allemaal mis gaan? Dat was een mooie vraag. Want de risicosystemen in de financiële wereld zijn fantastisch, maar de vondsten om te spelen met die systemen ook. Denk aan de rommelhypotheken die ooit aanleiding waren voor de kredietcrisis. Slechte kredieten verpakken met goede kredieten zodat het risico niet meer goed zichtbaar is.

Waren deze nerds maar eens bij de Belastingdienst wezen kijken! Want als we vertrouwen op vaste beoordelingssystemen weten we niet goed wat er allemaal aan onze ogen onttrokken wordt. En dan waren er in het geval van de Belastingdienst nog echte ogen die meekeken en mensen die konden waarschuwen dat het mis ging.

Dit is meteen één van de gevaren van Artificiele Intelligentie, volgens de WRR “systemen die intelligent gedrag vertonen door hun omgeving te analyseren en – met enige graad van autonomie – actie te ondernemen om specifieke doelen te bereiken.”. Het kan dus gaan om beoordelingen zoals bij de belastingen, het kan gaan om systemen als van Facebook om posts te tonen die “bij jouw interesses passen”, het kan zelfs gaan over systemen die automatisch publiceren. Immers in 2020 publiceerde The Guardian een essay dat geschreven is via Artificiele Intelligentie, een taalgenerator van Openai. In het artikel betoogt taalgenerator gpt-3 dat de mens zich niet bedreigd hoeft te voelen door AI. Wat gebeurt er als we beinvloed kunnen worden door door AI gegenereerde essays?

De ontwikkelingen gaan door, terwijl we er weinig van weten en pas laat, te laat er achter komen dat we er te weinig van weten, weinig aan kunnen doen en zwaar door beinvloed worden.

Daarom is het goed dat de WRR hier een rapport over schreef. Toch blijft het ook na het lezen van het rapport moeilijk om het te doorgronden.

Daar gaat meteen een van de aanbevelingen op in: “Willen de organisaties die de rechten en belangen van burgers behartigen, hun rol bij AI kunnen waarmaken, dan moeten zij ook over de capaciteiten daartoe kunnen beschikken. Specifieke kennis van deze organisaties is onmisbaar bij de inbedding van dit soort technologieën, en daarmee bij de inbedding van AI in de samenleving”. Toch ontbreekt hun stem momenteel in veel AI-discussies. De WRR rekent hier wel erg op vertegenwoordigende organisaties.

Maar dan? Dan kun je meepraten, maar heb je dan wel invloed? Via Zondag met Lubach (over de fabeltjesfuik) misschien. Maar de overheid kan vaak niet ingrijpen. De WRR beveelt aan dat de wetgever op korte termijn een actievere rol pakt, ontwikkelingen veel meer vanuit een integraal perspectief adresseert en tijdig via regulering stuurt op de bredere economische en maatschappelijke context waarbinnen ai tot wasdom komt.

En toch blijf ik dan twijfelen. Moet het wel beperkt blijven tot de overheid? Moeten we niet rechten van individuen vastleggen om als ze slachtoffer worden openheid en genoegdoening te kunnen eisen? Ik moest namelijk direct denken aan een discussie over de invoering van DIGID en de veiligheid. Ik vroeg toen in de commissie Burger@Overheid hoe een individu zou kunnen controleren of er misbruik gemaakt zou zijn van zijn gegevens. Het antwoord was tekenend: het is heel goed vastgelegd per dienst hoe de integriteit gewaarborgd is. Maar wat als iets fout is gegaan? Welk recht heeft dan een individu???

Ik had het volgende voorbeeld. Iemand krijgt van de Belasting zijn wegenbelasting terug omdat zijn auto is gestolen. Het is een voorbeeld van geautomatiseerde domheid. De man schrikt, want zijn auto is niet gestolen! Hij belt de Belastingdienst. Daar vraagt men: “Waar is uw auto gestolen?”. Maar die is niet gestolen! “Het staat hier wel zo aangegeven als mededeling van de politie”. Kunt u dat niet veranderen? “Nee, dat mag alleen de politie!” Dan maar de politie bellen. Die vroeg meteen: “Waar is uw auto dan gestolen?” Maar die was niet gestolen. “Als ik niet weet welke politieregio uw auto als gestolen heeft opgegeven kan ik niets doen.” De gegevens waren per regionale dienst beveiligd. Een schrijffoutje in Eindhoven bracht de eigenaar van de auto bijna tot een zenuwinzinking. Deze inzinking werd alleen voorkomen doordat er mensen waren die begrepen dat hier iets heel raars aan de hand was. Stel je voor dat daar geen mensen tussen zaten!

Bij elk AI systeem zou je een reverse brainstorm moeten houden: wat kan er mis gaan als dit algoritme vergaande invloed krijgt om zelfstandig te besluiten? Wanneer slaat de kunstmatige intelligentie om in kunstmatige domheid? Vervolgens kijken hoe er gehandeld kan worden als dat inderdaad gebeurt. Wat moet dan de overheid kunnen doen en wat het individu? Dat is nog een hele kluif!

De verdwijnende collectieve bankjes

Bij ons in het parkje stonden 4 bankjes, een glijbaan, klimrek korfbalpalen en een kabelbaan. Er spelen vaak kinderen in het parkje, de ouders of grootouders zitten op een bankje erbij. Ik gebruikte het bankje in coronatijd als koffiehoekje. Jongeren gebruikten een bankje met wat vrienden als zij 's avonds afspraken, want veel gelegenheid binnen was er niet. Dat zorgde voor geluidsoverlast (zelf had ik er geen last van, terwijl het bijna naast ons huis is). Je zou zeggen dat de bewoners het gesprek met de jongeren hadden kunnen aangaan. Maar met inschakelen van de politie was de boel flink geëscaleerd. Dat is nu opgelost!

Terugtrekstrategie
De bankjes zijn weggehaald! Omdat 's avonds jongeren op het bankje zaten, kunnen de ouders, opa's en oma's niet meer in het park zitten. Wie bedenkt zo'n terugtrekstrategie? Het idee er achter is dat de jongeren (in een openbaar park) niet mogen zitten, omdat iemand anders elke keer de politie belt. Dat is veel duurder dan het weghalen van bankjes (of gewoon met elkaar gaan praten en een biertje of een cola drinken en samen een oplossing vinden). 

En om het zitten van jongeren op een bank te voorkomen mag niemand er meer zitten, iedereen straf.

Het zette mij wel aan het denken. Want zien we dat niet in de hele samenleving terug? 

Het collectief: samen kijken hoe je belangen kunt verenigen
Wie denkt er na over het collectieve geheel en is bereid te zoeken naar belangenoverstijgende oplossingen? Misschien iets in te schikken? Kijk naar de formatie. Het lukt niet een kabinet te maken. Diverse partijen die in de Kamer gekozen zijn om te praten over de richting en inrichting van de samenleving praten over de formatie, maar veel partijen laten al vooraf weten niet mee te willen doen. Waarschijnlijk is dat omdat de grootste partij zetels wint en de kleinere wordt afgestraft voor deelname aan een kabinet, overigens bij de laatste verkiezingen niet per sé waar. Wel na het kabinet VVD – PvdA en veel andere kabinetten. Je wil dus invloed, maar om moeilijke compromissen te sluiten voor het collectief ben je te belabberd.

Wel ongeduld, geen bereidheid tot regeren
Dat leidt tot vreemde taferelen, waarbij  partijen zich ongeduldig tonen. De SP wil bijvoorbeeld niet meeregeren, maar roept wel dat het te lang duurt (voor ze niet mee kunnen doen). CU wil niet meeregeren. BIJ1 wil niet in de regering. Volt wil niet meeregeren. BBB wil niet meeregeren, maar roept ook dat er maar snel een regering moet komen. De PVV en FvD hebben zich allang onmogelijk gemaakt. JA21 is gelukkig wel bereid.

Er moet snel een regering komen, maar de eigen achterban wil geen nare compromissen. Neem BBB die misschien een boer moet laten onteigenen bijvoorbeeld: ondenkbaar! Zo veroorzaakt één kalkoenboer uit Ermelo op de Veluwe meer stikstofneerslag dan alle automobilisten in Nederland besparen met de verlaging van de maximumsnelheid op snelwegen naar 100 kilometer per uur. Onteigenen zou ik zeggen, maar Sjaak van der Tak (LTO-Nederland, oud CDA wethouder en burgemeester) staat al te brullen. CDA en BBB durven dan natuurlijk niet meer. Tja, dan kom je als regering niet ver. 

En allemaal maar roepen dat het te lang duurt. De VVD wil wel regeren, maar de meerderheid van de regering moet zo klein zijn dat de VVD de linkse partij die meedoet in de tang kan houden. Dus of de PvdA of Groen Links, maar niet allebei. Over de inhoud, de richting en inrichting van het land gaat het al lang niet meer.

Collectief vraagt afwegen, compromissen, belangen overstijgen
Als niemand zich wil inzetten voor het behoud van iets collectiefs, omdat er altijd wel mensen zijn die mogelijk ergens last van kunnen hebben, waar gaan we dan heen met de samenleving en het algemeen belang? De focus op wie tegen is verlamt, verdoezelt dat veel mensen ook vóór iets kunnen zijn, maar minder hard schreeuwen. Uit beeld raakte dat de politici moeten zoeken naar de belangentegenstellingen van groepen en individuenen hoe deze tot hun recht komen en waar mogelijk overstegen worden met betere oplossingen. (zie deze blog). 

En dan is dit dus het gevolg. Niets oplossen, bankjes verwijderen.

Naar een samenleving zonder bankjes. 

Democratie tussen wal en schip

 Gaven vroeger partijen nog leiding en richting aan de achterban, nu is het omgekeerd. Dat lijkt goed: partijen die werkelijk geïnteresseerd zijn de gedachten en meningen van hun achterban naar believen te verkondigen. Het is echter nogal strijdig met de gedachte van de representatieve democratie. Politici versterken zelfs de meningen van hun achterban zonder te werken aan een weg naar verbetering. Want dat was het idee: om met andere politici samen te kijken naar betere oplossingen die recht doen aan belangen dan wel compromissen te zoeken die voor iedereen acceptabel zijn.

We zitten nu in een soort wal en schip-democratie. De wal van de directe democratie van bewoners die (samen) zelf beslissen en het schip van representatieve democratie van politici die samen in gesprek gaan en zoeken naar manieren om besluiten te nemen over publieke kwesties en zich verantwoorden aan de kiezers.

Schematisch ziet het representatieve systeem er zo uit: Kiezers stemmen hun vertegenwoordigers. de vertegenwoordigers voeren de discussie, overwegen en zoeken hoe belangen verenigd kunnen worden (delibereren). Vervolgens wordt gekozen, zodat dat de meerderheid zich er in herkent.  Het ideaal is een besluit dat de belangen overstijgt en dus beter is dan als er niet gezocht werd naar elkaars belangen en hoe daar recht aan gedaan kan worden.

representatieve democratie

Essentieel is dat er echte discussie is en naar elkaar geluisterd wordt om beter te kunnen besluiten. Dat gebeurt nu minder omdat kiezers niet trouw zijn. Een compromis van de representatieve democratie wordt niet geaccepteerd door de kiezers. Je wordt weggestemd. Het zou nog goed kunnen gaan als kiezers onderling gesprekken en debatten hebben. Die blijven echter beperkt tot de eigen bubbel. Precies om die reden accepteren ze ook geen compromis, want in hun eigen bubbel worden ze bevestigd in het beeld dat het niet nodig is. Op twitter krijgen de tegenstanders alle aandacht. de gematigde medestanders niet.  

In directe democratie discussiëren niet de politici, maar de mensen zelf. Dan moeten mensen wel uit hun bubbel komen en naar elkaar luisteren. De nuance neemt toe, het onderlinge begrip wordt groter. Dat is ook de ervaring in burgerjury's: men laat zich overtuigen en luistert naar elkaar.  We vinden zoiets terug in burgerjury's, G1000, of in het Amerikaanse rechtssysteem de juryrechtspraak waarbij mensen een oproep kunnen krijgen lid te worden van een jury. Nadeel is dat goedgebekte mensen hier blij mee zijn, maar minder goedgebekte kiezers misschien liever iemand als vertegenwoordiger kiezen die namens hen discussieert en luistert. Je ziet ook dat hoog opgeleide mensen sneller meedoen aan zo'n burgerjury of G1000. 

In de huidige tussen wal en schip-democratie luistert men niet meer naar elkaar, men zoekt niet naar belangen, maar wil graag zijn eigen mening terug horen in het debat. Zo kan iemand roepen dat alle Marokkanen het land uit moeten, omdat mensen met een Marokkaanse achtergrond (die vaak in Nederland geboren zijn) een gevaar zouden zijn. Schandalig, maar als je daar iets over zegt heet het dat je tegenwoordig de waarheid niet hardop mag zeggen. Dat dat helemaal niet kan, dat het verboden ophitserij is, doet er voor mensen niet toe. Ze spreken de mensen waar ze het over hebben ook niet, want dat past niet bij hun comfortabele bubbel. Een bevolkingsgroep kun je haten, het wordt lastiger als je de echte mensen ontmoet. Het zou  hun wereldbeeld doen wankelen, want dan blijken het gewoon net zulke mensen als zij zelf. Zo kan Wilders de derde partij van Nederland aanvoeren. Zonder belangen te willen overstijgen, zonder zich te willen binden aan compromissen of te kijken of de aangedragen oplossingen wel kunnen.

Politicus is een beroep dat niet veel vertrouwen inboezemt. Toch was het ooit wel wat. Uit beeld raakte dat de politici zochten naar de wijze waarop in een samenleving de belangentegenstellingen van groepen en individuen tot hun recht komen. Dat was een kunst: uit verschillende meningen, belangen en waarden iets te creëren wat de samenleving vooruit hielp. Uit beeld is ook dat directe democratie niet bestaat uit een wirwar van referenda waarin iedereen vlot zijn mening geeft. Ook directe democratie gaat over luisteren naar elkaar, belangen weten te verenigen en eigen belang weten te overbruggen. Democratie is dus wezenlijk anders dan steeds je privé-mening geven. Privé en publiek was vroeger gescheiden. Nu loopt het door elkaar. Ik wil privé geen last hebben van het algemeen belang is het idee. Mooi dat klimaat, maar kom niet aan mijn vlees, mijn auto en mijn werkgelegenheid. Maar dat komt wel ergens vandaan. Minder vertrouwen in compromissen wordt gevoed door minder vertrouwen in de overheid. 

Onze wereld is gepolariseerd, snel, gericht op meningen. Er is weinig tijd om verschillende belangen af te wegen en te integreren. Terwijl bekend is dat je tot betere besluiten komt als je wel naar elkaar luistert, bereid bent je eigen mening te heroverwegen en niet te blijven hangen in elkaars tegengestelde meningen, maar te kijken hoe je recht doet aan belangen. 

De vraag is nu waar je dat verandert. Aan de top, in de politiek? Of aan de basis, bij de burgers? Ik neig naar het laatste. Vertrouwen in burgers onderling en vertrouwen van burgers in politiek en overheid. Daar ligt de basis voor de democratie.

Zijn het wel de partijen die niet tot een compromis komen?

 De partijen zijn er niet uitgekomen. CDA en VVD willen niet in een kabinet waarin Groen Links en PvdA samen deelnemen. De linkerkant wordt dan te sterk. D66 wil niet in een kabinet met CU (en CDA). De medisch- ethische verschillen worden dan te groot voor de liberale D66. Er is veel over gesteggeld en gerekend. Kom op! roept de SP die niet wil regeren. De VVD voelt de concurrentie op rechts van FvD en PVV wordt gezegd. CDA voelt de concurrentie van BBB wordt gezegd. 

Maar. Zijn het wel de partijen die er niet uitkomen? Want waarom is er zo'n angst voor een afrekening na in een kabinet te hebben gezeten? Denk aan de PvdA die gedecimeerd werd na verantwoordelijkheid te hebben genomen in een kabinet met de VVD. Het gaat dus niet om de partijen, de inhoud of de poppetjes: het gaat om de kiezers! 

Nederland is gepolariseerd en kiezers zijn niet trouw. Kiezers zijn ook niet geneigd compromissen te accepteren. Dat lijkt op links nu wat minder accuut, want PvdA en GroenLinks stonden klaar. Maar op rechts wel. 

Vroeger kon er nog een compromis komen dat de PvdA en KVP elk op hun eigen manier aan de achterban uitlegden. Maar de kiezers, vooral de populistische kiezers op rechts, willen niet horen van een compromis: "geen gezeik iedereen rijk" of "geen gezeik, lekker doorgaan met de bioindustrie, en de automobiliteit".  Ze kijken wat hun stem henzelf oplevert en willen geen lastige verhalen over kiezen uit kwaden horen.

Juist omdat veel ingrepen die nodig zijn bij bepaalde groepen pijn doen loopt dat vast. De reactie van CDA en VVD op PvdA en GL is gewoon conform hun kiezers. Wat je zou willen is verantwoordelijkheid nemen voor moeilijke keuzen en uitleg geven. Precies om die reden zijn er ideeën over loting en burgerjury's: om mensen te laten overleggen en naar elkaar te laten luisteren. Nu mensen meer zelf willen besluiten hoort dat er ook bij.

Eigenlijk is het een breuk met het oude systeem van vertegenwoordigers die namens hun kiezers kijken welke moeilijke keuzen er gemaakt worden. Dat lukt niet meer, maar mensen kunnen het ook niet zelf doen. 

In elk geval vind ik dat teveel aandacht uitgaat naar de poppetjes in den Haag en te weinig naar de onderliggende wensen bij hun kiezers.

Een natie bouwen in Afghanistan?

Nationbuilding: zo heette het werk in Afghanistan: het bouwen van een land. Met als achtergrond de democratie brengen. Wij zijn daar immers tevreden over, dus zij zullen dat ook wel zijn. Zo krijgen we het idee dat de Afghanen dankbaar hadden moeten zijn, maar nu door eigen schuld veroverd zijn door de Taliban.

Daar zitten nogal wat foute aannames tussen. De Taliban bestaat niet. Er is geen democratie gebracht. Er was geen reden voor dankbaarheid. Er werd geen natie gebouwd. Er is geen eigen schuld. Er was nauwelijks een leger.

De Taliban bestaat niet
Neem de verovering door de Taliban. De Taliban bestaat eigenlijk niet. Net zoals “de Theologiestudent” niet bestaat. De Taliban bestaan uit verschillende clans. Het zijn soennitische moslims, gestart met de Pathanen. Maar ook de Pathanen bestaan uit verschillende groepen. Het is dus een samengeraapt zooitje verenigd onder soennitische Islam, met in diverse regio's andere clanleiders. Soms strenger in de leer, soms niet. De religie en de woede over buitenlandse inmenging, maar ook de corruptie onder het oude regime verenigt mensen onder de naam "Taliban". De groepen die de boel overnemen beginnen ook niet met democratische besluiten maar met rechtsspraak. Volgens de Islam, dat wel, maar het biedt wel duidelijkheid. Je weet wanneer je beschermd wordt en wanneer niet. Dat is voor sommigen uiteraard reden te vluchten, maar voor velen ook een opluchting. Als ze maar soenniet zijn en zich koest houden weten ze waar ze aan toe zijn. Lokale groepen sloten zich daarom maar aan. Ze zeggen nu gematigder te zijn, maar lokaal kan er natuurlijk van alles gebeuren en gebeurt er ook van alles. De lokale krijgsheren zijn niet veel veranderd. We weten van extremistische Islamieten en hoe makkelijk ze terreur gebruiken.

Het is geen eigen schuld
Eigen schuld is ook nogal een woord. De Taliban is een beweging die terreur inzet om de macht te houden. Lijfstraffen, executies, amputaties: in de periode dat de Taliban groepen aan de macht waren moesten mensen deze bijwonen om de angst te voeden. De Amerikanen keken daar wel voor uit. Dus wie gehoorzaam je dan? De meest woeste groep. Want geliefd waren de Amerikanen natuurlijk niet. Niet alleen omdat het een buitenlandse macht was, waar Afghanen al eeuwen last van hebben. Er was meer om niet van de VS (als heidense natie) te houden.

Er is geen natie gebouwd
Want de natie die gebouwd werd? Het bewind onder Ghani gaf weinig hoop. Er was geen heldere conflictoplossing. Onzekerheid dus. Er was ook corruptie. Te beginnen bij het leger: voedsel, soldij, brandstof en munitie bereikten de troepen vaak niet. (De Talibanclans betaalden wel netjes en goed soldij). Er waren op papier ook veel meer soldaten dan in het echt. Natuurlijk is er gebouwd en opgeleid en scholing ingesteld. Maar vertrouwen in de overheid win je niet door soms wel en soms niet iets te doen. Had maar buurtrechters opgeleid en ingezet. Vertrouwen winnen door voorspelbaarheid, nabijheid en prestaties. 

Van bovenaf geen democratie op te leggen
Bovendien kan je lastig van bovenaf een land tot democratie maken. Neem het brengen van goed onderwijs. We vergeten wel eens dat niet het ministerie van onderwijs de scholen op orde houdt, zelfs de onderwijsinspectie niet. Het zijn de mensen zelf, de bestuurders, kritische ouders, onderwijzers: die maken dat het onderwijs op orde is, die met elkaar in gesprek en debat gaan. Het ministerie is voor de financiering, de inspectie voor als het uit de bocht vliegt, maar de mensen maken zelf de instituties.

Maar ook geen staat te bouwen
Dan zie je dat naties bouwen lastiger is dan een leger sturen en geld uitgeven. Je moet eigendomsrechten goed regelen, conflicten met vertrouwen kunnen beslechten, corruptie bestrijden, onderwijs door mensen laten checken. Je moet niet met kranen en werktekeningen komen om van alles te bouwen, je moet de bewoners motiveren om hun eigen vuilnisophaal te organiseren, fabrieken te bouwen, scholen te besturen, conflicten te beslechten. Dat vraagt nabijheid, niet alleen in Kabul. 

En dat terwijl Afghanistan nooit een moderne staat heeft gehad. Het weinige dat er wel was hadden de Russen al kapotgemaakt.

Biden had misschien wat minder drastisch moeten vertrekken, maar beter hadden de Amerikanen na 10 jaar het land kunnen verlaten en dat een paar jaar vantevoren kunnen aankondigen. Had Obama maar beter naar Biden geluisterd 

16-jarige inbreker slaat bewoner (76) het ziekenhuis in

Het getal is minder belangrijk dan het verhaal. Denk bijvoorbeeld aan de Chinese of zwarte kinderen die gepest werden. Je beeldt je in dat jij gepest zou worden of bij elke verjaardag in de klas Hankie Pankie Sjanghai moet aanhoren omdat je Chinees bent. De pesterijen en “grapjes” hebben grote invloed op je. Je wilt voorkomen dat dat zo door blijft gaan in nieuwe generaties.

Maar ik word er ook wel moe van. Want het schetst een beeld van pestende witte mensen dat niet staat voor het geheel (hoop ik, hoewel ik voor het liedje Hankie Pankie niet in sta).

Of denk aan (ook hier is het verhaal belangrijker dan de cijfers) de Marokkaan die een oud vrouwtje met rollator en al een steegje intrekt en berooft. Ik heb op Facebook ooit een discussie gevoerd met iemand die bij een beroving schreef “Wat kun je anders van een Marokkaan verwachten? “ waar ik op antwoordde dat je kunt verwachten dat deze zich netjes gedraagt, want dat kun je op basis van de harde cijfers verwachten! Waarna ik gebombardeerd werd met criminaliteitscijfers over verschillen in criminaliteit. Ik concludeerde tot woede van de reaguurders: “Jullie cijfers geven mij gelijk! De overgrote meerderheid doet dit niet”. Waarmee ik hun verhaal kapot leek te maken, wat ze natuurlijk niet accepteerden. En ja, dat houd ik vol, ook al was de inbreker uit de kop van deze blog een Marokkaanse (kansloze) asielzoeker. (Had ik Marokkaan in de kop gezet, dan hadden meer mensen deze blog gelezen.)

Het verhaal is krachtiger. Zo las ik over iemand die vond dat de politie geen boot op de Amsterdam Pride mocht hebben, want de politie deed aan etnisch profileren. Om daarmee de groep LGBTQ agenten hun plek te misgunnen. Je voelt de ergernis al groeien. Maar het is een verhaal over een verhaal. 1: de politieagenten verdienen geen plek (want zij hebben foute collega's dus alle agenten deugen niet) en 2: die mensen van de Pride weigeren de politieagenten (dus die van de Pride discrimineren, terwijl er maar één iemand was die dat zei).

Het verhaal is sprekender en die kracht wordt versterkt door sociale media. Want die verhalen worden vol woede geretweet. Toch hoop ik dat de cijfers over mensen, de waarheid, het langst duurt. We weten het al lang, maar omdat de sociale media die verhalen zoveel krachtiger vinden is er behoefte aan om het opnieuw te ontdekken.  

Zachte boodschap, maar de echte (en voor sommigen harde) werkelijkheid: de meeste mensen deugen.

 "Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet" of "Niemand van jullie is gelovig, zolang hij niet voor zijn broeder wenst, wat hij voor zichzelf wenst." of  “Wat iemand haat te ondergaan, moet hij zelf niet doen,“. Er is ook een Confuciaanse uitspraak in die richting. Het is in vrijwel alle geloven en ethische regels terug te vinden, omdat de meeste mensen dit idee wel accepteren. Dus dat pesten moet ook stoppen, maar dat het gaat om minderheden mogen we best bedenken. 

Een ongemakkelijk gevoel over de Shell uitspraak

 Shell is door de rechter gedwongen verdergaande maatregelen te nemen om het klimaat te sparen. Ik vind ook dat oliemaatschappijen, luchtvaartorganisaties en bijvoorbeeld autorijders een verantwoordelijkheid hebben voor het klimaat. Maar ik houd een ongemakkelijk gevoel.

Goede nette bedrijfsvoering
Eigenlijk hoort het bij “goed koopmansgebruik”. Dat is een ruim fiscaal begrip. Het heet een dynamisch begrip. Dit wil zeggen dat het begrip meeverandert in de tijd. Over het algemeen wordt de invulling van het begrip bepaald door de bedrijfseconomie tenzij het in strijd is met de belastingwetten of met een algemene strekking of beginsel van de belastingwet. Het is dus niet gek als de rechter daar nu ook het klimaat aan toe voegt waar je rekening mee houdt. Het idee is dat het er tegenwoordig bij hoort dat bedrijven zich zo gedragen dat zij ook rekening houden met algemene normen. Dat is gebaseerd op artikel 6:162 van het Burgerlijk Wetboek. (Als onrechtmatige daad worden aangemerkt een inbreuk op een recht en een doen of nalaten in strijd met een wettelijke plicht of met hetgeen volgens ongeschreven recht in het maatschappelijk verkeer betaamt (...)) De mensheid wordt bedreigd door een klimaatramp die de mensheid in gevaar brengt, dan mogen bedrijven zich niet aan maatregelen onttrekken, maar hebben zij een verantwoordelijkheid voor de mensheid. Klinkt verstandig.

Maar wat is het gevolg van deze nationale uitspraak over Shell?

Democratische verantwoording
Want toch houd ik het naar gevoel van de uitspraak. Het gevoel dat er geen goede democratische verantwoording is over wat de regels zijn waar bedrijven zich aan moeten houden. Het zou mij niets verbazen als mensen zullen denken dat een ondemocratische rechter afdwingt wat de overheid niet afdwingt van een bedrijf.

Had de rechter niet de overheid op de vingers moeten tikken?
Mijn bezwaren gaan niet over het milieu, maar over wat een rechter in Nederland aan een in Nederland gevestigd bedrijf vraagt. Want welke consequentie heeft het op de lange termijn als bedrijven zich in Nederland moeten veranderen omdat dat van de Nederlandse rechter moest, zonder dat de politiek daar een uitspraak over heeft gedaan? Het beeld blijft toch dat een aantal klimaatactivisten iets afdwingt waarvoor ze niet de meerderheid hebben kunnen krijgen in de Tweede Kamer.

Het beeld zou moeten zijn dat de rechter hier de overheid op de vingers tikt: de overheid is niet streng genoeg voor Shell. Is dat oud denken?

Gevolgen voor het milieu?
En het milieu? Wij hebben natuurlijk allemaal een verantwoordelijkheid om de lucht van anderen niet te vervuilen. Maar is die verantwoordelijkheid van bedrijven groter dan van ons? Ja, bedrijven stoten veel meer uit en kunnen investeren om productie te veranderen. Maar als ik minder ga autorijden, heeft dat geen invloed op mijn positie ten opzichte van de buren, het is een eigen keuze. 

Bedrijven als Shell moeten altijd in concurrentie met elkaar, als Shell zich aan meer regels moet houden dan Saudi Aramco, de grootste oliemaatschappij ter wereld, (of Rosneft of Lukoil uit Rusland) ziet het er voor het klimaat niet beter uit. Als Aramco de activiteiten van Shell overneemt is de productie gewoon verplaatst. Misschien lachen ze bij Aramco in hun vuistje. In de New York Times lezen ze “The ruling is likely to apply only in the Netherlands”. Ga ik minder vervuilen, dan is er minder vervuiling. Gaat Shell minder vervuilen, maar ik blijf autorijden en kies voor Aramco dan schiet het klimaat er niets mee op. Had ik niet beter mijn buren die autorijden voor de rechter kunnen slepen?

Ondertussen is het gevoel van soevereiniteit en zelf kiezen welke regels je aan bedrijven stelt verder afgebrokkeld. Die behoefte aan soevereiniteit is vaker onderschat, denk aan de Brexit. Ik werd blijer van de actie van Pensioenfonds Zorg en Welzijn op de aandeelhoudersvergadering om Shell te dwingen om in lijn met het klimaatakkoord van Parijs te gaan opereren. 

Ja, het is goed koopmansgebruik om ook rekening te houden met het milieu, maar ik houd een ongemakkelijk gevoel.

P.S. Later lees ik een argument dat ik toen ik deze blog schreef niet zag: Shell betaalt voor uitstootrechten om CO2 emissie te mogen doen. Is het dan strafbaar die rechten te gebruiken? Aan zo'n betaald systeem zitten plichten, maar ook rechten. 

Prisoners' dilemma en de coalitieonderhandelingen

 

Vandaag schreef hoogleraar wiskundige modellen Caspar Chorus in de Volkskrant dat het beter is om bij de formatie te komen tot compromissen dan tot uitruil. Uitruil is voor de gemiddelde kiezer een minder goede uitkomst dan een compromis. Maar zo werkt de politiek helaas niet.

Uitruil of compromis
De uitruil gaat als volgt: Elke partij heeft stokpaardjes die heel belangrijk zijn voor de achterban. Voor de publiciteit is het belangrijk te laten zien dat je wat hebt binnengehaald en dat de ander moet inleveren. Slimme strategie, waarbij iedere deelnemer hoog van de toren kan blazen. Des te belangrijker in de tijd van sociale media (en veel minder leden).

Het compromis gaat anders. De ene partij wil wit, de ander zwart en na onderhandelingen komt er iets grijs uit dat geen van de partijen hartstochtelijk kan verdedigen. Lastiger te verkopen.

Voorkeur voor de middenweg
Maar Caspar Chorus wijst er op dat de gemiddelde kiezer een voorkeur heeft voor het compromis. Het compromis kent minder verlies dan de uitruil, stelt hij. Bij een uitruil is er meer verlies en verlies vinden mensen vervelend. Zelfs zo erg dat als we de winst en verlies hebben, het verlies zwaarder weegt, meer pijn doet. We hebben in het gewone leven ook een voorkeur voor de middenweg (en vaak zien we meer dan de politici wel meerdere kanten van het verhaal, “daar zit ook wel iets in”, denken we dan). 

Politiek ligt het anders
Toch ligt het in de politiek wat moeilijker. Ten eerste heeft de partij veel minder leden dan stemmers. De verantwoording wordt afgelegd aan de leden De zwevende kiezer die ook wel iets ziet in de argumentatie van de andere partij is geen lid. 

Ten tweede speelt hier een mooi voorbeeld van het prisoners' dilemma. Als beide partijen overduidelijk compromissen sluiten kunnen ze dat verkopen naar de achterban. Maar als de een het verkoopt als een compromis, maar de ander aangeeft heel veel te hebben binnen gehaald, is de compromiszoeker de pineut. Ook de pers ziet graag winnaars en verliezers. Dus als alle deelnemende partijen zich netjes opstellen en eerlijk voor een compromis pleiten is dat voor allen mooi en voor de gemiddelde kiezer fijn. Ik denk zelf dat het een goed verhaal is. Maar dan moeten alle partijen zich zo gedragen en niet een uit de boot springen en de winst claimen.

Enorme druk om toch voor de uitruil te gaan
Maar zo werkt het niet. De verleiding is groot om wel voor de winst te gaan. Er zijn namelijk ook partijen die per se niet willen meeregeren. Dat verhoogt de druk om aan de achterban te tonen dat je in elk geval enkele echte winstpunten hebt binnen gehaald. Anders kan de oppositie schamperen dat er niets bereikt is. De uitruil is leuker voor de leden en de pers, en beter te verkopen op de sociale media. Sociale media houden niet van compromissen, die trekken graag naar extremen.

Zie het “compromis” over het kinderpardon. De VVD moest in 2019 nog eenmaal een pardon accepteren voor zo’n 700 kinderen en de rest van de gezinnen. Dat was een grote handreiking voor de partij. Maar de VVD kreeg daar wel het vurig gewenste einde voor terug van het kinderpardon voor nieuwe gevallen: nooit meer kon de staatssecretaris zijn discretionaire bevoegdheid gebruiken. 

Dat was een uitruil waar we achteraf allemaal ontevreden over kunnen zijn. Het werd verkocht als winst voor iedereen, maar het zal nog veel frustratie geven. Was er maar een compromis gevonden in plaats van een uitruil. 

Maar dan had iedereen veel meer op sociale media en in de pers te klagen gehad. 

Is de weg naar het dualisme ingezet?

Donderdag zagen we een kritische Tweede Kamer met felle debatten, een motie van wantrouwen en felle interrupties. Is de weg naar meer dualisme waar zoveel voor gepleit wordt ingezet? Het antwoord is nee. En dat ligt niet aan de regeringspartijen. 

Nu er flink wordt gepraat over monisme en dualisme is het misschien goed eens te kijken of we allemaal wel hetzelfde verstaan onder deze termen en waarom het zo belangrijk is.

Sterk met elkaar verweven of onafhankelijk oordelend? 
Monisme duidt in de politiek op een situatie waarin het parlement en de regering zeer sterk met elkaar verweven zijn. Dualisme is een systeem waarbij wetgevende en uitvoerende macht meer door van elkaar onafhankelijke organen worden uitgeoefend.

Dualisme heeft als voordeel dat je een open blik houdt voor wat er na vaststelling van beleid gebeurt. Te gemakkelijk krijgt de beleidsmaker een blinde vlek voor de schaduwkanten van beleid. Je hebt dat beleid zelf bedacht en opgezet, je wilt gewoon niet graag constateren dat het niet goed gaat en bent bevooroordeeld.

De Tweede Kamer steunt dus niet automatisch de regering, maar voert onafhankelijk zijn controlerende en wetgevende macht uit. Zo is het officiële systeem. Anders dan bijvoorbeeld in Engeland of Nieuw Zeeland waar de leden van de regering deel uitmaken van het parlement. De Tweede Kamer is niet bevooroordeeld.

Debat over notulen geen eigenstandig onafhankelijk oordeel
Maar voordat we de discussie over de notulen van het kabinet tot toonbeeld van dualisme maken, moeten we kijken of Denk en PVV - om twee prominente partijen te noemen in die discussie – wel echt dualistisch opereerden. Denk diende in de eerste termijn een motie van wantrouwen in.

Zonder discussie met het kabinet veroordelen, dat is wel onafhankelijk, maar ook bevooroordeeld. Want is het een echt eigenstandig oordeel? Of is het een automatisme? Omdat het notulen van het kabinet waren en omdat het kabinet sprak over lastige Kamerleden was het fout? Want dualisme betekent niet dat er in het kabinet geen ergernis mag zijn over lastige Kamerleden. Zelfs het woord sensibiliseren is voor meerdere uitleg vatbaar, terwijl dat een echte ingreep was. Het uitgangspunt dat coalitiepartijen niet scherper mogen oordelen dat oppositie is pas echt over de streep, maar gaat het kabinet daar dan over? Als de coalitiepartijen maar onbevooroordeeld, fair en feitelijk oordelen is er niets wat zich tegen een scherp oordeel verzet.

De Kamer moet los van het kabinet eigenstandig oordelen. Dat is wat anders dan woede, kritiek per definitie en oordelen zonder argumenten van het kabinet hebben gehoord. 

Dat zou wat zijn als dualisme betekent dat het eigen oordeel van de Kamer versmalt tot het oneens zijn met het kabinet. Leuk voor de media, maar niet goed. 

Toen ik bij de Consumentenbond werkte werd ik eens om commentaar gevraagd over een kabinets maatregel. Ik gaf aan dat het een zorgvuldig gekozen maatregel was. Reactie van de journalist: "Kunt u zeggen wie er wel kritisch is?" Bedoeld was: wie het wel oneens was, want dat was leuker. 

Kritisch is niet hetzelfde als per definitie tegen zijn
Kritisch is niet hetzelfde als afrekenen. Anders komt het moment dat de Kamer wel de fouten, maar niet meer de goede kanten van beleid ziet. Wel de missers, niet wat goed gaat. Dat zou het land pas echt onbestuurbaar maken.

Daar zit ik niet op te wachten.

De notulen, het kabinet, maar wat is de rol van de Kamer?

Groepsprocessen zijn altijd bijzonder. Zo leidt het uitsluitend op basis van loting indelen van groepen al dat men de eigen groep meer vertrouwt en de andere groep meer wantrouwt. Je verwacht dat leden van je eigen groep ook meer solidair zijn met jou en verwacht eerder bij de andere groep dat er mensen met kwade wil tussen zitten. Wie zich dan niet opstelt conform de (vaak niet uitgesproken) verwachtingen krijgt te maken met uitsluiting en pesterij. Rond Tweede Kamer en kabinet zien we ook zo'n (menselijk) groepsproces.

Tweede Kamer: lam of leeuw
In de discussies in de Tweede Kamer over vertrouwen en transparantie in bestuur zie je direct de basale groepsprocessen. Allereerst hoe het kabinet aankijkt tegen de Tweede Kamer. Het is vervelend om kritiek te krijgen uit de Tweede Kamer. Menig CEO van een groot bedrijf zou er niet tegenop kunnen. Zelfs is de Tweede Kamer onveiliger dan vroeger. Een kabinet met een krappe meerderheid is zeer gespitst op het behouden van de meerderheid. Elke misstap of wat lijkt op een misstap kan terugkomen in een filmpje dat meteen viraal gaat en alle aandacht trekt. Dus de Kamer wordt gezien als het gevaar. De Kamer is geen lam, maar een leeuw.

Menselijke verwachtingen
In de notulen zie je terug dat de kabinetsleden daarbij verwachten dat het eigen team (de coalitiepartijen) solidair is en het kabinet niet in gevaar moet brengen. Dat is natuurlijk grondwettelijk helemaal niet terecht, maar het is een groepsproces waarin dat gebeurt. Kaag zegt hardop in de notulen dat het 'in een democratie een gezond teken dat er fel wordt gedebatteerd, ook door leden van de coalitiefracties',  maar wel 'binnen bepaalde kaders'. Om weer terug te keren in je rol moet dat bij iedereen tot eigen houding gemaakt zijn. Dat is nog niet het geval.

Uit de notulen haal je weliswaar dat het kabinet terecht is afgetreden over de toeslagenaffaire, maar ook dat veranderen van bestuursstijl lastig is. Het kabinet is onderdeel van een systeem. Met een Kamer die (ook logischerwijs) overdrijft, zaken op de spits drijft, coalitiepartijen en de rest uit elkaar probeert te drijven. Het zijn wel mensen: in de Kamer en in het kabinet. Zo'n Wouter Koolmees is bij uitstek een bruggenbouwer die mensen wat wil gunnen. Logisch dat hij geërgerd is als mensen in de Kamer toch doorzetten.

De omgeving waar ze je laten struikelen
De Tweede Kamer is wel wetgever en controleur, maar vooral de omgeving waar je poot wordt gelicht, waar je struikelt. Het wordt ook wel eens inquisitiedemocratie genoemd. Als het dan ook nog een omgeving is waar via tweets, gefabriceerde filmpjes en selectief citeren alles op alles wordt gezet om op TV te komen, maakt dat de groep mensen die het kabinet vormt voorzichtig. Er is zelfs eens door FvD een antwoord van Omtzigt gemonteerd op een vraag van Baudet wat gewoon niet het antwoord op die vraag was! Is dan volledige transparantie de oplossing die vertrouwen terugbrengt?

Transparantie dan maar?
Meer openheid moet. Oké, maar het kabinet wil logischerwijs voorkomen dat de Kamerleden achter onenigheid binnen het kabinet komen en het vuurtje extra opstoken. Want zolang je het niet eens bent is dit een feest voor de oppositiepartijen. Jut op! Het feest begint voor de oppositie. En verwijs ernaar dat de ministers het onderling (nog) niet eens zijn.

Cultuur van openheid na jaren van monisme
Zou je een cultuur van openheid willen bereiken, dan moet je je ook verdiepen in de vraag waarom het kabinet daar tegenop ziet. De Tweede Kamer is voor het kabinet niet de controleur en medewetgever. De Tweede Kamer is de leeuwenkuil waar politici er op uit zijn aan de poten van jouw stoel te zagen. En het kabinet is het niet direct onderling eens. Daar worden ook debatten gevoerd en compromissen gesmeed. Vandaar dat er gezocht wordt naar overeenstemming met de coalitiepartijen voor de Kamer goed wordt geïnformeerd.

Na jaren van monistisch regeren spelen er verwachtingen en gewoonten. En dat monistisch regeren kwam voort uit de overlevingsdrang van het kabinet in een systeem met Kamer, ambtenaren, media. Wil je dat veranderen, dan is het belangrijk om niet alleen de manier van werken van het kabinet te zien, maar ook te zien waar dat uit voort komt. 

Dat wijzen naar individuen als Rutte en Koolmees is niet erg productief. Zij opereren zo omdat zij al jaren die rol hebben gekregen en de Kamer dat heeft geaccepteerd. Rutte heeft zoveel stemmen gekregen wetend dat hij een stijl heeft die monistisch is en gericht op het onschadelijk maken van kritiek. De kiezers houden niet van ruzie. Geen enkel lid van de Kamer kreeg meer stemmen. Koolmees heeft het pensioenakkoord voor elkaar gekregen met een stijl van samenwerken en samen aanpakken. Dat werd hij altijd voor geprezen.

Hoe kan het beter?
Beter zou zijn na te denken over hoe het beter kan. Anders is een nieuw kabinet binnen de kortste keren gevallen of heeft ook een monistische stijl ontwikkeld (die heeft zich immers al heel lang bewezen als veilig voor kabinetten). 

- Kaag heeft al aangegeven dat vast onderdeel moet zijn het besef dat het 'in een democratie een gezond teken dat er fel wordt gedebatteerd, ook door leden van de coalitiefracties'. Dat is de eerste stap! Maar wel fair. Dat zou de eerste regel als kader voor de coalitie zijn. 

- Een akkoord op hoofdlijnen zou een tweede ingreep moeten zijn. Waarbij de coalitiepartijen het eens zijn over te bereiken doelen en prioriteiten om de Kamer weer tot open debat te krijgen over middelen en uitvoering. 

- Aparte aandacht zou dan ook nodig zijn voor het toezicht van de Kamer op uitvoerbaarheid en uitvoering. Want daar gingen de irritaties over en kwam het wantrouwen door op, niet over gedachten voor nieuwe wetten of nieuw beleid. Is onderzoek niet beter dan al die detailvragen aan het kabinet? Kunnen uitvoeringsorganisaties niet zelf ter verantwoording geroepen worden? 

- Misschien moet de Kamer ook zelf kijken naar de stijl van opereren. Daarbij wil ik iedereen alle vrijheid geven om activistisch te opereren. Maar hoe zit het met die filmpjes en domweg verkeerde antwoorden plakken achter jouw eigen vragen? Is snel een motie van wantrouwen indienen wel goed? 

Forum voor democratie wil niet dat u dit ziet!

 “Gewoon. Bloot.” is een programma op NPO 3 dat ik zeker kan aanbevelen. Het wordt uitgezonden op zondagavond en is bedoeld voor kinderen, maar zeker ook de moeite waard voor volwassenen. Nog 3 afleveringen te gaan. Wij zijn het gaan kijken nadat Thierry Baudet er een tweet aan had gewijd.  Hij tweette er over voor het programma begon, dus had het nog niet gezien. Hij wilde vooral ingrijpen om te voorkomen dat mijn dochter of ik het zou zien.

Voor de mensen die Baudet niet kennen: hier een foto die hij van zichzelf op instagram postte: 

Het is interessant je af te vragen wat deze ophef zegt over Thierry Baudet of het programma. Presentator Edson da Graça wil vooral informatie over het menselijk lichaam geven en laten zien dat elk lijf anders is. Kijk je naar het programma, dan zie je dat het inderdaad daar aan voldoet. Het is met respect gemaakt, er wordt steeds gewaarschuwd om nooit zelf je naakte lichaam te laten zien. Thierry Baudet ziet er promoten van pedofilie in.

Ik dacht ach, bij Open en Bloot (uit 1974 en 1975, seksuele voorlichting door de Vara) was er ook #ophef, blijkbaar hoort dat er bij. 

Ik verbaasde mij er wel over wat ik op twitter zag. Veel positieve berichten, maar bij negatieve berichten kreeg je altijd het idee dat ze het programma niet hadden gezien. Tot aan deze die opriep om mij uit de ouderlijke macht te ontzetten: 

Het programma " Gewoon Bloot" gaat gewoon door. Gewoon huis-, tuin-, en keuken pedofilie. Echt , wat volgt? Knettergek en gevaarlijk. De ouders die dat met hun kinderen gaan zien kunnen het best uit de ouderlijke macht ontzet.

— Josephine van Eersel (@bar_bizar) March 21, 2021

Van klachten over beelden naar roep om niet aan anderen te tonen
Maar ik zag pas een artikel in de Guardian"Waarom klagen Britten meer over wat er op TV is?".  Daarin wordt opgemerkt dat er toenemend geklaagd wordt over programma's die men zelf niet heeft gezien. Er is een botsing tussen de online en offline cultuur. De online cultuur is gewend om de eigen emotie kracht bij te zetten door harder te schreeuwen en verdergaande uitspraken te doen. Die online cultuur dringt nu door en mensen gaan officiële klachten indienen bij de BBC. Die klachten zijn traditioneel consumentenklachten, terwijl de klachten die nu doorkomen burgerklachten zijn: klachten die mensen hebben als burger die mee wil bepalen wat andere mensen mogen zien. 

Dat is precies wat ik in de bovenstaande tweet vond. Iemand die niet zelf geschaad is, maar wil voorkomen dat anderen geschaad worden door iets wat ze waarschijnlijk zelf niet gezien heeft. Dus wat je in je huiskamer bekijkt moet gecheckt worden door de mensen van Forum voor Democratie voor je het kunt zien. Dat wisten we van de SGP, die daarin betrouwbaar en consequent is (nooit een naaktfoto van Kees van der Staaij gezien), maar van FvD gaat dat toch verder. 

Stem je vrijheid terug, en beknot die van de ander!
Forum voor Democratie dat waren de mensen opriepen op hen te stemmen om je eigen vrijheid terug te krijgen. Maar die van anderen moet er wel even onder lijden.   

‘Gewoon Bloot’ is een remake van het Deense format ‘Ultra smider tøjet’ en is geproduceerd door Warner Bros in coproductie met de NTR en ontwikkeld in samenwerking met Rutgers, Kenniscentrum Seksualiteit. 

Hongarije, Polen, maar ook Nederland

In het algemeen onderschrijft (vrijwel) iedereen in Nederland de democratische beginselen. Maar in deze coronatijd valt op dat dat nogal eens een praatje voor de bühne is. We hebben het wel eens over Polen of Hongarije, maar hoe is het denken hier? Dan valt op dat het als het er op aan komt niet meer zo duidelijk ligt. Onder de oppervlakte blijkt steun voor een minder liberale democratie. 

Recent deed het Verwey Jonkerinstituut er onderzoek naar. Zo zegt bijna de helft van de Nederlanders (46 procent) dat ‘regeringen moeten doen wat de meeste Nederlanders willen, ook al zijn er wetten die dat niet toestaan’. (Democratischbewustzijn in Nederland 2021 )

Dat gaat al aardig richting steun voor een Poolse kijk op de rechtsstaat.

Of wat dacht je van deze uitkomst: En één op de drie Nederlanders vindt dat een regering het meepraten en meebeslissen van oppositiepartijen mag inperken om grote problemen in het land sneller en daadkrachtiger aan te kunnen pakken. We hebben het dan niet over gewone mensen die niet kunnen inspreken, maar het meebeslissen van oppositiepartijen.

Niet specifiek links of rechts, wel wat vaker PVV
Hebben we het over links? Hebben we het over rechts? Uitgesplitst naar politieke voorkeur blijkt dat kiezers van FvD en PVV relatief vaker dan kiezers op andere partijen ontvankelijk zijn voor illiberaal en antidemocratisch denken. Maar dan zijn we er niet, want dat is niet de meerderheid van de ontvankelijken. Uit het onderzoek blijkt dat Nederlanders die ontvankelijk zijn voor de aantrekkingskracht van autocratische of illiberale bestuursvormen, niet te vangen zijn onder één noemer. Zij zijn te vinden bij linkse en rechte partijen, ouderen en jongeren, mannen en vrouwen, laag- en hoogopgeleiden, stedelingen en dorpelingen. 

Ik ben voor democratie, totdat ...
Zodra emotie een rol speelt kan je ook bij jezelf wel eens een illiberale gedachte ontdekken. Dat komt ook uit het onderzoek . De meerderheid van de kiezers kiest voor democratie als goede of beste bestuursvorm, maar zo stellen de onderzoekers: “uit emoties zoals bezorgdheid en boosheid is men voor de aanpak van urgente en complexe problemen ook ontvankelijk voor illiberale of autoritaire vormen van bestuur”. Nood breekt wet! We moeten nu het land redden! Niet zeuren maar aanpakken! Iemand die de woede weet te kanaliseren, heeft dus ook in Nederland kansen.

Democratische gezindheid
Ik pleit daarom in navolging van dit onderzoek voor meer aandacht voor democratische gezindheid. Elkaar herhalen dat het zo goed is democratisch te werken helpt niet. Het is echt nodig dieper in te gaan op wat er kan gebeuren in ondemocratische samenlevingen zonder eerlijke rechtspraak. Waartoe kan dat leiden? Wat is het gevolg?  De onderzoekers adviseren dan ook: “Maak mensen bewuster van de consequenties van illiberale bestuursvormen door een aanpak te ontwikkelen welke verder reikt dan het bevorderen van de kennis van de staatsinrichting in het burgerschapsonderwijs en werkelijk meer diepgang in het constitutioneel besef kan realiseren”. Het lijkt mooi als je grote stappen kunt nemen en het “gezeur” van de oppositie kunt omzeilen en vaart kunt maken. Totdat die oppositie de volgende keer jouw mening vertegenwoordigt. Of totdat later blijkt dat een groep mensen geen recht wordt gedaan uitsluitend vanwege hun dubbele nationaliteit, zoals bij de toeslagenaffaire. De harde aanpak kwam immers voort uit een boosheid over misbruik van uitkeringen. 

Mensen die pleiten voor het passeren van de democratische rechtstaat doen dat vanuit een gevoel dat de politiek de problemen niet kan oplossen. Juist bij boosheid en bezorgdheid wegen mensen niet mee wat de gevolgen zijn. Juist bij grote betrokkenheid kan het mis gaan. 

Bestorming van de Tweede Kamer
Ik verwacht niet ineens een bestorming van de Tweede Kamer. Maar bedenk dat de bestorming van het Capitool ook een uiting van woede was die we 4 jaar geleden niet voor mogelijk hadden gehouden.

Sorry dat ik het zeg maar ... 2

Natuurlijk: we horen Rutte heel vaak sorry zeggen en ooit is het geduld op. Maar laten we eens wat dieper kijken naar wat er achter zat. De verandering van geslotenheid naar openheid die de Kamer vreselijk slecht heeft aangestuurd. Het is de Tweede Kamer die hier het meest blunderde. Met gevolg voor de openheid en de politieke sturing.

Rutte is  gewend zich overal mee te bemoeien en op alle momenten oplossingen neer te leggen. Formatieverkenningen zijn geheim, dus hij gebruikt zijn ruimte om te praten over het probleem van het CDA: regeren met Omtzigt in de Kamer. Hij gaat er van uit dat dit binnenskamers blijft, dus als hem gevraagd wordt of hij over Omtzigt gesproken heeft ontkent hij. Maar het wordt wel bekend. Dus hij zegt sorry, vergeten. 

Hoekstra heeft niet over Omtzigt gesproken tijdens de verkenning. Maar hij zit er ook mee. De CDA - bewindslieden hadden zich al eerder negatief over Omtzigt uitgesproken. Algemeen bekend is dat toen premier Mark Rutte de notulen van een vergadering uit juli 2019 openbaar wilde maken, het CDA hier fel tegen was. Want er was ‘onvriendelijk’ over Omtzigt gesproken door de eigen CDA ministers.  

Vanuit de politieke arena bekeken lijkt het allemaal interessant. Van buitenaf ziet het er anders uit. 

De Kamer kibbelt over verkenners die ze niet instrueert, niet ondersteunt, geen heldere taak, mandaat en verantwoordingsopdracht geeft. Onduidelijk is wat geheim blijft en wat niet. 

Niet alleen Rutte maakt een slechte indruk. Dit komt allemaal door de aansturing vanuit de Tweede Kamer

Als het weer verder verbetert neemt corona af (RIVM negeert bij scenario's seizoensinvloeden) en moet er wat opgebouwd worden in Nederland. Dat is al snel. Dan zitten we met een demissionair kabinet en een rommelige formatie. Terwijl je bij de opening en heropbouw voor de meest interessante keuzen komt te staan (over wonen, klimaat, onderwijs, werk), doet het demissionaire kabinet onder de afgebladderde Rutte de begroting 2022. Kan de Kamer dan nog richting geven als ze met zichzelf in de knoop zit?

En komt er ooit meer openheid, nu iedereen weet dat het eind carrière is als duidelijk wordt wat je tegen de verkenner zei? 

Sorry dat ik het zeg, maar

Het is wel een tijd voor excuses en sorry's. Dat gaat van groot tot klein, van misbruik in de katholieke kerk, de misstanden in het koloniale verleden, maar ook voor de toeslagen affaire (Rutte, Asscher), een kabinet met de VVD (PvdA), een fout verzoek om een piemel te laten zien (Bilal Wahib), een tweet over corona (Famke Louise), vrouwen die je een lift aanbieden hoeren noemen (Boef), meezingen met een liedje waarin het n-woord wordt gebruikt (Ron Jans). Bij de een doet het verder weinig (rapper Boef, mp Rutte), bij de ander is het einde carrière (Asscher, Jans). Hoe moeten we dat duiden en er mee omgaan?

Globalisering, massa-individualisering en democratisering
Mij lijkt dat het hoort bij globalisering, massa-individualisering, en democratisering. Globalisering betekent dat hier opkomt wat elders als misstand wordt gezien. Met deze tijd van sociale media kun je snel mensen vinden die boos zijn over jouw uitspraken. Uit Amerika overgewaaide bewustwording over het gebruik van het woord “neger”, of “slaaf” wordt hier snel opgepikt. Helemaal geen slechte ontwikkeling, maar wel iets waar we mee moeten leren omgaan.

De aandacht voor het individu is vanouds groot in liberaal westerse landen. Het heeft te maken met het verhaal dat een gezicht krijgt dat meer invloed heeft dan cijfers. Dat is altijd zo geweest. Maar de individualisering is nu belangrijker en zichtbaarder. Massa-individualisering zorgt ervoor dat deze individuen makkelijk gevonden worden. Iets als de toeslagenaffaire zou in de jaren 50 gebeurd kunnen zijn zonder dat iemand het opmerkte.

En zo is ook democratisering een goede ontwikkeling. Het is ook democratisering van ellende: wat iemand overkomt is niet minder erg als het iemand met weinig aanzien is. 

Maar hoe moeten we ermee omgaan? 
Recent las ik over iemand die op haar 17e tweette "Outdone by [an] Asian #whatsnew,". Uit haar tweets kun je inderdaad halen dat ze mensen beoordeelde op ras en dat de tweets niet veel respect voor Aziaten uitstraalden ("stupid Asian" omdat ze een twee haalde voor haar scheikunde (dat ze een 2 haalde wordt haar niet nagedragen)). Maar dat ze haar tweets (die ze twee jaar geleden al wiste en waar ze zich voor verontschuldigde) haar leven lang niet kwijt zou raken, gaat wel ver. Dat ze nu, op haar 27e. geschrapt zou worden als hoofdredacteur is toch wel extreem. Zeker als je weet dat ze twee jaar geleden gelauwerd was als "emerging journalist of the year" door de National Association of Black Journalists. Zou er niet iets meer aandacht voor haar sorry kunnen zijn? 

Een samenleving kan niet zonder compassie en vergeving. Vergeving scoort op twitter minder goed dan verdoemen. Een boze tweet of facebookpost wordt sneller gedeeld dan een uiting van mededogen of een oproep tot vergeving. 

De leugen en het sorry van Rutte
De leugen van Rutte is recenter, ik was al aan dit blogje begonnen in de week vóór het debat over de verkenners voor de formatie. Ik vermoed dat bij elke formatie gekeken wordt naar de betrouwbaarheid van een fractie. Nu het gaat om kabinetten met een fragiele meerderheid zoeken bestuurders zoveel mogelijk zekerheid vooraf. We hebben geen gegevens over Joël Voordewind, maar reken maar dat hij over de tong ging bij de formatie van het vorige kabinet. Men wil het zichzelf gemakkelijk maken en verrassingen voorkomen. 

Het sorry van Hoekstra?
Rutte krijgt daar nu de schuld van, maar mij maak je niet wijs dat Hoekstra zo'n gesprek over de degelijkheid van zijn fractie raar had gevonden, tenzij het in de openbaarheid komt. Toen premier Mark Rutte de notulen van een vergadering uit juli 2019 openbaar wilde maken waarin er ‘onvriendelijk’ over Omtzigt zou zijn gesproken, zouden diens CDA-partijgenoten in het kabinet dat hebben tegengehouden. 

Natuurlijk: we horen Rutte heel vaak sorry zeggen en ooit is het geduld op. Ik hoor anderen ook vaak sorry zeggen. Het is voor sommigen zelfs een excuus om te gaan beledigen dat ingeleid wordt door "sorry dat ik het zeg, maar...". Net zo als "met alle respect" nogal eens een introductie is om iets respectloos te zeggen. Sorry vraagt dus meer aandacht. 

Maar willen we openheid, dan is het afkeuren van een sorry niet genoeg. Want bij die openheid past ook compassie en vergeving, anders blijft er een grote druk om zaken te verbergen en achter gesloten deuren anders te praten dan in het openbaar.

En daar stuiten we op een christelijke traditie van vergeving. "Wie zonder zonden is, werpe de eerste steen". 

Wat zou het dan stil worden op Twitter en Facebook. Maar we zouden veel aan openheid winnen.

Let op je woorden

In de verkiezingstijd moeten politici op hun woorden letten. Gebruik vooral die woorden die de kiezer aanspreken! Rechts lijkt dat wat beter te doen dan links. Luister naar D66 en het geld: meer geld naar onderwijs, meer geld naar de politie. Of tijd voor nieuw leiderschap. Dat zijn dus net de verkeerde woorden. Die spreken niet aan op diepere gevoelens van kiezers. De PvdA doet dat slimmer: Goed werk en een eerlijke economie, liefdevolle zorg. Of vergelijk Groen Links met de PvdA. Groen Links zegt: Hoe maken we wonen betaalbaar. De PvdA zegt Een woning is meer dan een stapel stenen, het is een thuis. Let op de woorden!

Toch kan de PvdA ook nog wat leren van rechts. De VVD zegt "Dankzij onze politie en inlichtingendiensten is Nederland een van de veiligste landen ter wereld. Onze geweldige agenten en andere hulpverleners verdienen onze volledige steun.". Dat is pas echt slim!

Zorgzaamheid, eerlijkheid, vrijheid, maar ook: loyaliteit, autoriteit en heiligheid
Het heeft te maken met wat Jonathan Haidt noemt de fundamenten van moreel oordeelsvorming: zorgzaamheid, eerlijkheid, vrijheid, loyaliteit, autoriteit en heiligheid. Wat we zien is dat klassieke liberalen altijd aandacht hadden voor zorgzaamheid, eerlijkheid en vrijheid. Dit is lang de dominante gedachte geweest en is het onder links (eigenlijk wat de Amerikanen liberals noemen) nog steeds. Maar de VVD spreekt over veiligheid, suggereert trots op Nederland en gaat in op loyaliteit aan agenten en andere hulpverleners. Dat is geen klassiek liberale praat.

Waarden als trots, veiligheid, loyaliteit, autoriteit en heiligheid spelen (soms onbewust) ook een grote rol in de oordeelsvorming. Rechtse partijen spreken die gevoelens ook aan. Trots speelt in op loyaliteit en autoriteit. Wil je overtuigen, dan gaat het niet om de ratio, maar om intuïtieve steun die je verwerft. 

Links noemt die waarden niet, maar ook bij linkse mensen speelt dit een rol. Als Klaver neergezet wordt als snotneus schieten de Groenlinksers trouw overeind dat dat toch the limit was. Waar voor de een Sinterklaas heilig is als traditie (inclusief zwarte piet), is voor de ander de natuur heilig. In de partij voor de Dieren kom je veel elementen tegen die te maken hebben met de heiligheid en onschendbaarheid van mensen, dieren en de natuur. In hun beginselverklaring spreken ze over de heilige taak. 

Ook autoriteit speelt een rol. Als de minister-president met een fluitconcert het geven van toespraak tot Nederland lastig wordt gemaakt is links net zo verontwaardigd als rechts. Of als wetenschap afgedaan wordt als ook maar een mening. Dan blijkt er toch wel wat heilig te zijn en zijn veel linkse mensen gevoelig voor een beroep op autoriteit... 

Waarom lees ik bij GroenLinks over een klimaatakkoord, maar niets over de veiligheid vanwege de klimaatverandering? "Wat we nodig hebben is systeemverandering. Beleid waarmee we definitief van onze fossiele verslaving afkomen". Spreekt dat intuïtief aan? Ligt het niet voor de hand ook te spreken over veiligheid? We wonen onder de zeespiegel! 

Haidt zegt dat je vooral bij conservatieven meer in hun uitingen de aandacht voor de drie andere waarden ziet. Zeker bij Trump zie je dat loyaliteit, autoriteit en heiligheid een rol speelt. En ze doen dat - belangrijk voor de verkiezingswinst - uitgesproken. De meest extreme vorm van loyaliteit is natuurlijk Eigen Volk Eerst. Maar je maakt mij niet wijs dat onder linkse mensen loyaliteit onbelangrijk is.

Vergis je niet in kiezers: ook zij zoeken naar waarden als loyaliteit en autoriteit. Zelfs tradities en duidelijke hiërarchie speelt bij kiezers van alle richtingen.

Van teveel aandacht voor handelaren naar teveel aandacht voor wachters
Waar Haidt het ziet als een totale set van waarden, ziet Jane Jacobs eerder een verschil in morele systemen. Zij ziet mensen met het morele systeem van “wachters”, waarbij trouw, loyaliteit, duidelijke hiërarchie en behoud van tradities belangrijk is. Zij ziet ook een andere groep (handelaren), waarbij betrouwbaarheid, eerlijkheid, gezag op basis van merites en rechtsvaardigheid belangrijk zijn. Interessant is dat Jane Jacobs niet specifiek steun geeft aan een andere groep maar dat ze aangeeft dat een samenleving uit balans raakt als een van de twee groepen de andere waarden verdrukt. Het lijkt alsof het een links of rechts waardensysteem is. Dat is niet zo. Binnen elke partij zijn mensen met de verschillende waardensystemen te vinden.

Er is teveel aandacht geweest voor de handelaren van het (neo-) liberalisme, nu zie je dat het doorslaat naar meer aandacht voor het systeem van de wachters. Daar horen autoriteit, loyaliteit en heiligheid bij.

De VVD zie je slim meebewegen met de veranderde aandacht en houdt de balans. Daar is niets mis mee: hoort een volkspartij dat ook niet te doen? De bakens verzetten als de kiezers een andere kant op neigen, lijkt mij keurig. Links doet dat niet. Links zou meer op zijn woorden moeten letten en wat vaker de waarden van trots, veiligheid, loyaliteit en autoriteit aanroepen.

Heeft het kabinet gefaald?

We kunnen de TV niet aanzetten of er is wel een programma te vinden met een gedupeerde van de coronamaatregelen. Het is nog ingrijpender als je mensen die getroffen zijn zelf spreekt. Zet daar tegenover de verhalen over mogelijke gevaren van een coronauitbraak en je bedenkt al snel dat het zo niet kan. Er zijn weinig extra doden gevallen door corona. Ondertussen gaan ondernemers failliet, raken leerlingen op achterstand op school, kunnen mensen in verpleeghuizen niet bezocht worden. Het kabinet heeft gefaald?

We zijn niet zo goed in het denken over andere scenario's. Want als je de maatregelen niet zou nemen, krijg je natuurlijk andere beelden in de media. Ook dan is het smullen omdat de uitzonderingen zo mediageniek zijn. Op het oog gezonde mensen vervallen tot wrak. Ambulances kunnen hun zieken niet kwijt. Spoedoperaties kunnen niet doorgaan. Dokters besluiten alle 70+-ers te weigeren in ziekenhuizen. 

Ondertussen worden mensen zo bang voor elkaar dat winkels evengoed lagere omzetten hebben. En wie gaat er nog uit eten als het zo gevaarlijk is? En ja, er gaan ook oude mensen dood die anders door de griep geveld zouden zijn, maar dat is niet wat de chaos zou veroorzaken. Opstanden bij ziekenhuizen zouden meer doen.

Ook de EU heeft gefaald?
De EU heeft gefaald met de inkoop van de vaccins heet het. Het Verenigd Koninkrijk deed het veel beter. Maar ook daar was een ander scenario mogelijk. Zo heeft de EU langer gewacht om de resultaten van de onderzoeken extra te laten toetsen door de EMA. Wat als daar iets aan het licht was gekomen? Dan had Het VK te horen gekregen dat het faalde. Ik zie de krantenkoppen en beelden van gedupeerden al voor mij. Ook heeft het VK de aansprakelijkheid overgenomen, terwijl de EU vasthield aan aansprakelijkheid voor de fabrikant bij onverwachte bijwerkingen. Wat als er toch een onverwachte bijwerking was (of komt)?

Het gaat er niet om dat er fouten gemaakt zijn, die zijn er altijd, maar of het goed is aangepakt
Ik weet niet of de overheid de juiste strategie heeft gekozen. De strategie is ook beïnvloed door het ontstaan van nieuwe varianten die vooraf niet verwacht waren. Want ik hier maar wil zeggen is dat we moeten accepteren dat bij een externe ramp als corona altijd risico's zijn en altijd fouten gemaakt worden. Het ministerie van VWS kan niet regisseren, weet weinig van de uitvoering: ligt dat aan Hugo de Jonge? Of is dit al jarenlang het geval, maar was het toen niet erg? 

Het is lastig te beoordelen of de overheden het goed hebben aangepakt. 

De echte fouten zouden zijn: ontkennen van de feiten, achterhouden van informatie, risico's niet kennen of verdoezelen, adviseren op basis van verkiezingspeilingen, misorganisatie, misinformatie, ik zou het allemaal graag onderzocht zien. Het RIVM heeft in het begin te gemakkelijk gedaan over het virus. Ja, maar was dat bewust en verwijtbaar? 

Ik vermoed dat er met beschermingsmiddelen in de ouderenzorg inderdaad fouten zijn gemaakt. Ik vermoed dat politiek en OMT een tijd door elkaar zijn gaan lopen (“Deskundigen als Jaap van Dissel en zijn collega’s binnen en buiten het RIVM. Virologen, intensivecare-artsen en andere specialisten. Hun advies is vanaf het begin leidend geweest voor alle maatregelen”. Ik ben bang dat de politiek hier wel degelijk meer heeft gedaan dan de virologen volgen). Ook heeft de beschikbaarheid van beschermingsmiddelen de stelling beïnvloed dat deze niet zo nodig waren. 

Maar het is te vroeg om te beoordelen. 

Tot zo lang heb ik geen oordeel over de vraag of het beleid echt zo verschrikkelijk slecht is. 

Ik heb wel één idee: De overheid was niet voorbereid op een pandemie, het risicobeheer deugde niet, maar dat is dan weer niet aan De Jonge te wijten. Hugo de Jonge is geneigd teveel te roepen, maar is niet zo machtig dat het allemaal aan hem ligt. 

Als je de wetenschap niet vertrouwt, is dan je intuïtie de oplossing?

Als je de wetenschap en de overheid niet gelooft gaat er een wereld voor je open. Er blijken altijd mensen die met veel zelfvertrouwen zeggen het beter te weten. Omdat wetenschappelijk bewijs gewantrouwd wordt, blijft alleen je eigen intuïtie over als maatstaf. Daarom hier wat vragen om intuïtief te beantwoorden. Lukt dat? Of heeft het zin om mensen te laten stemmen over de uitkomst? Of kun je het beter wetenschappelijk aanpakken? 

A. De omtrek van de aarde is is ongeveer 40.000 kilometer. Stel dat je een riem om de aarde doet die precies om de aarde past. Daarna maak je deze riem één meter langer, en bind je hem opnieuw rondom de evenaar. De riem is nu natuurlijk iets te groot, en we gaan ervanuit dat hij overal rondom de aarde precies even hoog boven de evenaar ‘zweeft’. De vraag is nu: hoe hoog komt de riem?

De riem is slechts 1 meter langer, dus de riem zal niet zo hoog komen denk je? Hebben we het over centimeters, of een paar millimeter? Of is het nauwelijks te meten?

B. Stel dat je deelneemt aan een spelprogramma en je mag kiezen uit drie deuren: achter een van de deuren staat een auto, achter de andere twee staan geiten. De kans is voor elke deur een derde. Je kiest een deur, zeg nr. 1, en de presentator, die weet wat er achter de deuren staat, opent een andere deur, zeg nr. 3, met een geit erachter. Hij zegt dan tegen je: "Zou je deur nr. 2 willen kiezen?" Is het in je voordeel om van deur te wisselen? 

Weet dat de presentator in alle gevallen, dus zowel als de deelnemer de juiste deur kiest dan wel een verkeerde, een deur opent waarachter een geit staat en dat hij de deelnemer vervolgens altijd aanbiedt om van deur te wisselen. Belangrijk daarbij is dat de presentator weet achter welke deur de auto staat.

De kans dat er achter de deur een auto zit is toch 1/3? Heeft het wel zin om te ruilen dan?

A. Het antwoord is dat de riem ongeveer 16 centimeter boven de aarde komt te hangen. (de omtrek O van de aarde is 2 π .R (2 maal 3,14 maal de straal). De straal is R = O/(2π). De lengte van de riem wordt 1 meter langer. Dus de nieuwe omtrek (lengte van de riem) O' wordt O +1. De lengte van de rien is dus 2π r' met 2 π. r'= O+1. Dan blijkt de straal r'= (O+1)/2π.

De straal wordt dus 1/(2π) langer, dat is ongeveer 0,16 meter. Je ziet dat de toename van de straal onafhankelijk is van de O

B. Het antwoord is dat je moet wisselen. Hier moet je bedenken dat de presentator extra informatie geeft. Als de auto achter deur 2 staat, zal de presentator altijd deur 3 moeten openen; dit gebeurt in 1 op 3 gevallen. Wissel je, dan heb je de auto. Als de auto achter deur 3 staat, zal de presentator deur 2 openen, ook in 1 op de 3 gevallen. Wissel je, dan heb je de auto. Als de auto achter de door jou gekozen deur 1 staat opent de presentator deur 2 of 3 en als je wisselt heb je pech, ook in 1 op de 3 gevallen.

De auto staat in de gegeven situatie dus twee keer zo vaak achter de deur die overblijft dan achter de deur die je koos. Door van keuze te wisselen wint de speler dus in 2/3 van de gevallen de auto.

Natuurlijk zijn er terreinen waar je goed in thuis bent. Dokters die al jarenlang ervaring hebben, kunnen hun intuitie niet negeren, integendeel. Bewakers zien ook sneller als er iets mis is bij iemand. Op basis van ervaring kun je aanvoelen dat iets niet klopt. 

Maar hoe gaat dat als je een eigen mening over een vaccin of zo moet vormen? Kun je dan met je intuïtie ver komen? 

Oorlogstaal over een kat en muisspel

 Wat gestart werd als protest is een uitlaatklep geworden. Leer mij die jongens kennen die dol zijn op het kat en muis spel met de politie. En dan is er ook nog de kans om een Jumbo leeg te roven. Vinden ze wel spannend.... Het leger inzetten?

Oorlogszuchtige taal 
Wat niet helpt is een burgemeester die (hoe begrijpelijk ook) over zijn toeren de televisie te woord staat met termen als “zo zijn we op weg naar een burgeroorlog”. Spannend. Zolang de focus blijft op het kat en muisspel met de politie is er weinig kans om na te denken over wat het betekent dat je de ruit van een onderneming ingooit. En gepakt word je toch niet is de gedachte. Verhalen van de schade en een strafblad? Klinkt allemaal onwaarschijnlijk en ver weg.

De schuld wordt makkelijk bij de overheid gelegd, terwijl het virus de schuldige is. Ze zijn de maatregelen zat, mogen niets. De overheid benadrukt juist dat het relschoppen is. Dit heeft niets met demonstreren te maken. 

Is dit echt zomaar vandalisme?
Komt het echt alleen van moedwillig vandalisme? Het zal er tussen zitten. Maar kijk naar de demonstraties van zondag. Het is wel een verrassende combinatie van virusontkenners, verontruste flexwerkers, spirituele zoekers, met zelfs Pegida, Qanon, links en rechts. 

Laag opgeleid vaak, je kan dan zeggen: ze begrijpen het niet. Maar is het toeval dat dat de groep is die het meest getroffen wordt door het coronavirus? Is het toeval dat deze groep de schulden ziet groeien terwijl de superrijken al over de door corona getroffen beurs heen zijn. De aandelen van superrijken zijn fors in waarde gegroeid door de ruime geldpolitiek. Wantrouwen in de overheid, is dat toeval?

Natuurlijk moet geweld aangepakt worden. Natuurlijk moeten er vandalisten en hooligans opgepakt worden. Maar het lijkt wel of links de aansluiting is verloren met gefrustreerde burgers die zich vastklampen aan wie hen serieus neemt. Hoe zit het met het CDA dat minder liberaal wordt? Wat zegt het hart van D66'ers die staan voor waarden? Het zijn vaak mensen die van flexbaantje naar flexbaantje begeven. Zij hebben het meeste last van de coronamaatregelen. Ze hadden alleen nog brood en spelen, nu zijn de spelen afgenomen.

Opgestookt
Opgestookt door PVV en FvD, jazeker. De afdeling Urk van de PVV had al aangekondigd zich tegen de absurde vrijheidsbeperkende maatregelen te verzetten. Nou, dat is aardig ontspoord. 

Maar dat is geen reden om te zeggen dat de vrienden van de PVV onze vijanden zijn.

Rust brengen en de-escaleren
Het is reden om te de-escaleren. Blijf in gesprek, ga oorlogstaal uit de weg. Laat hen meekijken naar de groei van de Britse variant, laat hen meedenken over maatregelen. Zelden werd een zo vergaande maatregel zo beperkt uitgelegd en verantwoord.

En blijkt de avondklok niet te helpen? Schaf hem dan weer af! Maar ook: denk mee over hun toekomst. Win vertrouwen terug!

Het land leiden en doen wat je zegt

Het land leiden is wat anders dan deals sluiten en maatregelen afkondigen. In de journalistieke commentaren op Trump hoor ik nogal eens dat Trump deed wat hij beloofde. Vanochtend op WNL Goedemorgen Nederland bijvoorbeeld. Hij zou een muur bouwen en immigranten tegen houden. Hij zou troepen terugtrekken en geen oorlog beginnen. Hij zou handelsovereenkomsten tereugdraaien en tariefmuren ophalen. En hoewel hij de coronacrisis niet goed aanpakte, komt hij eigenlijk goed uit de beoordelingen. Was er geen corona dan was hij herkozen. Dat laatste denk ik ook.

Trump was een heel slechte president
Het is typisch iets voor de journalistiek om te kijken naar de lijstjes met uitspraken en op basis van de acties te concluderen dat een regeringsleider het goed heeft gedaan. Van iets meer afstand ziet het beeld er echter heel anders uit. Ja, hij heeft enthousiasme bij zijn achterban losgemaakt en hij deed wat hij zei.

Is een goed leider iemand die doet wat hij zegt?

Ik heb daar toch een ander beeld van, want zo kan ik het ook. Een leider zijn is wat anders dan de baas zijn. Zeker een leider van een land. Een volk ergens heen leiden gaat om daar komen waar je wilde komen en het hele volk meenemen daarin. Het volk leiden is “het volk doen willen wat de leider wil”.

Democratie om zeep

Nu heeft Trump een grote fanbase opgeleid die zelfs bereid is om de democratie om zeep te helpen. Maar in het leiden van de VS heeft hij toch meer dan de helft van het volk eerder woest gemaakt. Overigens was ook zijn eigen fanbase woest, maar dan op die andere helft van het land.

De verdeeldheid was er al in de VS, maar die is groter geworden. Daar had Trump natuurlijk ook niets over beloofd.

Hij had wel beloofd niet te geloven dat hij verloren had als de uitslagen van de verkiezingen zouden komen. En ook dat heeft hij gedaan. Nadat hij zelfs zijn vice president opriep om de verkiezingen waarvan de uitslag steeds opnieuw bevestigd was, alsnog ongeldig te verklaren, vroeg bij een meute om naar het Capitool te gaan om te protesteren. Want als Pence niet de uitslag ongeldig zou verklaren was dat niet loyaal.

Hij bracht het wel op een slimme manier: hij riep niet letterlijk op om geweld te gebruiken, maar verder deden zijn fans precies wat hij van ze verwachtte. Het kan zo in de leerboekjes voor Putin of Erdogan.

Hij deed wat hij zei

Schandalig, maar je kunt ook zeggen: hij deed wat hij zei en hij zei wat hij dacht. 

Waarmee ik maar wil zeggen dat ik een leider op een andere manier beoordeel: op leiderschap.