Het is altijd lastig als feiten in tegenspraak zijn met je overtuiging. Als de feiten niet welgevallig zijn, zie je ze liever niet. Vervolgens bestrijden mensen elkaar met feiten die de ander niet wil zien. Zo gaat het ook met feiten in de conflicten tussen Israël en Hamas. Veel discussie zonder einde. (Voor alle helderheid om aan te geven waar ik sta: Israël heeft het recht zich te verdedigen en de actie van Hamas was een terroristische en IS-achtige aanval. En Israël negeert al jaren VN-uitspraken, de situatie in Gaza is onacceptabel en Israël moet het oorlogsrecht in acht nemen.)
Cognitieve dissonantie
Cognitieve dissonantie is het verschijnsel dat mensen er niet van houden om verkeerde keuzes te maken als de feiten die je onder ogen zou moeten zien niet kloppen met jouw keuzen en overtuigingen. In zijn boek A Theory of Cognitive
Dissonance uit 1957 stelde Leon Festinger dat mensen streven naar het
verkleinen van dissonantie en daarvoor hun opvattingen of gedrag
aanpassen (of de feiten). In het klein gaat het om voorbeelden als
een ijsje of chocolade. We weten dat het een dikmaker is, maar we
weten onszelf steeds weer te overtuigen dat eentje niet zo erg is.
Het zou ons maar al te welkom zijn als er een onderzoeker komt die
zegt dat dat ijsje of die chocolade helemaal niet slecht is. Zo'n
wetenschapper krijgt naast professionele kritiek veel aanhang en
volgers op twitter.
En hoe meer mensen jij kent die dat hebben gehoord en geloven, hoe moeilijker het voor jezelf wordt om daar niet in mee te gaan.
Je eigen feiten wegen het zwaarst
Vervolgens bestrijden partijen elkaar met feiten. Ieder haalt eigen feiten naar voren. Bijvoorbeeld dat iemand overleed na een vaccinatie of een ernstige bijwerking had. Feiten pakken die in je straatje passen en dan elkaar voor rotte vis uitmaken.
Zo zie ik ook cognitieve dissonantie bij het conflict tussen Israël en de Palestijnen om maar meteen het zwaarste thema te pakken van deze maand dat eigenlijk al decennia doorzeurt. Het valt mij op dat de discussie gaat over feiten die in straatjes passen. Ik zie langskomen hoe erg Palestijnen lijden onder de bezetting door Israël. Dat je dan weerloze feestgangers gaat vermoorden kan bijna niet in overeenstemming met je overtuiging zijn, dus dat negeer je. Of de meest vreselijke verhalen van wat Israëlische kolonisten deden. Dat kan bijna ook niet in overeenstemming met je overtuiging zijn. In beide gevallen die je weerloze mensen die de dupe zijn van maatregelen van Hamas, extremistische kolonisten of de Israëlische regering. Dat onschuldige mensen daar onder lijden is een feit dat je liever negeert.
Hoe kom je nader tot elkaar?
Hoe kun je dan nog tot elkaar komen? De
feiten zijn ongemakkelijk voor overtuigingen, feiten zijn vaak ingewikkeld, wetenschappers houden mitsen en maren en voorbehouden, dus met feiten overtuig
je mensen niet meer. Wat kan een andere weg zijn om nader tot elkaar
te komen?
Misschien moeten we starten met de acceptatie dat we ook zelf te maken hebben met cognitieve dissonantie. We hebben een bepaalde flexibiliteit nodig om te leren omgaan met de tegenstrijdigheden in de wereld. Deze gedachte biedt ons een kans om deze "tegenstrijdigheidskracht" op kleine, goedkope manieren te oefenen. Het idee is dat we wat vaker onze aandacht vestigen op de redenen waarom we ervoor kiezen om onze overtuiging niet te willen aanpassen aan de feiten. We zien dat vliegen slecht is voor het milieu en dat we het toch doen. Een dergelijke denkoefening kan een middel zijn om ons vermogen te versterken om innerlijke en uiterlijke conflicten op te lossen ter voorbereiding op grotere uitdagingen.
Geen strijd opzoeken
We gaan elkaar dan niet bestrijden om
de grote en kleine “zondigheid”. Eigenlijk is het een variant op “wie zonder
zonden is, werpe de eerste steen”. Je kunt heel vaak tegen Trumpaanhangers zeggen dat Trump niet wetenschappelijk of consistent is, maar je kunt beter kijken waarom hun steun voor Trump zo groot is en kijken of je dat probleem aan kunt pakken. Waarom willen mensen Trump zo graag geloven? Wat drijft klimaatontkenners?
Waarom vieren Palestijnen feest als weerloze mensen door Hamas zijn vermoord? Want jij wilt zelf toch ook wel eens graag geloven dat iemand gelijk heeft? Wat is daar de achtergrond van?
Oplossingen in plaats van strijd
Want we kunnen beter zoeken hoe we wel
om kunnen gaan met de tegenstrijdigheid. Bijvoorbeeld door vliegen
net zo te belasten als andere mobiliteit of door korte vluchten te
verbieden. Of door te werken aan achterstanden, of door mensen die veel last hebben van de energietransitie te helpen. Door te kijken of de oorlogen in Israël wel tot een oplossing leiden die recht doet aan waar mensen boos over zijn.
Dan gunnen we iedereen zijn eigen momenten van zwakheid, zijn emoties, zijn woede. We erkennen dat en zoeken naar manieren om de wereld te verbeteren in plaats van te strijden om je eigen interpretatie of je eigen negeren van feiten.
