Het is tijd voor de bezuinigingswijzer!

 

Op Eenvandaag zag ik de VVD wat schutteren over hoe het ophogen van het defensiebudget betaald zou moeten worden. “Het uitgangspunt staat centraal: we gaan investeren in onze veiligheid en hoe we dat gaan doen, daar gaan we met elkaar uitkomen. Ik vind het gek om op voorhand al te zeggen, dit is onbespreekbaar”. Op all fronten begint de verkiezingscampagne en dit is een echte campagnezet. Wel het goede nieuws brengen en niet het slechts nieuws erbij.

Waar halen ze het vandaan?

Natuurlijk wil je als politicus vooral aandacht voor wat je extra geld wil geven. Met de huidige geo-politieke situatie en het ontbreken van een Europees leger is er een behoefte aan het verhogen van de Nederlandse defensieuitgaven. En als Nederland naar 3,5% van het BBP wil is dat een forse uitbreiding. Dat kost snel zo'n 19 miljard per jaar. Waar moet dat geld vandaan komen? De PVV roept dan altijd ontwikkelingssamenwerking! Maar met in totaal 3,9 miljard voor buitenlandse handel en ontwikkelingssamenwerking heb je lang niet genoeg. Alles van asiel schrappen? Met 5,6 miljard van dat ministerie heb je nog steeds niet genoeg bespaard. En dan hebben we het over bezuinigingen die niet eens mogelijk zijn omdat er verdragen over zijn vastgelegd en lange termijnafspraken zijn.

Discussie over bezuinigen en politieke keuzen
Het is nu zo dat de discussie over waar het geld vandaan moet komen fundamentelere politieke keuzen oplevert dan discussie of er extra geld naar defensie moet. Dan heeft de kiezer er niets aan als de partijen niet vantevoren aangeven waar ze het geld vandaan halen. 

Van de zorg? Dat is met ruim 114 miljard samen met de post sociale zekerheid de grootste post. Maar die post is zo belangrijk dat, toen bleek dat Fleur Agema zou moeten bezuinigen op zorg, de PVV acuut uit het kabinet stapte. Niet dus? Toch zou je zeggen dat daar wel wat in te vinden moet zijn. Verhogen van het eigen risico zou bijvoorbeeld de zorgconsumptie verminderen. Je kunt het verplichte eigen risico in de zorg verhogen én opsplitsen, zodat mensen niet in één keer het volledige bedrag hoeven te betalen, maar per behandeling. Wie chronisch ziek is wordt dan enigszins gespaard. Wil de VVD dat misschien? Weigert GroenLinks/PvdA dat inderdaad? Of wil je het eigen risico halveren? Dan moet er niet alleen extra geld gevonden worden voor defensie, maar ook voor zorg.

Maar goed, van de VVD werden we dus niet veel wijzer. “Daar komen we met elkaar wel uit” zegt niet hoe ze de onderhandelingen ingaan. Belastingen verhogen misschien? Dat lijkt mij typisch geen VVD oplossing. Zeg dat dan. Dan blijkt er verschil. Want iedere partij wil betere zorg, lagere woonlasten, meer woningen en een goede defensie. 

Voor GroenLinks-PvdA is het allerbelangrijkste om níet te bezuinigen op de verzorgingsstaat", zei Frans Timmermans. Dat vond de VVD maar niets, maar het geeft wel meer duidelijkheid. 

Het CDA was wat duidelijker dan de VVD: "Bezuinigingen, de staatsschuld iets laten oplopen of de belastingen verhogingen. Wat ons betreft is de opgave zo groot dat we eigenlijk aan alle knoppen moeten draaien". Maar wat gaat er dan gebeuren als je CDA stemt? We weten het niet! 

Stemwijzer! Waar doen ze het van?
Ik zou bij de komende campagne graag een andere stemwijzer zien. Een bezuinigingswijzer. Vul in waar je het geld vandaan wilt halen om de overheidshuishouding op orde te krijgen en krijg dan een stemadvies. Dan komen de politieke keuzen naar voren of het wordt duidelijk dat je alleen mooie beloftes doet. Want: nu wat minder bezuinigen? Dan moet je aangeven hoe je op de lange termijn meer kunt bezuinigen. Niet: "Wie wil het zelfde feestje met meer geld voor defensie, meer zorg, meer woningen en beter openbaar vervoer als jij?", maar "Wie kiest op dezelfde manier uit twee kwaden als jij?"

Kan de PVV, BBB en NSC dit keer ook proberen hun wensen te laten doorrekenen? Anders rekenen we hen opnieuw niet bij de serieuze partijen. Gratis bier-partijen krijgen uiteindelijk niets voor elkaar of bedotten de kiezer!

Bezuinigen kunnen mensen best, politieke partijen moeten daar helder over zijn, dan kunnen wij keuzen maken.

De overheid als tegenstander

 

De ambtenaren werken zonder aanzien des persoons met als richtlijn de wet, moeten efficiënt werken en resultaten behalen. Organisaties moeten bedrijfsmatig presteren en de burger is een klant. Dat was het idee dat met New Public Management opgeld deed. Het was een logisch gevolg van gebrekkige prestaties, dure overheidsdiensten en ontbrekend zicht op resultaten. Teveel werd er op gerekend dat mensen vertrouwen moesten hebben in de goede wil van ambtenaren. Wat is nu de nieuwe kijk op de overheid?

Nieuwe visie op overheid vanuit extreem-rechts
Interessant is dat op rechts een heel nieuwe kijk op de overheid en overheidsdienstverlening is opgekomen. Nog steeds is de overheid niet efficiënt. Maar inmiddels is de overheid voor bepaalde groepen de vijand. Onder aanvoering van Trump wordt de overheid meer gezien als tegenstander: de Deep State die er op uit is de macht te behouden. Ambtenaren werken de wens van het volk tegen, ze doen moeilijk over wetten. Waar (door politici vastgestelde) wetten ingrepen in de weg zitten krijgen ambtenaren de schuld en uiteindelijk rechters. Oude wetten staan de wens van Het Volk in de weg. En het volk bestaat uit een erkende groep: het eigen volk dat eerst geholpen moet worden.

Niet de wet veranderen, maar de instituties verdacht maken
Waar vroeger nog gezocht werd naar wetgeving en managementsystemen om zaken te veranderen, wordt nu gekozen voor beschuldigingen op twitter en andere sociale media om anderen in discrediet te brengen. Van vertrouwen op goede wil, naar controle van resultaten slaat extreem rechts door naar stimuleren van wantrouwen. Als iets niet lukt is dat niet het gevolg van inefficiëntie, verkeerde werkwijze of systeem dat resultaat in de weg zit: het is het gevolg van bewuste tegenwerking. Het volk wordt geafficheerd als slachtoffer. Vertrouwen speelt geen rol, resultaten spelen geen rol en onpartijdigheid is zelfs verkeerd geworden. Conflicten met instituties zijn de belangrijke weg naar verandering: maak de structuur kapot in plaats van te veranderen. Zie de presentatie van Mark van Twist die het New Public Brutalism noemt hier  (pdf)

Wijzen op Wilders of Trump als autocraat helpt niet per sé
Nu kunnen we wel aanwijzen dat dat leidt tot autocratische macht en afbraak van de democratie, maar blijkbaar spreekt dat een deel van de mensen niet aan. Nadat er een sfeer van crisis is georganiseerd heiligt het doel de middelen. Interessant is dat de crisis niet eens zichtbaar hoeft te zijn. Wat de leider die men vertrouwt zegt, is de waarheid.

Verantwoording en in gesprek
Wat is hier nog tegen te doen? Verantwoording over resultaten is al een eerste zet. Maar opvallend is dat de intentie meer telt dan het resultaat. Hoeveel kiezers steunen Faber niet? Ze strijkt andere partijen tegen de haren, is geen moment bezig een meerderheid te zoeken om steun te krijgen voor verandering. Maar haar inzet om iets te veranderen is heel zichtbaar. Steun zoeken en compromissen vinden is veel minder zichtbaar. En wat zeggen resultaten nog? Grafieken met gegevens over dalende instroom hebben minder invloed dan een woedende Wilders op TV.

Het gaat dus om verantwoording van resultaten èn de zorg om vertrouwen in de verantwoording te krijgen. Omdat de intentie waarmee politici werken ook een rol speelt is het belangrijk om ruimte te houden voor vragen van burgers en zo inkleuring te geven waar resultaten achterblijven of niet zichtbaar zijn. Dat betekent dat er niet alleen meer openheid moet zijn (open agenda, openbare lobbyregisters, nazoekbare financiën) maar ook dat het gesprek over de resultaten belangrijk is. Met burgeraudits waarbij ingelote burgers kijken naar resultaten zou je vertrouwen kunnen winnen in tijden dat instituties onder druk staan. Ook publieke verantwoordingssessies waarbij mensen uitgenodigd worden om in gesprek te gaan kunnen helpen.

Als politici in gesprek gaan hoort daar ook bij dat er eerlijk gesproken wordt over zaken die niet lukken en verkeerd zijn ingeschat. Defensieve reacties schaden juist het vertrouwen, terwijl openlijke twijfel aan de eigen uitgangspunten kan helpen. Leg uit waarom iets wat je graag had gedaan niet kon, wat je van mening deed veranderen.

Het kan, zo blijkt uit de praktijk
Een voorbeeld van vertrouwen winnen door open te zijn was staatssecretaris Ingrid Coenradie. Om het cellentekort op te lossen wilde de PVV vaker tweepersoonscellen inzetten. Nu al is ruim een op de drie cellen in Nederland een tweepersoonscel en haar eigen partijleider Geert Wilders wilde dat aantal ophogen. In de gevangenis van Nieuwegein zag Coenradie dat dit bijna geen doen is. Ze gaf aan dat ze het ook wilde maar dat ze na gesprekken met de mensen die met de poten in de modder staan tot de conclusie was gekomen dat het niet zou kunnen. Zeker in de tweepersoonscellen lopen de spanningen op, vertelden de bewakers haar. Ze kon het zelf zien en legde uit dat ze toch echt moest zoeken naar andere manieren. Ze werd er populair mee. Kijk, zo kan het ook: eerlijk en bereid het gesprek aan te gaan over wat niet lukte. Ik zie het in gemeenten ook: het echte gesprek over wat wel lukte en wat niet helpt meer dan grafieken (die ik dan weer nodig heb om mij te laten overtuigen).

Coenradie zag de ambtenaren niet als tegenstander, maar als de mensen die haar tegengas gaven. Als je het anders wilt dan gebruikelijk kan ik mij voorstellen dat je niet direct het stuur uit handen geeft aan de ambtenaren. Ze bleef zelf aan het roer staan, gaf niet direct toe, maar luisterde.

Ze toonde dat je ook af en toe uit moet leggen wat niet kan en daarmee juist vertrouwen wint.

Individuele zorg of maatschappelijke aanpak?

 

Een van de beste zetten in het werken aan betere volksgezondheid was de aanleg van riolering en denk bij verkeersveiligheid aan rotondes. Hoe zit dat met de mentale volksgezondheid? Ik maak mij namelijk zorgen over onze neiging om individuele problemen steeds op te lossen met een individuele aanpak.

Individuele zorg of maatschappelijke aanpak?
Ik vraagt mij dus al enige tijd af: is individuele professionele zorg wel een oplossing voor de vragen van de jeugd en misschien breder, de mentale gezondheid in de samenleving? Ik schreef erover in deze blog succes en falen van de jeugdzorg. Ik signaleerde toen dat 13,4% van de jeugd tot 18 jaar jeugdzorg krijgt.

In Zeist deed ik onderzoek naar de stijging van de vraag naar jeugdzorg. Best een frustrerend terrein. De trend was een stijgende vraag naar jeugdzorg, terwijl het de vraag bleef of die zorg eigenlijk wel hielp. Sinds korte tijd lijkt het in Zeist iets beter te gaan. De consulenten verwijzen wat meer naar sociale basis en sturen nadrukkelijker op evaluatie van de hulp. Dus: probeer het in eigen omgeving aan te pakken en vraag je af of de geboden professionele hulp wel het effect heeft dat je wilt.

Greep op je leven
Het zou interessant zijn de vraag naar de mentale volksgezondheid te combineren met de vraag in hoeverre mensen greep hebben op hun eigen omgeving. De WRR zei daarover “Maatschappelijke onzekerheid vermindert niet door alles te garanderen, maar door mensen instrumenten te geven om met onzekerheid om te gaan én structurele risico’s collectief aan te pakken”. (in Grip) Het probleem dat Grip aangaf was dat mensen te vaak geen invloed kunnen hebben op door hen gewenste uitkomsten, zoals een prettige baan, voldoende inkomen of een aangename leefomgeving. Dan kun je proberen een baan te verzorgen voor iedereen of het inkomen verhogen, maar daarmee mis je net de essentie: mensen in staat stellen invloed te krijgen op hun leven.

Hulp bij de mentale volksgezondheid
Zou het niet mogelijk zijn een combinatie te maken van het aanpakken van stressfactoren als wonen (dat is het missen van een woning, de betaalbaarheid van de woning, maar ook de onzekerheid over de sociale samenhang in je buurt) met het bieden van meer kracht om om te gaan met onzekerheden (educatie, meer aandacht voor arbeidsonzekerheid en financiele weerbaarheid)?

Sociaal contact
In Zeist bleek de aandacht voor de sociale basis te helpen om de vraag naar ambulante jeugdzorg te verminderen. Uit onderzoek blijkt dat een sterke sociale basis depressies vermindert. Sterke netwerken, waarin mensen elkaar steunen, bieden veerkracht en vitaliteit om mogelijke problemen voor te zijn en uitdagingen aan te kunnen. Toename van sociaal contact leidt bewezen tot minder GGZ-aanmeldingen in omliggende straten.

Groene omgeving
Meer natuur helpt: een groene omgeving verbetert de mentale gezondheid. Een groene en schone leefomgeving draagt bij aan schonere lucht. Dat zorgt natuurlijk voor minder longaandoeningen en minder klachten aan de luchtwegen. Maar er zijn ook aanwijzingen dat meer groen op zich de mentale gezondheid verbetert, vooral als mensen zelf in het groen aan de slag gaan. In onze wijk zijn de tuinwerkdagen een manier om gemakkelijk met elkaar in contact te komen, nieuwtjes uit te wisselen en verbinding te houden met elkaar.

Zekerheid over kans op werk
Meer zekerheid dat je zelf aan een baan komt. In Denemarken weten ze flexibiliteit op de arbeidsmarkt te combineren met zekerheid door een combinatie van flexibele in- en ontslagregels voor werkgevers, en een ruime uitkering voor werknemers die werkloos zijn. Er is veel aandacht voor het zorgen dat je als werknemer blijvend de moeite waard bent voor de arbeidsmarkt. Er zijn veel programma's voor scholing en heropleiding, waardoor werknemers hun vaardigheden kunnen bijspijkeren en zo beter aan een nieuwe baan kunnen komen.

Financiele weerbaarheid
Schulden zijn een grote bron van stress en hebben daarmee uiteindelijk grote invloed op de mentale gezondheid. Gisteren op 1Vandaag nog: Veel jongeren hebben te maken met schulden. Vaak gaat het om kleinere bedragen, maar die kunnen wel leiden tot grotere problemen. Daar kun je schuldhulpverlening op zetten. Maar dan worden ze weer afhankelijk van de hulp van een professional. Ook hier zou preventie de problemen voorkomen èn mensen meer grip geven op hun leven.

Bewoners als oplossers
Misschien is het aardig om eens te kijken naar de aanpak van de wijk Vollenhove in Zeist. Vollenhove laat zien dat een wijkgerichte, preventieve aanpak werkt door: sociale infrastructuur te bouwen (cirkels, leefplekken), drempels weg te nemen (integraal team) en belangrijk: bewoners als oplossers in te zetten. Dat neemt niet weg dat er landelijk nogal wat moet gebeuren rond zekerheid op de arbeidsmarkt, onderwijs (leerrechten) en wonen. Maar meer aandacht voor grip en minder individuele hulp zou goed kunnen helpen.

Zo pleit ik ervoor niet steeds te zoeken naar een oplossing voor individuele problemen, maar af en toe afstand te nemen en te kijken naar de systemen die leiden tot die problemen.