Kan er nog geregeerd worden?

Het compromis is niet populair meer, ook het polderen niet. Het duurt te lang, de uitkomst is meestal niet sensationeel (want een compromis waarbij alle partijen een beetje gelijk krijgen (wat ze vaak ook allemaal een beetje hebben)). En zo zien we dat in de Tweede Kamer steeds minder partijen geneigd zijn een beetje in te leveren om 20% te krijgen waar ze 100% wilden. Bestuurlijke partijen die verantwoordelijkheid nemen leggen het af tegen oppositionele partijen die dat niet willen. Kan er nog wel geregeerd worden?

Vertegenwoordigen en verantwoordelijkheid nemen
Politici die vertegenwoordigen en verantwoordelijkheid nemen. Dat is het ideaal, want de gedachte is dat de vertegenwoordigers samen het land besturen. Maar steeds vaker is er een verschil te zien tussen politici die vertegenwoordigen en die verantwoordelijkheid nemen. Bij de eerste zien we herkenbaarheid, maar ook afwijzen van compromissen. Daardoor zullen de kiezers even blij zijn: hij doet wat hij zegt, maar geen vooruitgang zien omdat er nu eenmaal gezocht moet worden naar een compromis. Bij de tweede zien kiezers verantwoordelijkheid, maar de kiezers herkennen zich er niet in. Ze hadden gestemd voor of tegen bepaalde maatregelen. Wat er uiteindelijk gebeurt is iets daartussenin.

Alleen middelgrote partijen maakt het lastiger
Dat is misschien nog lastiger nu er vooral middelgrote partijen zijn. Want dan moeten meer partijen ingewikkeldere compromissen sluiten. Deze bestuurlijke partijen zijn daardoor kwetsbaar. Dat zien we bij de regeringspartijen VVD, CDA, CU en D66. Maar ook bij PvdA en GroenLinks die zich bestuurlijk opstellen en bereid zijn iets in te leveren. Zij groeien minder dan de Partij voor de Dieren. Ze zijn bereid mee te praten met het kabinet om iets terug te krijgen, zoals bijvoorbeeld bij de pensioenwetgeving. Ze hebben het ook maar al te vaak geleerd in gemeenten waar verantwoordelijkheid nemen er nu eenmaal bijhoort als je groter bent. Die ervaring met besturen verklaart ook de inzet van SGP die in sommige streken bijna niet bestaat, maar in andere de grootste partij is. Denk aan Tholen, Rhenen, Barneveld of Urk.

Bestuurlijk verliest van oppositioneel werken
De bestuurlijken nemen een steeds kleiner deel van de Kamer in. Als we de huidige regeringspartijen, GroenLinks, PvdA en SGP bij elkaar nemen, dan peilen ze nu op minder dan 50%. Nu is de democratie wendbaar en we weten niet hoe het vanzelf mogelijk goed komt. Maar het ziet er niet naar uit dat partijen die vertegenwoordigen gemakkelijk verantwoordelijkheid gaan nemen. Nemen we BBB – die zich nog moet bewijzen – mee met de bestuurlijke partijen, dan ziet het er beter uit met iets meer dan 60%.

Hoe te doorbreken?
De PvdA heeft geprobeerd dit te doorbreken door uit te ruilen. Jullie krijgen je zin op A als ik mijn zin krijg op B. Zo kon effectieve minister Blok het hele volkshuisvestingsbeleid bijsturen richting een kleinere rol voor woningcorporaties. Dit wordt de PvdA nog steeds nagedragen, terwijl bijvoorbeeld de begrenzing van de topinkomens in de publieke sector allang vergeten is. Dat werkt dus niet.

Het medialandschap geeft steeds minder ruimte voor het compromis. Verlies is altijd pijnlijker dan winst in de onderhandelingen. Er zullen dus meer mensen naar boven komen drijven die verliezen bij het compromis. Er is weinig ruimte om je compromis uit te leggen, want het moet in 140 tekens of een plaatje passen. Gevolg is dat verantwoordelijke partijen meer moeite zullen hebben om de verantwoordelijkheid te nemen. Sterker: de verantwoordelijke politici zullen sneller pure vertegenwoordigers worden omdat dat stevig beloond wordt. We zien het in de VVD al opkomen. Van de partijen die besturen krijgt alleen de grootste partij voordeel (de premierbonus). Maar nu Rutte al zo lang zit, wordt de premierbonus kleiner en kleiner. Daarom zijn die congressen van de VVD zo levendig fel op Rutte. De overige verliezen of worden zelfs weggevaagd.

Progressief akkoord of rechts akkoord?
Mogelijk werkt de polarisatiestrategie van links uit de jaren 70 waarbij bestuurlijke en minder bestuurlijke partijen samen een progressief akkoord sloten. Ik heb nooit begrepen waarom de rechtse partijen dat niet doen. Of schaduwkabinetten zoals we dat kennen uit het Verenigd Koninkrijk en Canada. De alternatieve regering is dan wel herkenbaar, maar moet ook haalbare voorstellen doen in plaats van gemakkelijk tegen stemmen.

Er moet iets gebeuren. Wat anders overblijft zijn uitsluitend vertegenwoordigers die geen verantwoordelijkheid nemen. 

Aantrekkelijk voor de media, lastig als je ook nog iets wil bereiken.

P.S. Wat dan te doen? Het besef moet er ook weer bij burgers zijn dat het niet hun overheid is, maar onze overheid. Dat we samen besluiten

Schelden uit onmacht, maar accepteren we dat?

Complotdenkers zijn vaak mondige, bezorgde, kritische, politiek betrokken mensen die zich uitspreken over politiek, wetenschap, media en, vooral, de macht. Het is aan politieke bestuurders – eigenlijk ook aan ons, andere betrokken burgers – om de kritiek serieus te nemen en te kijken hoe we de samenleving kunnen verbeteren. Kortom, we moeten niet te snel mensen wegzetten als wappie.

Anonieme instituties
Zo zijn instituties van de overheid afstandelijk en vaak onzichtbaar. Mensen zijn verdwenen achter regels. Regels staan voorop, niemand legt meer het doel uit wat de regels wilden bereiken (om vervolgens te kijken of we met het precies toepassen van de regels wel ons doel kunnen bereiken. Het is niet vreemd dat mensen radeloos worden, schelden, complotten zien. Ik heb al eens aangegeven dat je de complotdenkers niet letterlijk moet nemen, maar wel serieus. Er zijn mensen die aanwijsbaar meer last dan anderen hebben van de globalisering. Er zijn mensen die in hun buurt merken dat vertrouwde gezichten zijn vertrokken en nieuwkomers slecht of niet Nederlands spreken. Die krijgen het gevoel dat zij niet meer gehoord worden en radicaliseren.

Maar hebben we niet te vaak geprobeerd complotdenkers uit te leggen als mensen met serieuze kritiek op de macht?

Er zijn grenzen
Want het loopt wel de spuigaten uit. Bas Heijne probeerde in de NRC al eens onderscheid te maken. Iemand die Femke Halsema serieus plaatste in het rijtje met Goebbels en Stalin is van een andere orde dan iemand die de huidige elite bekritiseert. “Er is een groeiende groep burgers die de overheid ziet als het Kwaad zelf, waarmee niet meer te onderhandelen valt. Kritiek leveren heeft geen enkele zin, schelden, intimideren en denigreren, zoals de vrouw tegenover Halsema, is het nieuwe maatschappelijke debat. Het is de arrogantie van de onmacht. “

Niet meer luisteren en gewoon vanuit je eigen belang en perceptie kijken en woedend schelden. Heijne noemt dat “Dat is de burger die alles wat zijn eigenbelang in de weg zit als vijandig beschouwt, als repressie van buitenaf”. Dat is dus eigenlijk geen “burger” (een inwoner van een stad of staat die bepaalde wettelijke rechten en plichten heeft). Het is iemand die wat strijd met zijn eigen belang afwijst en zich dus niets aantrekt van het gezamenlijk denken over stad of staat. Het wordt tijd niet alles te verklaren uit een vermeende achterstand, een anoniem geworden overheid.

Bedreigingen aan de orde van de dag
Marc van Ranst is een Belgische viroloog, hij werd wel eens de “Jaap van Dissel van Belgie” genoemd (hij is denk ik eerder de Marion Koopmans, die ook van alles toegetweet krijgt). Hij sprak zich ferm uit tegen complottheorieen over covid en probeerde steeds te laten zien wat de wetenschap zegt over Covid en de vaccins. Grafieken met sterftecijfers als iemand beweert dat er op het moment een enorme oversterfte is in Belgie vanwege de vaccinatie.

Hij heeft een ook vaste tweet die “elke dag” heet. Hij wordt steevast betiteld als moordenaar, hij moet aan de galg, hij zal binnenkort wel veroordeeld worden door een tribunaal. De toetsenbordridders zijn meestal anoniem en als je ze spreekt of ze komen voor de rechter, dan wordt het gebagatelliseerd, hadden ze wat gedronken, hadden ze het niet zo bedoeld. 

Dan hebben we het niet meer over betrokken boze burgers waar we naar moeten luisteren. 

Verschuilen achter anonimiteit
Inderdaad, mensen verdwijnen achter regels – worden radertjes in het systeem. Dat mag niet zomaar gebeuren. Breng de nabijheid en redelijkheid terug in de overheid. Maar er zijn ook mensen die zich verschuilen achter anonimiteit van twitter. 

Ook zij worden radertjes in een systeem. Dat leidt tot een systeem van elkaar kopiëren en dreiging en echte onveiligheid. In de coronatijd werd duidelijk dat een voortvluchtig militair zich had voorgenomen Van Ranst te vermoorden. Dat ging zo ver dat hij wapens verzamelde en hem opzocht.

De militair pleegde uiteindelijk zelfmoord. Er was inmiddels een klopjacht gaande om hem te vinden. Maar hij had ook Van Ranst kunnen vermoorden. De toetsenborgridders hebben er niet van geleerd. Het gaat door, elke dag.