Uitgesproken meningen en korreltjes zout

 Interessant interview in de Volkskrant met Johan Fretz afgelopen zaterdag. Het begint al met een aarzeling over zijn eigen columns. Hij vond ze soms ‘te cabaretesk’, in andere gevallen zelfs seksistisch of racistisch. Hij zou dus iets moeten weten over hoe hij doorslaat. Toch is dat geen moment terug te vinden in het interview (ja, dat zijn vader dat zegt, maar dat komt blijkbaar niet over). Hij is vooral ervan overtuigd het nu beter te weten.

Hij nam het op voor Ruut Weisman, die beschuldigd werd van sexueel grensoverschrijdend gedrag. Toen er meer bekend werd bedacht hij 'ik moet hier geen stem in willen'. Hij was er uitgesproken voorstander van om verbinding te zoeken, terwijl hij nu juist de ideologische strijd opzoekt. En mensen die verbinding zoeken nu verkettert. Johan Fretz heeft het licht gezien!

Hij is nu bekend van een documentaire over de teloorgang van de PvdA en meent dat de PvdA vooral is gezakt door de deelname aan het kabinet met Rutte en aan die overtuiging houdt hij vast. Hij kent zeker dit grafiekje niet dat je in 2012 kon maken en waarin de PvdA sinds 1956 afkalft. Niet dat de PvdA dat kabinet goed heeft aangepakt, maar om te laten zien dat er meer aan de hand is dan een kabinetsdeelname. De VVD groeit sinds 1956, de PvdA daalt. En dat allemaal door Diederik Samsom? 

Deze dwaallichten doen het goed in de media

Van dit soort uitgesproken mensen hebben we er meer en ze doen het goed in de media. Het beste voorbeeld is natuurlijk Donald Trump (en de hele fractie van JA21). Tot PVV Kamerlid Joram van Klaveren toe. Die heeft keiharde actie gevoerd tegen moslims. Om daarna de Koran eens goed te gaan lezen en zich te bekeren tot de Islam. Het interview met Fretz toont dat het zeker niet alleen een rechtse afwijking is.

Waarom zo uitgesproken?

Natuurlijk is het te prijzen dat mensen bereid zijn van mening te veranderen. Maar waarom zo uitgesproken toen je blijkbaar nog niet alles had overdacht? En nu weer? Wat steekt daar toch achter?

Er is een naam voor en het heet het Dunning-Kruger effect. Het is een denkfout van incompetente mensen, die leidt tot zelfoverschatting. Het komt er op neer dat mensen die bovengemiddeld intelligent zijn goed weten wat ze niet weten. Ze spreken dus met mitsen en maren en voorbehouden. Daardoor worden ze gezien als twijfelaars. Denk aan wetenschappers over COVID-19. Daar tegenover staan mensen die juist heel stellig zijn, terwijl ze helemaal geen viroloog of epidemoloog zijn.

Dunning en Kruger ontdekten dat incompetente mensen de neiging hebben hun eigen kunnen te overschatten op drie punten: 1) ze overschatten hun eigen vaardigheden, bijvoorbeeld doordat ze uren op internet over het onderwerp gelezen hebben. Vaak vanuit een voorkeur voor bevestiging van hun eigen theorie; 2) ze herkennen die vaardigheden niet in anderen, bijvoorbeeld omdat die zo weinig overtuigend overkomen; 3) ze hebben geen idee van hun tekortkomingen, bijvoorbeeld omdat ze door hun stellige uitingen steeds meer volgelingen krijgen.

Wat moet je ermee?

Het probleem is dat die mensen die zo overtuigd zijn het heel goed doen in de media, aan tafel bij talkshows en op twitter. 

Ik zou wel een waarschuwing willen zien: let op: heeft een heel uitgesproken mening, maar verandert ook vaak van mening, dus neem deze man (meestal mannen) met een korreltje zout.

Probeer de aantrekkingskracht van de PVV te doorgronden

Ik heb mij altijd verbaasd over “Vrijheid” in de naam van de Partij voor de Vrijheid (PVV). Want wie pleit voor de vrijheid om een boerka of zelfs hoofddoekje te dragen komt bij de PVV niet ver. Moskeeën moeten gesloten worden. Wilders wilde ook de Koran verbieden, maar inmiddels wil hij die gedogen geloof ik, want hij zag wel enige strijdigheid met de Nederlandse grondwet. Ook pleitte hij ooit voor een verbod voor de partij Denk, maar zijn eigen partij mag natuurlijk niet ingeperkt worden.

In deze tijden van polarisatie is het goed om te doorgronden waar de steun voor de PVV vandaan komt. Wat missen deze stemmers bij de andere partijen die ook voor vrijheid zijn? Even weg van de ophef en terug naar de basis.

Verschillend beeld bij vrijheid

Wat mensen vergeten is dat een grote groep mensen vrijheid niet ziet in termen van persoonlijke vrijheid. Zij zien het als vrijheid om als eigen volk het land in te richten. Wie niet tot dat volk behoort verdient zijn vrijheid niet (in ons land). Hoe vreemd we dat ook vinden, het zal in de geschiedenis niet ongewoon zijn.

Mijn idee van vrijheid is vooral vrijheid in de zin van persoonlijke vrijheid, niet-inmenging door de staat of door groepen. Ik ben vrij om te doen wat ik wil. Dat is in essentie vooral klassiek liberaal. Isaiah Berlin introduceerde hiervoor de naam negatieve vrijheid in Two Concepts of Liberty. Maar vrijheid gaat ook over de mate waarin iemand meester is over zijn eigen bestaan en als je dan minder naar het individu kijkt en meer naar de gemeenschap zie je een behoefte om zich met de eigen soort te omringen. De vrijheid van inmenging door andere culturele groepen zou je dat kunnen noemen. Berlin noemt dit wel positieve vrijheid (waar hij vervolgens niet erg positief over is). Khomeini beriep zich ook op vrijheid toen hij in de Iraanse revolutie de opstand leidde tegen de Shah. Hij profiteerde van de weerzin tegen de dictatuur van de Shah en de Amerikaanse invloeden. De meerderheid zag de uitroep van een Islamitische republiek als bevrijding.

Niet-inmenging in eigen volk

Dat gevoel van vrijheid van inmenging door andere culturen is de basis voor de PVV, FvD en in Frankrijk en Italië populistische partijen. Het heet populistisch. Dan denken we aan gemakzuchtig doen wat op dat moment populair is en omdat dat hele idee van vrijheid van inmenging door andere culturele groepen ondoordacht is. Maar populistisch kun je ook vertalen met volks. Op fora zie je ook vaak terugkomen dat de regering moet doen “wat het volk wil”, terwijl ik dan denk dat ik blijkbaar niet tot het volk behoor omdat Nederlanders nu eenmaal heel verschillend denken. Waarom is dat volksdenken zo in opkomst? 

Omdat de persoonlijke vrijheid voor sommigen niet zo van belang is als hun veiligheid, hun welvaart, hun cultuur en hun zekerheid van bestaan als volk.

Balans tussen persoonlijke vrijheid van de een en van de ander

In een democratie staat ieder een deel van zijn individuele vrijheid af aan politici, die het mandaat gebruiken voor de ontwikkeling van vrijheid en welvaart als gemeenschap of volk. Dat is ook heel gebruikelijk. Elke wet beperkt de vrijheid om te doen wat je wilt: je bent verplicht belasting te betalen opdat bijvoorbeeld wegen aangelegd kunnen worden, je bent verplicht verzekerd als je in een auto de weg op gaat. Maar als je dan met de auto de weg op kan, heb je meer vrijheid dan zonder die weg. En de kans dat je een ernstig ongeval krijgt en geen cent te makken hebt omdat je auto het niet meer doet of je zelfs je baan verliest wordt beperkt doordat er een verzekering is van de ander zodat jouw kosten gedekt worden.

Steeds probeer je te bekijken of de vrijheid van de een ten koste gaat van die van een ander en of er dan maatregelen nodig zijn. Daarin zit een gevaar als je vrijheid ziet in termen van vrijheid voor het volk, want de meerderheid beperkt (als ze niet oplet) maar wat graag de vrijheid van de minderheid. Dat is ook de verklaring voor de hang naar autocratie, het enthousiasme voor sterke mannen als Orban (en eerder Poetin). Juist om de eigen cultuur van “Het Volk” te verdedigen, worden anderen gedehumaniseerd. In het programma van de PVV kun je genoeg voorbeelden vinden. Al is het maar dat er in hun partijprogramma consequent gesproken wordt over Islamitisch tuig. Is “Het Volk” in die typering meegegaan, dan is het ook niet erg de rechten te beperken.

Bestaanszekerheid

En toch. Het signaal dat veel mensen minder geïnteresseerd zijn in persoonlijke vrijheid mogen we niet negeren. Voor bestaanszekerheid voor iedereen is meer nodig. Juist de verliezers van globalisering die in hun buurt snelle (culturele) verandering zien, vormen de groep waar de PVV zich op richt.

Het gevoel van onveiligheid (aangejaagd door sociale media) moet ook serieus genomen worden. Dat gevoel van onveiligheid stimuleert die zucht naar autocratie en de drang om ruimte voor minderheden in te perken. Het dehumaniseren van minderheden en het zoeken van zondebokken wordt maar al te vaak bewust (inclusief leugens en vals nieuws) ingezet.

Voor je het weet plakt iemand allemaal filmpjes van zwarten die een klap uitdelen aan witte mensen aan elkaar en toont dat als bewust racistische acties van zwarten, oeps dat gebeurt al. Op de sociale media al heel lang en op de publieke omroep nu ook.

In heel Europa is de zucht naar autocratie niet ver weg. Begrijpen waar deze vandaan komt is noodzaak

Stop eens te reageren op elke schreeuw om aandacht van FvD

Laatst deden minister Kuipers en Van Gennip aangifte tegen Pepijn van Houwelingen omdat hij een nazivlag fotoshopte in een foto van de twee ministers. Ik krijg een steeds ongemakkeljker gevoel bij de reacties op de nazi-provocaties van de pubers van FvD. Want het zijn gewoon puberale acties om aandacht te krijgen.

Ik houd het ook op kleine kinderen, ook al probeert Pepijn van Houwelingen in een reactie op de aangifte tegen hem er een inhoudelijk verhaal van te maken. Hoera, klonk tussen de regels door, nu ik Van Gennip en Kuipers vergelijk met de uitroeiing van 6 miljoen joden, krijg ik eindelijk de aandacht die ik wil. Eigenlijk doet de inhoud er niet toe. Aandacht si alles

Alles voor de ophef
Het is anti-elite ophef, zoals kleine kinderen feilloos de zwakke plekken van hun ouders weten te vinden en te bespelen. En geven de ouders dan negatieve aandacht, dan voelen ze zich gezien. Net als bij kleine kinderen gaat het niet over de inhoud. Eerder al zagen we dat bij vergelijkingen rond de lockdown bij corona, of rond de vaccins. Altijd komt er weer een Hitler vergelijking om de hoek kijken. Is het dan opruiing om zo'n vergelijking te maken en ergens een nazivlag in te fotoshoppen? Dat lijkt mij niet. De steun voor de nazivlag zie je juist in FvD – kringen, gezien de appjes in kringen van FvD die gewoon serieus pro-Hitler zijn.

Natuurlijk is het beter als twitter dergelijke tweets gewoon verwijdert. Dan mag Twitter uitleggen dat het niet gepast is (als dat al ophef geeft). Stel dan twitter op de hoogte. Maar is het handig om te laten gebeuren dat dwaallichten van FvD alle aandacht krijgen zonder een origineel voorstel voor beleid te doen? Zo houden ze de aandacht van hun kiezers en de media en blijven ze relevant.

Ondertussen worden de vergelijkingen gewoner. De EU heet een dictatuur te zijn en dus mag Hitler ter sprake gebracht worden, of Stalin. Het zegt mij niet alleen dat de mensen om ophef verlegen zitten, maar ook dat alle kennis verdwenen over hoe het is in zo'n dictatuur te leven waar mensen gemakkelijk naar de gaskamers gestuurd worden, met hongersnood afgeknepen of ter dood naar Siberië gestuurd worden.

Mag je dan niet meer zeggen dat je de EU een dictatuur vindt? Natuurlijk wel! Maar probeer in Rusland eens te zeggen dat je Rusland een dictatuur vindt en het verschil blijkt al snel. Maak duidelijk wat precies die dictatuur is. Mijn reactie is dus – als je reageert – stel vragen, laat Van Houwelingen uitpraten zodat duidelijk wordt wat een nikserigheid er uit komt. En realiseer je dat er ondertussen horden verdwaalde zielen zijn die echt denken dat al het beleid bedacht is in achterkamertjes van Bill Gates.

Eigenlijk worden de pubers die zo om ophef verlegen zitten voortdurend beloond met aandacht: om hun achterban vervolgens enthousiaster te laten dwalen. 

Wat je aandacht geeft groeit.