Wat nou buiten de lijntjes kleuren?

“Buiten de lijntjes kleuren” is over het algemeen een positieve term. Het staat voor iemand die creatief is en zich niet laat tegenhouden door conventies. “Jij mag zelf bepalen of ‘oude’ waardes en overtuigingen nog bij jou horen of niet.” las ik bij aankondiging van een training.

Neem deze positieve tekst: 'We dagen opdrachtgevers uit door - als dat nodig is - buiten de lijntjes te kleuren. Daardoor is misschien niet iedereen fan van ons, maar het levert wel mooie projecten op.' Ik vond het op internet. Ook datingprogramma's als First Dates hoor je dat mensen iemand zoeken die “buiten de lijntjes kleurt'. Er zijn cursussen om te leren buiten de lijntjes te kleuren (Kom terug in jezelf! Probeer in te zien waar jij jezelf geprogrammeerd heb om aan verwachtingen te voldoen, want jij kan het ook omzetten.)

Laat je niet tegenhouden door conventies?
Het idee is dat we ons maar laten weerhouden door conventies en daardoor missen we veel moois. Het kan voortkomen uit een liberaal idee en het is natuurlijk een bevrijding om niet dat pak aan te trekken maar te kiezen voor een coltrui of zo. Denk aan Steve Jobs (of recenter Elizabeth Holmes).

Maar is het wel zo vanzelfsprekend positief om buiten de lijntjes te kleuren en denkbeeldige grenzen te overschrijden?

Het is tijd voor een conservatief geluid. Want terugkomen in jezelf is mooi, maar niet als het ten koste gaat van anderen. Om maar even een paar voorbeelden te noemen van mensen die buiten de lijntjes kleurden: Matthijs van Nieuwkerk, Ali B., Jeroen Rietbergen, Marc Overmars: ze kleuren buiten de lijntjes en lieten zich niet tegenhouden door conventies.

Staphorster buiten de lijntjes kleuren
En niemand maakt mij wijs dat het vernielen van auto's van demonstranten in Staphorst een voorbeeld is van netjes binnen de Staphorster lijntjes kleuren. Deze terreur werd ook nog verdedigd met een beroep op eigen waarden en tradities (Staphorst zal ongeveer de laatste gemeente zijn geweest waar Sinterklaas gevierd ging worden, want Sinterklaas is niet echt een protestantse traditie). Maar met geweld tegen demonstranten optreden is volgens mij nog geen traditie en ik mag hopen dat het dat ook niet wordt. 

Ik houd het op incidenten. We zagen het tegen journalisten rond coronaverspreidende kerkdiensten (waar de kerkenraad uitdrukkelijk afstand van nam) en tegen de demonstratie. Dat minister Yeşilgöz de relschoppers per ongeluk tegendemonstranten noemde heeft ze gelukkig teruggenomen. Zelf zei ze dat het geen tegendemonstranten waren, want er was geen demonstratie aangevraagd, waardoor het meer een tekst exegese werd. 

Het waren gewoon relschoppers en het kon niet door de beugel. 

Leve de regels van wellevendheid
Wat ik maar bedoel is dat we soms maar al te blij zijn met regels waar iedereen zich aan hoort te houden. Regels van beleefdheid, van wellevendheid, zijn prettig, terwijl het overtreden ervan niet altijd strafbaar is. Als terugkomen in jezelf hetzelfde is als ruim baan geven aan je woede of je geilheid is er niets mooi aan buiten de lijntjes kleuren. Live your life to the max, vertelt de reclame ons. Mooi niet!

Regels zonder dominee
Het lastige is dat er geen rol meer is voor dominees. We hebben het met zijn allen te doen zonder god en we moeten ouderwetse regels uit de bijbel negeren (wie eist nog serieus Deuteronomium 19:21 (oog om oog, tand om tand) na te leven?) 

Maar dat neemt niet weg dat regels in een zo dichtbevolkt land als het onze niet onderschat moeten worden. Daarbij pleit ik voor de klassiek liberale regel dat jouw vrijheid niet ten koste mag gaan van die van een  ander. Daarbij gaat het er dus niet om dat alles mag zolang de politie niet optreedt  "Als vrije instellingen effectief moeten functioneren, dient iedere burger een gevoel van morele verantwoordelijkheid tegenover de medeburger te hebben en een actieve rol te spelen in zaken van de gemeenschap." (Uit het Oxford-manifest, opgesteld tijdens de eerste conferentie van de Liberale Internationale in Oxford in 1947). 

Vrijheid hoort gepaard te gaan met zelfbeheersing en het nemen van verantwoordelijkheid., Zonder zelfbeperking vernietigt vrijheid zichzelf. 

Dus als je weer buiten de lijntjes wil kleuren: denk ook aan de ander: als het voor jou goed voelt wil dat niet zeggen dat het voor de ander goed is. De eigen vrijheid is mooi, tot die inhoudt dat je de vrijheid van de ander beperkt.

Serieuze maatschappelijke discussie over keuzen in de zorg

Het is al enige tijd bekend en toch blijft het probleem onderbelicht. Gaan we moeilijke keuzen uit de weg? Het percentage mensen dat in de zorg werkzaam is, is sinds begin jaren zeventig toegenomen van bijna 7 naar ruim 15 procent. Dat zit hem in vergrijzing, maar ook in toenemende behandelmogelijkheden. Als de premies weer omhoog gaan denken we wel even over de hoge kosten, maar dat personeelsprobleem gaat een beetje aan ons voorbij (tenzij je zelf in de zorg werkt).

Een jaar geleden gaf de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) aan dat er wat moet gebeuren om de zorg houdbaar te laten zijn. Nu werkt ongeveer één op de zeven werknemers in de zorg, gaat het zo door dan moet dat over veertig jaar één op de drie werknemers zijn om in de zorgvraag te kunnen voorzien. Tot nu toe zijn de antwoorden: doelmatiger werken, beter betalen (en preventie). De preventie zet ik maar even tussen haakjes, zie kader.

Preventie
Stel dat je roken uitbant, wat een prima zaak zou zijn. Dan roken mensen niet meer en vallen ze dus ook niet dood neer vóór ze de pensioengerechtigde leeftijd bereiken. De meeste kosten worden gemaakt in het laatste levensjaar en succesvolle preventie leidt ertoe dat de weg naar het laatste levensjaar langer wordt. Misschien gaan ze meer snoepen en worden ze te dik? De kosten in het laatste levensjaar blijven gewoon nog hetzelfde. En in die langere weg meer vraagt meer personeel en geld. Dit gaat verder dan roken. Het aantal gezonde jaren toevoegen is mooi, maar reken je niet rijk als de leeftijd toeneemt, maar het aantal gezonde jaren niet.

De WRR gaf aan dat er langs drie wegen gewerkt moet worden.

1. Eerste en meest onderschatte weg: Draagvlak scherpen voor scherpe keuzen . Bij elke discussie over een behandeling die niet in het basispakket komt is er een beroepsgroep die met veel bombarie kan aangeven dat het zo niet kan. Maar als we alles vergoeden wat kan, is het onbetaalbaar, zijn mensen niet meer in staat of bereid hun verzekering te betalen en blijft dat enorme personeelstekort opdoemen. Het gaat dus niet om bezuinigen op de zorg, maar om het aanpakken van de groei.

2. Politieke keuzen voor toekomst. Wat doen we wel en wat niet? Wanneer is het redelijk om dure geneesmiddelen te vergoeden? Dat is een verschrikkelijk lastige vraag. Maar die komt steeds vaker terug, met de vooruitgang van de wetenschap en de farmaceutische industrie.

3. Personeel en doelmatigheid en effectiviteit. Stel het personeel in staat goed werk te doen, bijvoorbeeld door die moeilijke keuzen die echt aan de politiek zijn niet bij de zorg te leggen. En kijk naar de effectiviteit van behandelingen. Dat gaat niet alleen op voor de ziekenzorg, maar ook voor ouderenzorg en jeugdzorg.

Vervolgens is het weer weggezakt.

Burgerforum
Er was trouwens al eens een burgerforum over lastige keuzes in de zorg. In het najaar van 2017 werd het Burgerforum ‘Keuzes in de zorg’ georganiseerd.  Hierin gingen 24 burgers gedurende drie weekenden met elkaar in gesprek over het maken van deze keuzes: welke zorg willen we met elkaar en voor elkaar betalen? En waarom wel of juist niet? Het doel: betere besluitvorming over de vergoeding van zorg, gebaseerd op de waarden en overwegingen van burgers. De uitkomst was denk ik een uitstekend voorbeeld van de mogelijkheden om met een burgerforum goede discussies te voeren.

Draagvlak voor scherpe keuzsen
Aan draagvlak voor scherpe keuzen heeft het denk ik niet bijgedragen. Toch even een inkijkje: is de behandeling wel medisch noodzakelijk? Deelnemers zijn kritisch over het vergoeden van behandelingen alleen voor het verlichten van ongemak dat ‘bij het leven hoort’, bijvoorbeeld cosmetische behandelingen. Ook zijn ze terughoudend wanneer er geen duidelijke medische oorzaak is. Ze vinden het belangrijk dat een behandeling effectief is.

Het begrip effectiviteit werd ruim opgevat. Het kan gaan over verbeterde gezondheid, kwaliteit van leven, maar ook of iemand beter functioneert in de maatschappij.

Nog een bijzondere: Ze geven duidelijk aan dat ze ‘liever geen prijskaartje op een mensenleven willen plakken’, maar dat de kosten nu eenmaal moeten worden afgewogen tegen de baten.

In de samenleving heeft het niet geleid tot meer draagvlak, maar deelnemers zijn zich na het Burgerforum meer bewust van de complexiteit van het maken van keuzes in de zorg. Daarnaast zijn ze overtuigd geraakt van de noodzaak om keuzes te maken omdat het beschikbare budget voor zorg beperkt is.

Brede maatschappelijke discussie
Ik zou pleiten voor een brede maatschappelijke discussie (BMD) over de zorg. Helaas zijn eerdere voorbeelden van BMD's niet erg inspirerend. De BMD over kernenergie leverde geen nieuwe inizchten op. Jan Terlouw die als minister de discussie had ingezet vond het een “welles/nietes-debat met op de discussieavonden telkens dezelfde mensen”. Er was ook een plan om er een over Europa te houden, maar dat lukte niet. Verder werd gesuggereerd er een te houden over nanotechnologie en een over DNA. Nooit meer wat van gezien. Misschien niet de beste voorbeelden, maar het lukt ons blijkbaar niet om een publieke discussie over toekomstige inrichting van een belangrijk beleidsterrein te houden.

Over houdbare zorg zou het heel interessant kunnen zijn. 

Mijn angst is wel dat de huidige manier van debatteren nog meer welles-nietes met dezelfde mensen gaat worden. En over zeldzame ziekten zijn de discussies al snel erg emotioneel. Ik herinner mij iemand die een zeldzame ziekte had waarvan medicijnen om het leven draagbaarder te maken zo duur waren dat ze niet vergoed werden. “Het zal je maar gezegd worden dat je te duur bent om te leven”. Dat wil natuurlijk niemand zeggen! Maar is er niet een norm als wat we bereid zijn te betalen als bedrag per gewonnen levensjaar? Is er niet een afweging te maken? Wat als er wel een levensjaar gewonnen wordt, maar dat blijkt een levensjaar met veel pijn, waardoor achteraf de zieke (en familie) liever wat geld had gehad voor een mooie vakantie om afscheid te nemen en later gezamenlijke herinneringen te koesteren?

Maar wat is het alternatief?
Laten we gewoon de kosten stijgen tot er bijna geen geld en zeker geen personeel meer is? Stemmen we op politieke partijen die keuzes naar voren schuiven en niet durven zeggen tegen de achterban dat iets niet kan? Want het gaat om serieus veel geld. Je kunt niet zeggen: “verlaag de financiele steun aan asielzoekers om de ouderenzorg te kunnen betalen”, of “geen militaire missies in Afrika meer”. Het gaat om onvergelijkbare bedragen. Zo is de totale begroting voor Defensie 12 miljard en die van Volksgezondheid 94 miljard (naast onze eigen kosten voor de ziektekostenverzekering!). En dat terwijl de financiële kant nog het best oplosbaar is, maar het personeelsprobleem op een gegeven moment niet meer op te lossen is met meer geld. Dit raakt iedereen.

Waarom krijgen we geen brede maatschappelijke discussie over houdbare en toekomstbestendige zorg??

P.S. deze had ik gemist: er komt wel een burgerberaad over de toekomst van de zorg. Hopen dat dat voldoende verbreed wordt. Want vertegenwoordigen (via de Kamer of een Burgerberaad) is onvoldoende voor maatregelen die zo ingrijpen. En hoe verantwoordt het burgerberaad zich over dergelijke vergaande keuzen tussen kwaden?  Hier 

Bekende ondernemers en de kleren van de keizer

Het lijkt wel of rijke ondernemers die het gemaakt hebben de nieuwe vereerde koningen zijn. Elon Musk wordt vereerd door zijn fans en alles wat hij zegt is iets om te onthouden en te herkauwen. Iets dat Trump ook al trof. En Bankman-Fried in de crypto-wereld. Maar is het niet allemaal schijn in de sprookjeswereld?

Elon Musk droeg geen kleren
Elon Musk leek alles wat hij aanraakte in goud te veranderen. Na Tesla en Space X leek dat terecht. Inmiddels zijn er nogal wat barsten gekomen in zijn imago sinds de overname van Twitter. Vergeten was dat bij eerdere bedrijven Zip 2 en X.com hij werd weggestuurd als ceo. Hij had wel een goede neus voor geld, maar een bedrijf besturen is wat anders. Ook al was Tesla een succes. De prachtige kleren die hij droeg waren de kleren van de keizer.

Trump wist vooral een imago als succesvol ondernemer te koesteren en keek als president en ex-president hoe hij geld kon slaan uit zijn trouwe volgers. Zijn casino's en hotels zijn in totaal zes keer failliet gegaan. 

Sam Bankman-Fried is ook zo'n voorbeeld voor iemand met een neus voor geld, maar zonder ondernemerskwaliteit. Hij was wel wat sympathieker dan de andere twee voorbeelden, veel van zijn geld gaf hij aan goede doelen. Hij droeg meestal een T-shirt en een korte broek. Dat hoorde bij zijn imago van een betrouwbare jonge ondernemer. Als “kenner” benaderde hij mensen met invloed in Washington om te praten over regels voor de cryptosector. Cryptobeurs FTX werd geschat op 26 miljard, maar na het faillissement bleek het een grote sof.

Hebben we behoefte aan sprookjes?
Waar komt die verering vandaan? Maar al te vaak zijn de sterke mannen (soms een vrouw zoals Nina Brink) met grote ego's minder goede bestuurders dan minder opvallende bestuurders (m/v). Maar blijkbaar hebben we toch behoefte aan het sprookje van de monarchie. Het is fijn om helden te hebben en zekerheid, ook al is het een sprookje.

De grote visionairs blijken vaak verblind door hun eigen succes dat ze nooit aan toeval en altijd aan zichzelf toeschrijven. En juist dit soort grote ego's worden omringd door ja-knikkers want meestal zijn ze niet erg geneigd te luisteren naar kritiek.

Ga er niet in mee
De reactie van werknemers van Twitter op de grootse ingrepen van Musk is overigens hoopvol. Het is misschien nog wel mooier dan een staking. Elon Musk gaf aan dat als je niet al je tijd en energie in een “Twitter 2.0” wilde steken, je maar moest vertrekken. Met honderden tegelijk vertrokken ze dan ook. Met de vergrijzing blijven er voorlopig overal mensen nodig, dus het is misschien een mooie les om te onthouden: de baas is niet almachtig, maar de macht is gebaseerd op de schouders van al die trouwe medewerkers. En terwijl mensen eerst wegliepen mèt Trump lopen de republikeinen weg. 

Je kunt miljoenen kort voor de gek houden en een enkeling altijd, maar miljoenen jaren voor de gek houden is gelukkig een stuk lastiger.