Groepsprocessen zijn altijd bijzonder. Zo leidt het uitsluitend op basis van loting indelen van groepen al dat men de eigen groep meer vertrouwt en de andere groep meer wantrouwt. Je verwacht dat leden van je eigen groep ook meer solidair zijn met jou en verwacht eerder bij de andere groep dat er mensen met kwade wil tussen zitten. Wie zich dan niet opstelt conform de (vaak niet uitgesproken) verwachtingen krijgt te maken met uitsluiting en pesterij. Rond Tweede Kamer en kabinet zien we ook zo'n (menselijk) groepsproces.
Tweede Kamer: lam of leeuw
In de discussies in de Tweede Kamer
over vertrouwen en transparantie in bestuur zie je direct de
basale groepsprocessen. Allereerst hoe het kabinet aankijkt tegen de
Tweede Kamer. Het is vervelend om kritiek te krijgen uit de Tweede
Kamer. Menig CEO van een groot bedrijf zou er niet tegenop kunnen. Zelfs is de Tweede Kamer onveiliger dan vroeger. Een kabinet met een krappe meerderheid is zeer gespitst op
het behouden van de meerderheid. Elke misstap of wat lijkt op een
misstap kan terugkomen in een filmpje dat meteen viraal gaat en alle
aandacht trekt. Dus de Kamer wordt gezien als het gevaar. De Kamer is
geen lam, maar een leeuw.
Menselijke verwachtingen
In de notulen zie je terug dat de
kabinetsleden daarbij verwachten dat het eigen team (de
coalitiepartijen) solidair is en het kabinet niet in gevaar moet brengen. Dat is natuurlijk grondwettelijk helemaal niet terecht, maar
het is een groepsproces waarin dat gebeurt. Kaag zegt hardop in de notulen dat het 'in een democratie een gezond teken dat er fel wordt gedebatteerd, ook door leden van de coalitiefracties', maar wel 'binnen bepaalde kaders'. Om weer terug te keren in je rol moet dat bij iedereen tot eigen houding gemaakt zijn. Dat is nog niet het geval.
Uit de notulen haal je weliswaar dat het kabinet terecht is afgetreden over de toeslagenaffaire, maar ook dat veranderen van bestuursstijl lastig is. Het kabinet is onderdeel van een systeem. Met een Kamer die (ook logischerwijs) overdrijft, zaken op de spits drijft, coalitiepartijen en de rest uit elkaar probeert te drijven. Het zijn wel mensen: in de Kamer en in het kabinet. Zo'n Wouter Koolmees is bij uitstek een bruggenbouwer die mensen wat wil gunnen. Logisch dat hij geërgerd is als mensen in de Kamer toch doorzetten.
De omgeving waar ze je laten struikelen
De Tweede Kamer is wel wetgever en
controleur, maar vooral de omgeving waar je poot wordt gelicht, waar
je struikelt. Het wordt ook wel eens inquisitiedemocratie genoemd. Als het dan ook nog een omgeving is waar via tweets,
gefabriceerde filmpjes en selectief citeren alles op alles wordt
gezet om op TV te komen, maakt dat de groep mensen die het kabinet
vormt voorzichtig. Er is zelfs eens door FvD een antwoord van Omtzigt gemonteerd op een vraag van Baudet wat gewoon niet het antwoord op die vraag was! Is dan volledige transparantie de oplossing die
vertrouwen terugbrengt?
Transparantie dan maar?
Meer openheid moet. Oké, maar het kabinet wil logischerwijs voorkomen dat de Kamerleden achter onenigheid binnen het kabinet komen en het vuurtje extra opstoken. Want zolang je het niet
eens bent is dit een feest voor de oppositiepartijen. Jut op! Het feest begint voor de oppositie. En verwijs ernaar dat de ministers het onderling (nog) niet eens zijn.
Cultuur van openheid na jaren van monisme
Zou je een cultuur van openheid willen
bereiken, dan moet je je ook verdiepen in de vraag waarom het kabinet
daar tegenop ziet. De Tweede Kamer is voor het kabinet niet de controleur en
medewetgever. De Tweede Kamer is de leeuwenkuil waar politici er op
uit zijn aan de poten van jouw stoel te zagen. En het kabinet is het niet direct onderling eens. Daar worden ook debatten gevoerd en compromissen gesmeed. Vandaar dat er gezocht wordt naar overeenstemming met de coalitiepartijen voor de Kamer goed wordt geïnformeerd.
Na jaren van monistisch regeren spelen er verwachtingen en gewoonten. En dat monistisch regeren kwam voort uit de overlevingsdrang van het kabinet in een systeem met Kamer, ambtenaren, media. Wil je dat veranderen, dan is het belangrijk om niet alleen de manier van werken van het kabinet te zien, maar ook te zien waar dat uit voort komt.
Dat wijzen naar individuen als Rutte en Koolmees is niet erg productief. Zij opereren zo omdat zij al jaren die rol hebben gekregen en de Kamer dat heeft geaccepteerd. Rutte heeft zoveel stemmen gekregen wetend dat hij een stijl heeft die monistisch is en gericht op het onschadelijk maken van kritiek. De kiezers houden niet van ruzie. Geen enkel lid van de Kamer kreeg meer stemmen. Koolmees heeft het pensioenakkoord voor elkaar gekregen met een stijl van samenwerken en samen aanpakken. Dat werd hij altijd voor geprezen.
Hoe kan het beter?
Beter zou zijn na te denken over hoe
het beter kan. Anders is een nieuw kabinet binnen de kortste keren
gevallen of heeft ook een monistische stijl ontwikkeld (die heeft
zich immers al heel lang bewezen als veilig voor kabinetten).
- Kaag heeft al aangegeven dat vast onderdeel moet zijn het besef dat het 'in een democratie een gezond teken dat er fel wordt gedebatteerd, ook door leden van de coalitiefracties'. Dat is de eerste stap! Maar wel fair. Dat zou de eerste regel als kader voor de coalitie zijn.
- Een akkoord op hoofdlijnen zou een tweede ingreep moeten zijn. Waarbij de coalitiepartijen het eens zijn over te bereiken doelen en prioriteiten om de Kamer weer tot open debat te krijgen over middelen en uitvoering.
- Aparte aandacht zou dan ook nodig zijn voor het toezicht van de Kamer op uitvoerbaarheid en uitvoering. Want daar gingen de irritaties over en kwam het wantrouwen door op, niet over gedachten voor nieuwe wetten of nieuw beleid. Is onderzoek niet beter dan al die detailvragen aan het kabinet? Kunnen uitvoeringsorganisaties niet zelf ter verantwoording geroepen worden?
- Misschien moet de Kamer ook zelf kijken naar de stijl van opereren. Daarbij wil ik iedereen alle vrijheid geven om activistisch te opereren. Maar hoe zit het met die filmpjes en domweg verkeerde antwoorden plakken achter jouw eigen vragen? Is snel een motie van wantrouwen indienen wel goed?
