Faber lapt begrotingsregels aan haar laars

Het COA heeft het niet gemakkelijk. Steeds als er minder asielzoekers naar Nederland komen, worden opvanglocaties gesloten. Als er vervolgens weer meer mensen komen, moet er met spoed worden opgeschaald. Die kosten van het opschalen zijn hoger dan de normale opvangkosten. Daardoor kost de asielopvang in Nederland dus meer dan nodig. Iedereen kan begrijpen dat opvang in een hotel drie keer zo duur is als opvang in een AZC. Het kabinet gaat nog verder: bewust zet het in op te lage opvangcapaciteit. Dat is in strijd met de begrotingsregels. 

Dure noodopvang
Als het aantal asielzoekers stijgt en de opvang vol raakt, moet het COA nieuwe opvanglocaties regelen. Als het aantal asielzoekers daalt, moeten die (vaak moeizaam) verworven locaties weer worden gesloten. Daardoor is het COA de opvangcapaciteit voortdurend aan het op- en afschalen. In crisistijd betekent dat zoeken naar (crisis)noodopvangplekken. Deze plekken zijn vaak van lagere kwaliteit én duurder dan de reguliere opvangplekken. "Naast de financiële kosten van het steeds weer op- en afschalen, is dit ook een bron van maatschappelijke onrust, met name in de gemeenten waar het COA nieuwe locaties zoekt" aldus de Algemene Rekenkamer.. 

Zou ze daar op uit zijn: maatschappelijke onrust? 

Leren van het verleden
Je zou zeggen: van het verleden kun je leren dat je je niet rijk moet rekenen. Uit onderzoek blijkt dat er in de jaren 2027 en 2028 tot wel 166.000 bedden nodig zijn om de opvang van asielzoekers aan te kunnen. Maar door de ingeplande verminderde aantallen van Faber is daar mogelijk maar een vijfde van beschikbaar. Faber rekent een reductie van 80% in.

Het kabinet jaagt daarmee Nederland bewust op hoge kosten. Dat is onverantwoord.

Faber lapt begrotingsregels aan haar laars
Dit is in strijd met het Voorzichtigheidsbeginsel: de overheid moet bij het begroten een zekere mate van voorzichtigheid betrachten, bijvoorbeeld door uit te gaan van conservatieve aannames over economische groei of belastinginkomsten. Dit moet voorkomen dat optimistische aannames leiden tot begrotingstekorten.

Het druist ook in tegen het beginsel van Realisme. Dit beginsel houdt in dat de overheid alleen uitgaven en inkomsten in de begroting opneemt die realistisch zijn en daadwerkelijk verwacht kunnen worden. Bij het opstellen van de begroting moet rekening worden gehouden met economische en financiële voorspellingen. Deze schuift Faber bewust terzijde. 

In 1995 schreef de Rekenkamer “De aantallen op te vangen asielzoekers, de duur van de procedure en de bezetting van opvangplaatsen […] leidden tot een structureel tekort aan capaciteit. Het gevolg hiervan was dat er permanent gebruik gemaakt werd van een wisselend aantal noodopvanglocaties.” In 2023 schreef de Rekenkamer dat daar nog niets aan veranderd was.

Inmiddels is er iets veranderd: het kabinet gaat bewust tekort aan capaciteit inrekenen. 

Daarmee bestelt ze extra maatschappelijke onrust en kost de opvang veel meer dan nodig. 

De Gouden Eeuw van de Robber Barons

Donald Trump belooft een nieuwe Golden Era voor Amerika in te gaan luiden. Wat weinig werd opgemerkt is dat hij daarmee verwijst naar de Guilded Age waarin de rijkdom van industriëlen buitensporig was. Het wordt ook wel de tijd van de "Robber Barons", de roofridders, die zichzelf schaamteloos verrijkten zonder dat de armen er van profiteerden. Grote rijkdom ging samen met grote armoede.

De weg vrijgemaakt voor Robber Barons
Net zoals de oorspronkelijke Robber Barons van de Guilded Age, die profiteerden van weinig regulering, goedkope arbeid en economische concentratie, zagen we onder Trump I al een nadruk op economische deregulering en belastingverlagingen voor bedrijven om de weg vrij te maken voor de robber barons. Interessant: dominante politieke kwesties waren cultureel (vooral met betrekking tot verbod, onderwijs en etnische of raciale groepen) en economisch (tarieven).

Dat gaat Trump nu voortzetten door de regelgeving op het gebied van milieu en klimaatverandering sterk te verminderen ten gunste van de winning van fossiele brandstoffen, het ministerie van Handel op te heffen en de onafhankelijkheid van federale agentschappen zoals de Federal Communications Commission (FCC) en de Federal Trade Commission (FTC) te beëindigen.

In de eerste periode, toen Trump niet was voorbereid, voerde hij belastingverlagingen door, vooral voor bedrijven en de rijkste individuen, en zette zich in voor minder regulering. Net als in de tijd van de Robber Barons gaf dit bedrijven ruimte om op grotere schaal te opereren zonder strikte beperkingen. Net als in de Guilded Age is de welvaartsongelijkheid al jaren toegenomen, deels door beleid dat grotere bedrijven en de superrijken bevoordeelt. De Democraten hebben hier overigens weinig aan veranderd, een grote fout. Net zoals in de Gilded Age zien we een situatie waarin een kleine groep individuen en bedrijven (zoals techgiganten) enorme economische macht uitoefent, vergelijkbaar met het monopolistische gedrag van destijds.

Trickle down economics fabel
Het aanstellen van Elon Musk past precies in het scenario van de Robber Barons Age. Het zorgt voor een nauwere band tussen grote bedrijven en de federale overheid. Het klinkt aantrekkelijk: die bedrijven verdienen geld en brengen werkgelegenheid. Reagan vatte dat samen als de overheid is niet het antwoord, maar het probleem. Het idee van de Robber Barons is dat de welvaart van iedereen toeneemt als de rijken rijker worden. Dit idee van "Trickle Down" is dat door de rijken alle kansen te geven de economie harder te laten groeien. Reagan scheepte de Verenigde Staten juist op met een gigantisch begrotingstekort. 

Maar hielp het? Nee!

De economen Hope en Limberg bestudeerden in 2020 gegevens uit 18 landen over een periode van vijftig jaar, en ontdekten dat belastingverlagingen voor de rijken er alleen maar in slaagden de ongelijkheid te vergroten en de rijken rijker te maken, zonder enig gunstig effect op het reële bbp per hoofd van de bevolking en werkgelegenheid. Hieruit blijkt dat de belastingverlagingen voor de hogere klasse niet doorsijpelden naar de bredere economie. Jammer voor de armen die op Trump hopen. Maar Trump heeft meer in de aanbieding.

Gouden eeuw voor praktisch opgeleiden?
Met tarieven wil Trump vervolgens de industrie die vertrok naar lage lonen landen weer terughalen. 

Dat is het tweede deel van zijn programma. De aantrekkingskracht van Trumps MAGA-praatjes is vooral gericht op mensen die geen vervolgonderwijs kregen. De mensen die in fabrieken werken vinden het prachtig. En begrijpelijk: fabrieksbanen boden werknemers ooit een goed inkomen, ook al hadden ze weinig opleiding genoten. De democraten hebben de praktisch opgeleide kiezers verloren. Trump belooft ze de Gouden Eeuw. 

Maar dit veronderstelt dat bedrijven bereid zullen zijn minder gekwalificeerde werknemers in dienst te nemen en de lagere productiviteit die daarmee gepaard gaat, te verdragen. Dat gaat niet gebeuren. Bijkomend probleempje: de werkloosheid in de VS is erg laag. Om het werk te laten doen zullen werkgevers hopen op migranten. 

Knap hoor: winnen van een zwarte vrouw
Trump heeft voor de tweede keer van een vrouwelijke presidentskandidaat gewonnen, dit keer zelfs van een vrouw van kleur. Knap hoor, in een land dat vrouwen nog altijd ziet als "te licht" voor het presidentschap. Ook in Nederland is die gedachte niet ver weg. Met praatjes om de armen aan te trekken en de rijken te paaien. Een prachtig voorbeeld van propaganda waar vooral laag opgeleiden en macho mannen voor vielen. De rijken zullen er wel bij varen, de staatsschuld en de armen niet.

Amerika heeft gekozen en moet zich opmaken voor een toekomst met ongelijkheid en Robber Barons, roofridders.

Maak van de Volksbank een staatsbank

We hebben een minister van Financiën die rotsvast vertrouwen heeft in marktwerking. Dat is mooi, maar naast oog voor marktwerking is het ook goed om oog te hebben voor marktfalen. Interessant is dat de Nederlandse overheid Fortis (ABN Amro), SNS Reaal en ING moest redden van faillissement in de wereld van onbekommerde marktwerking. Marktfalen bestaat in het bankwezen. Daarom moet de Volksbank gewoon een overheidsbank en publieke dienst blijven.

Maar de minister heeft haast, want hij weet niet hoe lang het kabinet bestaat en wil per se de aandelen van banken kwijt. Dat is in het geval van de Volksbank toch wel erg jammer, of kunnen we het gewoon dom noemen?

Als je naar een bankkantoor wilt
Enkele van mijn vrienden die moeilijk om kunnen gaan met de wereld van apps, DIGID en internetbankieren zijn overgestapt naar de Volksbank. De reden? SNS heeft in Nederland heel veel filialen (winkels), meer dan ABN Amro en ING bij elkaar. De RegioBank is te vinden bij 443 tussenpersonen. Zelf ben ik blij met de apps en internetbankieren en ik zat al met mijn 18 jaar bij de Postbank, maar heel veel mensen hebben baat bij de Volksbank vanwege de toegankelijkheid. Maar wordt de Volksbank een echte publieke bank, dan stap ik misschien wel over.

De Volksbank is mogelijk wel wat inefficiënter door de vele kantoren. Dat zint de minister niet: hij wil de Volksbank naar de beurs brengen en je krijgt meer geld voor je aandelen als je eerst flink de bezem door de bank haalt en inefficientie weghaalt. En daar ligt precies mijn bezwaar, want wat is inefficiënt? Het bedienen van ouderen die niet meegaan in de internetwereld? Publieke banken kunnen hun prioriteiten richten op maatschappelijke doelen in plaats van alleen winstmaximalisatie.

Gaat dat dan meer kosten voor de klanten? Dat hoeft natuurlijk niet. Omdat een publieke bank geen aandeelhouders heeft die een hoge winstuitkering verwachten, hoeft de bank dat niet te verwerken in de tarieven voor diensten zoals leningen, hypotheken of transactiekosten. En inderdaad is een infrastructuur die ouderen een bereikbare bank biedt wat duurder, maar vermoedelijk houdt dat elkaar in evenwicht.

Houd ons spaargeld en betalingsverkeer veilig
Maar vergeet niet: commerciële banken kwamen niet in de problemen door gewone rekeninghouders. Er was marktfalen en ondanks maatregelen van de EU is dat er nog steeds.Ze lonkten naar hoge winsten, speculeerden dat de Amerikaanse Lehman Brothers bank niet failliet zou gaan. Toen dat wel gebeurde kwamen andere banken in de problemen. Omdat de wereld er niet (financieel) rustiger op is geworden willen we dat natuurlijk voorkomen. En om dit in de toekomst te voorkomen moet er een publieke bank komen, waar ons spaargeld en het betalingsverkeer 100 procent veilig is. De Volksbank zou dat kunnen zijn. 

En als we het toch hebben over marktfalen: hoe komt het dat de grootbanken zo weinig concurreren op de rentevergoeding? De Volksbank kan het kartel doorbreken.

Veilig, met oog voor maatschappelijke waarden die de samenleving als geheel ten goede komen.

Maar zoals gezegd, de minister heeft haast. Hij wil de aandelen van de Volksbank binnen drie jaar verkopen. Met die haast heeft hij overigens bij de ABN Amo ons heel wat geld door de neus geboord gaf Peter de Waard al aan in de Volkskrant.  De aandelen ABN Amro zijn juist voor een zacht prijsje de markt opgegaan op het moment dat andere banken zoeken naar internationale aankopen. UniCredit koopt maar wat graag een bank erbij. 

Ga goed met geld om, houd hem tegen!

P.S. We moeten dan nog wel wat regelen om de politieke invloed op de publieke bank te beperken. Voor je het weet is er een nieuwe minister die beslissingen over leningen of investeringen wil beïnvloeden met oog op de eigen politieke agenda. Dat kan de continuïteit en lange termijn strategieën van de bank juist schaden. Leet het een echte publieke nutsvoorziening worden!