Is de vertegenwoordiging uit de regio's het hoogste goed?

 Het kabinet werkt aan een plan om 125 van de 150 Kamerleden voortaan op regionaal niveau te laten kiezen. Nederland wordt opgedeeld in twaalf provinciale kiesdistricten. Met meer regionaal gebonden vertegenwoordigers zijn de regio’s beter in de Kamer vertegenwoordigd. Dat plan heeft grote nadelen en lost niets op.

Het kabinet ziet een kloof tussen Randstad en de regio, tussen de stad en een platteland. Maar helpt deze manier? Zo zou Pieter Omtzigt misschien nooit in de Tweede Kamer hebben gezeten als dit al werkelijkheid was geweest. Was dat echt beter geweest voor Twente?

Overigens kunnen partijen nu al met regionaal verschillende lijsten komen. En deden de vertegenwoordigers die uit Groningen, Zuid Limburg en Twente kwamen het zo goed? Vraag de inwoners of zij zich goed vertegenwoordigd weten. Een volgende vraag is of mensen zich meer kunnen verbinden met een regionale kandidaat? Zouden pakweg de stemmers uit Rotterdam inderdaad niet op Wilders willen stemmen omdat hij uit Limburg komt?

Er is meer te verbinden met de kiezers dan alleen de regio
Het hele plan heeft eigenlijk maar één idee: de regio is ondervertegenwoordigd en het vertrouwen en de politieke binding wordt beter met regionale kandidaten. Het idee dat jongeren, lager opgeleiden of mensen met een specifieke achtergrond voor betere binding met de kiezers kunnen zorgen wordt weggegooid. En hoe moet dat als je in een grotere fractie een specialist wilt op juridische elementen, op onderwijs en op het gebied van zorg? Krijgen die wel een kans en is dat niet ook heel belangrijk? Want als op het gebied van zorg iets gebeurt, klinkt meteen dat er wel weinig mensen die bekend zijn met het zorgveld in de Kamer zitten. Dat gaat dus nog minder worden. Ondertussen kunnen NSC en BBB zoals gezegd regionaal nu al met eigen lijsten komen, ze willen echter dat alle partijen daartoe verplicht worden..

Ik zou wel wat andere verbeteringen willen zien. Minder versnippering, meer samenwerking om het land te besturen. Dit kan met de herinvoering van de lijstverbinding om restzetels bij een verwante partij te krijgen en instellen van een minimale fractiegrootte.

Minimale fractiegrootte
In Nederland heb je eenpersoonsfracties. Elk lid is dus meteen een fractie. Die eenpersoonsfracties hebben meestal niet de capaciteit om complexe dossiers op te pakken. Maar ze hebben op bepaalde dossiers een bijzonder eigen geluid. In andere parlementen moet je aan een aantal minimumeisen voldoen om een fractie te zijn. Je kunt gewoon stemmen, maar rechten, zoals spreektijd, moties en vragenrecht, commissiezetels, worden vervolgens alleen aan fracties toebedeeld. Dit is nu het geval voor het Europees, Franse, Duitse en Zwitserse Parlement. Het gaat versnippering tegen en stimuleert een houding van samenwerking. Partijen die klein zijn en een nieuw bijzonder geluid vertegenwoordigen kunnen bijdragen afstemmen met anderen. Maak je je belachelijk in het parlement, dan kun je uit de fractie gezet worden en veel mogelijkheden verliezen. Het combineert bestuurbaarheid met herkenbaarheid voor een diverse bevolking.

Lijstverbinding
De mogelijkheid van de lijstverbinding is verdwenen. Die had als voordeel dat partijen die met elkaar samenwerken meer kans hebben op het binnenhalen van een restzetel. Het gaat hier opnieuw om een kans om samenwerking te belonen. Ook hier zie je dat het de samenwerking bevordert zonder dat je de mogelijkheid beperkt om als kleine partij met een bijzondere inbreng een zetel te krijgen.

Kiezen tussen kwaden en dat mèt burgers
Tenslotte het grootste probleem met de politiek. Het is nodig dat er partijen zijn die mensen raken, meenemen, actief een rol laten nemen in het bestuur. De kiezer is klant geworden van de politiek: doe mij maar iets voor mijn regio of doe mij maar wat meer inkomen, maar garandeer ook toegankelijke zorg. Het is logisch dat de klant vaak teleurgesteld raakt. Politiek gaat juist over het integreren van  wensen tot consistent beleid en het betrekken van burgers bij moeilijke keuzen tussen kwaden. 

Gratis bier beloven is mooi, maar als je ook woningen wilt bouwen, goed onderwijs verzekeren, goede zorg betaalbaar houden en sterke defensie wilt èn bestaanszekerheid moet je ook kiezen tussen kwaden. Dat samen met je kiezers doen is pas echt belangrijk. De verantwoording gaat regionaal niet beter dan nu. Die verantwoording en betrokkenheid is pas echt noodzakelijk voor de democratie.

Niet alles kan: precies bij dat proces moeten de burgers betrokken worden.

Het belang van politieke partijen

 

Nu er op links gediscussieerd wordt over fusie of behouden van politieke partijen, vind ik het tijd om deze discussie te verbreden. Want is de functie van politieke partijen en wordt die functie nog wel voldoende vervuld?

Representeren, agenderen, besturen
Algemeen zien we overeenstemming over enkele van de functies: representatie, participatie, selectie, agendering, integreren en besturen. Ik heb er hier tien gepakt. De fusie die op links besproken wordt gaat alleen over de macht: de koers van Nederland van bovenaf beïnvloeden met een bundeling op links of juist door het werven van stemmen uit het midden. Eerder gaf ik al aan dat de aandacht voor democratische gezindheid verder gaat dan politieke partijen, maar dat maakt politieke partijen niet onbelangrijk.

Functie	Uitleg	Wordt nog vervuld?	Toelichting
1. Representatieve functie	Vertegenwoordig de belangen van burgers in het parlement	✅ Ja	Partijen vertalen wensen van kiezers naar beleid. Er is veel keuze en in het parlement komt een veelheid aan stemmen aan bod
2. Participatiefunctie	Burgers betrekken bij politieke activiteiten	⚠ Deels	Lidmaatschap en betrokkenheid nemen af
3. Rekruterings- en selectiefunctie	Selecteren en opleiden van politieke kandidaten	⚠ Deels	Partijen leveren politici voor bestuur en parlement. Twijfels over de selectie van bestuurders. Veel partijen hebben weinig ervaren kaders.
4. Agendafunctie (ook wel articulatie genoemd)	Politieke thema’s op de agenda zetten	⚠ Deels	Nog steeds zien we dat. Opvallend is dat de politiek niet meer het monopolie heeft. Wat buiten het parlement gebeurt is belangrijker. BBB is eigenlijk gestart als lobbygroep vanuit boeren en de industrie
5. Aggregatie en Integratiefunctie	Belangen bundelen in een partijprogramma om de koers van Nederland te bepalen	⚠ Deels	Door versplintering moeilijker. Wensenlijstjes zijn niet meer altijd gecombineerd met betaalsuggesties, zeker in het huidige kabinet waar partijen hun programma’s niet lieten doorrekenen (muv de VVD)
6. Communicatie- en verantwoordingsfunctie	Informeren van burgers over beleid en verantwoording over compromissen	⚠ Deels	Partijen leggen weinig uit over compromissen (bv. coalitieakkoorden). Populistische partijen (PVV, BBB, FvD) beschuldigen anderen zonder zelf verantwoordelijkheid te nemen.
7. Beleidsvoorbereidende functie	Meedenken over beleid en hervormingen	✅ Ja	Regeringspartijen doen dit via coalitieakkoorden. Helaas geeft het vorige punt aan dat de verantwoording tekort schiet
9. Oppositie- / controlerende functie	Controleren van de regering en alternatieven bieden	✅ Ja	Essentieel in een parlementaire democratie. Zeker op landelijk niveau nog steeds aanwezig. NSC werd er groot mee.
10. Socialisatie- en mobilisatiefunctie	Politiek bewustzijn en normen overbrengen, mobiliseren om te stemmen. Bevorderen democratische gezindheid	⚠ Minder	Wordt vaker gedaan via onderwijs en media dan via partijen zelf. Democratische gezindheid staat onder druk.

---

Wat zou dan belangrijk zijn als politieke partijen zich op nieuw moeten uitvinden? Ze zullen rekening moeten houden met:
• Individualisering: Burgers zijn minder verbonden aan één partij.
• Sociale media: Snelle opinievorming kan ondergeschikt raken aan zorgvuldig onderzoek naar de feiten
• Populisme: Partijen als PVV focussen op protest, niet op besturen.

Welke partij weet de functies nog goed te vervullen? De politieke partijen zijn het slachtoffer van de ontrouw van burgers. De stemmer is niet trouw en beloont geen consequente doorrekening. Intern tegenstrijdige wensen worden niet afgestraft, ja zelfs beloond: de PVV is daarvan een goed voorbeeld. Hoe neem je verantwoordelijkheid voor het bestuur? Hoe verantwoord je de compromissen die je sluit?

Je kiezers raken èn overtuigen: representeren integreren én mobiliseren
Wat mij opvalt is dat het nodig is dat een partij mensen raakt, meeneemt, actief een rol laat nemen in het bestuur. Bontebal doet dat goed, hij probeert consequent te zijn en mensen warm te maken zonder onhaalbare beloften te doen. Het lijkt wel of hij niet zegt wat zijn kiezers willen horen, maar echt moeite doet om zijn kiezers te overtuigen in moeilijke keuzen om een samenleving te krijgen die meer op gezamenlijkheid is gericht. Een combinatie van representatie, integratie en mobilisatie. Iets wat Rutte deed toen hij rond corona mensen moest overtuigen of verder terug Lubbers die aangaf dat het land ziek was, toen het aantal arbeidsongeschikten in Nederland maar bleef oplopen.

De verdedigers van de PvdA (Melkert cs) maar ook de verdedigers van een linkse fusie hebben dat beiden niet.

Welke partijen kunnen dit aan??

De wereld staat in brand, dus een fusie van GroenLinks met PvdA?

 

Het vreemdste bericht dat ik onlangs las was het bericht onder deze kop. “Duizenden leden van GroenLinks-PvdA willen per direct een fusie: ‘De wereld staat in brand, op wie wachten we?’” In onzekere tijden gaan populisten aan de haal met de bedreigingen. Niet nadenken, gewoon doen wat ik nu zeg, is een beetje de boodschap. Ik las ook al variaties op deze boodschap met iemand die zich boos maakte dat we in deze tijd mensen opleiden voor het bezorgen van boodschappen in plaats van de ambulance. Ook geleerd van de populisten.

Inderdaad staat de wereld in brand. Oekraine wordt bedreigd door Rusland en Trump kiest de kant van Rusland door Oekraine onder druk te zetten. Burgers leven wereldwijd vaker onder een streng autoritair regime. Het aantal landen dat zeer ondemocratisch is, is de afgelopen jaren opgelopen van 23 landen naar 47 landen in 2024, zo blijkt uit de jaarlijkse democratie-index van The Economist.

Is een roep om sterkere linkse partijen dan het antwoord? Ik zou juist zeggen van niet. Misschien is juist de gedachte dat je gewoon landelijk anders moet stemmen om de wereld te redden wel precies de verkeerde!

De oorlog in Oekraine begon met Russisch gerommel, politieke beïnvloeding, nepnieuws en het steunen van pro-Russische politici. Dat gebeurt in andere landen ook. En wat brengen die partijen? Eigenlijk hetzelfde als altijd: stem op ons en er bestaan geen keuzen tussen kwaden meer. Dat klinkt natuurlijk aanlokkelijk en Wilders haalt er hoge percentages mee. Kan een bijeenvegen van GroenLinks en PvdA dat doorbreken? Ik zou zeggen: begin met het bevorderen van democratische gezindheid en ervaring op te bouwen om te leren kiezen tussen kwaden.

Wat kan wel?

Meer samen besluiten door de mensen zelf
Meer burgerparticipatie kan een waardevolle bijdrage leveren aan het tegengaan van ondemocratische tendensen. Het is niet per se het enige of beste antwoord. Burgerparticipatie kan het vertrouwen in democratische instellingen vergroten, de betrokkenheid van burgers verhogen en zorgen voor meer inclusieve besluitvorming. Het kan ook helpen om beleid beter af te stemmen op de behoeften van de bevolking. Maar niet alle burgers hebben dezelfde mogelijkheden of motivatie om deel te nemen. Eerder schreef ik dat ook maatregelen voor meer grip op het eigen leven nodig zijn. Natuurlijk blijft de vertegenwoordigende democratie ontontbeerlijk, laat daar geen misverstand over bestaan. 

Versterking van democratische instituties
Versterking van democratische instellingen blijft belangrijk. Het versterken van transparantie en verantwoording binnen overheidsinstellingen kan helpen om corruptie en machtsmisbruik tegen te gaan. Je moet als burger kunnen zien of de beloften door populistische partijen waargemaakt worden. Een vrije en onafhankelijke pers is cruciaal voor het controleren van machthebbers en het informeren van het publiek. Vooral lokale nieuwsvoorziening en lokale journalistiek zijn in het gedrang. En wat weerhoudt het kabinet toch van een lobbyregister??

Educatie en bevorderen van mediawijsheid
Educatie en bewustwording is nodig nu mensen te gemakkelijk denken dat democratie alleen gaat om het halen van de meerderheid of zelfs maar de grootste partij worden. Het bevorderen van democratisch burgerschap en kritisch denken via onderwijs kan mensen helpen om deel te nemen aan democratische processen. Het verbeteren van mediawijsheid is onontbeerlijk om desinformatie en manipulatie te bestrijden. Gezien de voorgeschiedenis van Rusland in Oekraine is dat urgenter dan de defensieuitgaven naar 3 of 4% te brengen.

Scheiding der machten
Uit de acties van Trump blijk dat het versterken van de scheiding der machten nodig is. Op sommige momenten is de gewoonte wel om je als politiek niet te bemoeien met de rechter of burgers voldoende ruimte te bieden om zich te verdedigen, maar een gewoonte kan veranderd worden. Het begint met politici die de rechters als (D66-) vijand zien.

Bestrijden ongelijkheid
Economische en sociale ongelijkheid kan leiden tot politieke ongelijkheid. Het aanpakken van deze ongelijkheden kan helpen om democratische processen eerlijker te maken. Daarbij heeft de WRR gewaarschuwd dat een focus op de grip die mensen ervareneffectiever kan zijn dan alleen te denken vanuit het domein van inkomen of van zorg. Voor mensen is hun leven ook niet gesplitst in domeinen.

Tegengaan polarisatie door bevorderen sociale cohesie
Tenslotte kan het bevorderen van sociale cohesie en wederzijds respect polarisatie verminderen en het democratisch debat versterken. Waarbij we mogelijk weer aankomen bij nummer 1: samen besluiten over je wijk en je werk helpt om elkaar te zien als mens.

Ik ben geen lid van een politieke partij. Ik zie de oplossing niet in een fusie van partijen zodat alle Wilders-kiezers en Forum voor Democratieleden plotseling niet meer voorstanders zijn van autocratische oplossingen en niet meer meegaan in populisme. 

Maar de boodschap van de actiegroep RoodGroen haalde wel de krant natuurlijk, want wie wil niet actie ondernemen als de wereld in brand staat?