Probeer de aantrekkingskracht van de PVV te doorgronden

Ik heb mij altijd verbaasd over “Vrijheid” in de naam van de Partij voor de Vrijheid (PVV). Want wie pleit voor de vrijheid om een boerka of zelfs hoofddoekje te dragen komt bij de PVV niet ver. Moskeeën moeten gesloten worden. Wilders wilde ook de Koran verbieden, maar inmiddels wil hij die gedogen geloof ik, want hij zag wel enige strijdigheid met de Nederlandse grondwet. Ook pleitte hij ooit voor een verbod voor de partij Denk, maar zijn eigen partij mag natuurlijk niet ingeperkt worden.

In deze tijden van polarisatie is het goed om te doorgronden waar de steun voor de PVV vandaan komt. Wat missen deze stemmers bij de andere partijen die ook voor vrijheid zijn? Even weg van de ophef en terug naar de basis.

Verschillend beeld bij vrijheid

Wat mensen vergeten is dat een grote groep mensen vrijheid niet ziet in termen van persoonlijke vrijheid. Zij zien het als vrijheid om als eigen volk het land in te richten. Wie niet tot dat volk behoort verdient zijn vrijheid niet (in ons land). Hoe vreemd we dat ook vinden, het zal in de geschiedenis niet ongewoon zijn.

Mijn idee van vrijheid is vooral vrijheid in de zin van persoonlijke vrijheid, niet-inmenging door de staat of door groepen. Ik ben vrij om te doen wat ik wil. Dat is in essentie vooral klassiek liberaal. Isaiah Berlin introduceerde hiervoor de naam negatieve vrijheid in Two Concepts of Liberty. Maar vrijheid gaat ook over de mate waarin iemand meester is over zijn eigen bestaan en als je dan minder naar het individu kijkt en meer naar de gemeenschap zie je een behoefte om zich met de eigen soort te omringen. De vrijheid van inmenging door andere culturele groepen zou je dat kunnen noemen. Berlin noemt dit wel positieve vrijheid (waar hij vervolgens niet erg positief over is). Khomeini beriep zich ook op vrijheid toen hij in de Iraanse revolutie de opstand leidde tegen de Shah. Hij profiteerde van de weerzin tegen de dictatuur van de Shah en de Amerikaanse invloeden. De meerderheid zag de uitroep van een Islamitische republiek als bevrijding.

Niet-inmenging in eigen volk

Dat gevoel van vrijheid van inmenging door andere culturen is de basis voor de PVV, FvD en in Frankrijk en Italië populistische partijen. Het heet populistisch. Dan denken we aan gemakzuchtig doen wat op dat moment populair is en omdat dat hele idee van vrijheid van inmenging door andere culturele groepen ondoordacht is. Maar populistisch kun je ook vertalen met volks. Op fora zie je ook vaak terugkomen dat de regering moet doen “wat het volk wil”, terwijl ik dan denk dat ik blijkbaar niet tot het volk behoor omdat Nederlanders nu eenmaal heel verschillend denken. Waarom is dat volksdenken zo in opkomst? 

Omdat de persoonlijke vrijheid voor sommigen niet zo van belang is als hun veiligheid, hun welvaart, hun cultuur en hun zekerheid van bestaan als volk.

Balans tussen persoonlijke vrijheid van de een en van de ander

In een democratie staat ieder een deel van zijn individuele vrijheid af aan politici, die het mandaat gebruiken voor de ontwikkeling van vrijheid en welvaart als gemeenschap of volk. Dat is ook heel gebruikelijk. Elke wet beperkt de vrijheid om te doen wat je wilt: je bent verplicht belasting te betalen opdat bijvoorbeeld wegen aangelegd kunnen worden, je bent verplicht verzekerd als je in een auto de weg op gaat. Maar als je dan met de auto de weg op kan, heb je meer vrijheid dan zonder die weg. En de kans dat je een ernstig ongeval krijgt en geen cent te makken hebt omdat je auto het niet meer doet of je zelfs je baan verliest wordt beperkt doordat er een verzekering is van de ander zodat jouw kosten gedekt worden.

Steeds probeer je te bekijken of de vrijheid van de een ten koste gaat van die van een ander en of er dan maatregelen nodig zijn. Daarin zit een gevaar als je vrijheid ziet in termen van vrijheid voor het volk, want de meerderheid beperkt (als ze niet oplet) maar wat graag de vrijheid van de minderheid. Dat is ook de verklaring voor de hang naar autocratie, het enthousiasme voor sterke mannen als Orban (en eerder Poetin). Juist om de eigen cultuur van “Het Volk” te verdedigen, worden anderen gedehumaniseerd. In het programma van de PVV kun je genoeg voorbeelden vinden. Al is het maar dat er in hun partijprogramma consequent gesproken wordt over Islamitisch tuig. Is “Het Volk” in die typering meegegaan, dan is het ook niet erg de rechten te beperken.

Bestaanszekerheid

En toch. Het signaal dat veel mensen minder geïnteresseerd zijn in persoonlijke vrijheid mogen we niet negeren. Voor bestaanszekerheid voor iedereen is meer nodig. Juist de verliezers van globalisering die in hun buurt snelle (culturele) verandering zien, vormen de groep waar de PVV zich op richt.

Het gevoel van onveiligheid (aangejaagd door sociale media) moet ook serieus genomen worden. Dat gevoel van onveiligheid stimuleert die zucht naar autocratie en de drang om ruimte voor minderheden in te perken. Het dehumaniseren van minderheden en het zoeken van zondebokken wordt maar al te vaak bewust (inclusief leugens en vals nieuws) ingezet.

Voor je het weet plakt iemand allemaal filmpjes van zwarten die een klap uitdelen aan witte mensen aan elkaar en toont dat als bewust racistische acties van zwarten, oeps dat gebeurt al. Op de sociale media al heel lang en op de publieke omroep nu ook.

In heel Europa is de zucht naar autocratie niet ver weg. Begrijpen waar deze vandaan komt is noodzaak