Internet, gezag en conflict

 

De uitvinding van de boekdrukkunst zien we als een enorme vooruitgang. Mensen konden hun ideeën makkelijker verspreiden. Een beetje zoals het internet nu. Mensen konden makkelijker kennis nemen van ideeën. De ideeën van theologen als Luther, Zwingli en Calvijn vinden zo gemakkelijk hun weg ook in Nederland. In veel delen van West-Europa maken steden een culturele en wetenschappelijke bloei door. De klassieke oudheid, de cultuur van de Grieken en Romeinen, wordt herontdekt en is een bron van inspiratie. Mensen gaan anders kijken naar zichzelf. De boekdrukkunst versnelt de verspreiding van ideeën. Wat we meestal niet doen is dat we de boekdrukkunst associëren met conflicten. Toch hebben de uitvinding van de boekdrukkunst en conflicten met elkaar te maken. Het was een tijd waarin automatisch gezag onder druk kon komen. De geschiedenis herhaalt zich.

Democratisering van kennis

De ontwikkeling van de boekdrukkunst zou een van de belangrijkste uitvindingen in de wereldgeschiedenis blijken te zijn. Het merendeel van de gedrukte teksten waren in eerste instantie Bijbels, devote literatuur en heiligenlevens, maar er volgde een “democratisering van kennis”. Dit maakte na de middeleeuwen ook de wetenschappelijke revolutie mogelijk en versnelde onder meer de Reformatie en de Verlichting.

Zo konden er tussen 1517 en 1520 300.000 exemplaren van het werk van Luther verspreid worden door Europa. De Woerdense priester Jan de Bakker (1499-1525) komt zo in aanraking met protestants gedachtegoed. Hij verandert van inzichten en verkondigt een nieuwe leer. Dat komt hem duur te staan omdat de gevestigde Kerk deze heidense leer niet kan tolereren. Hij sterft op de brandstapel in Den Haag en wordt de eerste Noord-Nederlandse martelaar die op grond van zijn overtuiging wordt gedood.  

Of neem (heksen)vervolgingen. De Spaanse Inquisitie werd in 1478 opgericht. Jacht op ketters was fel. In 1492 werd in Spanje de akte van verdrijving uitgevaardigd en in dat verband zijn toen ongeveer 160.000 joodse families Spanje ontvlucht. Maar brak ook een hevige hekensenvervolging uit in bijna heel Europa. Het beroemdste boek over hekserij, hoe die te herkennen en aan te pakken, zou het boek Malleus maleficarum (‘De heksenhamer’, 1487) worden van de inquisiteur Henricus Institoris. Dit boek was het standaardwerk voor heksenvervolgingen en werd- slechts enkele decennia na de uitvinding van de boekdrukkunst – meer dan 30.000 gedrukt.

Snelle verspreiding zorgt voor afbraak vanzelfsprekend gezag

De snelle verspreiding van ideeën zorgt voor afbreuk van automatisch gezag. Dat zien we nu weer. Er wordt meer gedemonstreerd door wat vroeger kleine afwijkende clubjes waren. De wetenschap met dubbelblinde testen staat onder druk. Wat we als vanzelfsprekend gezag van de wetenschap zagen wordt ter discussie gesteld. Wetenschappelijke artikelen zijn gemakkelijk in te zien, maar vervolgens kan iedereen daar in knippen, plakken en deze weer verspreiden. Er blijken schandalen te zijn geweest in de wetenschap met gerommel met data. Dat wordt gebruikt om alle vooruit gang van de wetenschap in dat daglicht te zetten van fraude. Volg de pseudopublicaties van vaccinvrij. Er staan dingen bij die waar zijn: dingen die ooit verkeerd gingen. Dat wordt uitvergroot en verspreid. Bijkomstigheidje: boosheid is besmettelijker dan andere emoties: berichten waar mensen boos zijn over schandalen worden sneller gedeeld.

Wat is dan echt, wat niet?

Wat is nu pseudo-wetenschap en wat niet? Van Janet Ossebaard en Lange Frans is dat makkelijk te herkennen. Toch trappen velen daar in. Als je op Facebook gebombardeerd wordt met dit soort pseudonieuws, je deelt dit en je krijgt steeds meer mensen om je heen die er ook intrappen, is het moeilijk weerstand te bieden. Het is heerlijk om door de gelijkgestemden bevestigd te worden. Tijdens een etentje van de top van Forum voor Democratie (FvD) zou Thierry Baudet gezegd hebben dat 'corona de wereld in gebracht was door George Soros en anderen [...] om ons onze vrijheid af te nemen en een nieuwe wereldheerschappij te starten'. Voor ons vreemd, voor mensen in de juiste bubbel vallen ineens allerlei puzzelstukjes in elkaar:  dus daarom zit ik nu zonder werk, met een mondkapje in afzondering!!

Herken de complotgoeroe

Maar niemand is vrij van vooroordelen en zelfbevestigende bubbels. Het enige wat je kan doen is zoeken waar je zelf verleid bent, het gesprek aan gaan, jezelf niet overschatten. Dwarsdenkers hebben echt niet altijd gelijk. Er circuleren fascinerende filmpjes vol pseudowetenschap. Zet daar een wetenschapper tegenover: die komt met misten en maren, voorbehouden en 'er is nog niet bewezen dat'  Kijk dus of iemand zijn gezag verdiend heeft of niet. Ik schreef daarom ook al eens hoe word ik een complotgoeroe. Ook te gebruiken om de complotgoeroe te herkennen.

Terug in de middeleeuwen, op naar de renaissance

Het eerste hoofdstuk van Herfsttij der middeleeuwen heet 's Levens felheid. De grote verschillen tussen arm en rijk, het enthousiasme als iemand onthoofd zou worden, de schandpaal en hoe mensen woedend konden worden ook al was er mager bewijs. Huizinga noemt het de ontvankelijkheid van het gemoed, vatbaarheid voor tranen en geestelijkheid en prikkelbaarheid. Was een koning dood, dan waren mensen uitzinnig van verdriet, ook al hadden ze de koning nooit ontmoet of uit de verte gezien. 

Een blik  op de sociale media en je ziet die behoefte aan verheerlijking of demonisering weer terug van nooit weggeweest

Ik waan mij dus wel eens terug in de middeleeuwen. 

Als ik de beelden uit de VS zie met mensen die naar het stembureau optrekken vanwege woede over een nooit bewezen fraude, de woede als mensen hun koning beledigen, de beelden van het leven extreem rijken dat zo ver van de gewone wereld afstaat, 

Dan hoop ik op de Renaissance in de VS

Oeps, was de overgang van Middeleeuwen naar Renaissance niet ook vol van conflicten? Lees hier

Nu leren van de VS en Trump

Als we iets van huidige situatie de VS willen leren, dan wordt het hoog tijd het advies van de Raad voor maatschappelijke ontwikkeling uit 2007 opnieuw aandacht te geven. Het heette "Vormen van democratie" en ging in op het moeilijk grijpbare bevorderen van de houding van burgers ten opzichte van democratie. Het ging dus eens niet over de gekozen burgemeester, de verkiezing van de Eerste Kamer of referenda. Democratische gezindheid moeten burgers niet alleen leren, ze moeten ook de kans krijgen om deze democratische gezindheid te praktiseren. 

In 2007 beval de RMO aan om meer mogelijkheden te creëren om democratische gezindheid te oefenen en tot uitdrukking te brengen – op de school van de kinderen, in de buurt of op het werk. Er is best wel wat gebeurd. Maar zijn alle burgers bereikt?? Ik geloof het niet. 

De kwetsbare democratie
In de VS zien we opnieuw hoe kwetsbaar de democratie is. Ons gedrag is namelijk niet automatisch democratisch. We kunnen dan kijken naar Texas waar Trumpgezinde demonstranten een campagnebus van de Democraten stopten. Een incident? In Friesland deden de blokkeerfriezen net zo iets. Alleen in de VS tweette de president ook nog “I Love Texas” bij een bericht over de blokkade. 

Democratie vergt onderhoud, want democratie is kwetsbaar. Ja, het was erg Amerikaans dat gewapende burgers naar een stembureau gingen om te intimideren. Op sommige plaatsen eisen Trump-aanhangers dat het tellen van de stemmen gestopt wordt, elders eisen ze juist dat het doorgaat. In meerdere plaatsen was de sfeer grimmig. Demonstranten probeerden er op verschillende manieren de vrijwilligers en ambtenaren te intimideren. Je verwacht het niet in Nederland. Maar vaak springen er ideeën over van “The most democratic country in the world”, zoals ik jaren gelden een Amerikaan zijn land hoorde noemen. Je verwacht wel meer niet, wat vreemd genoeg gebeurt.  

Toch gingen de meest recente adviezen altijd weer over de verkiezingen, de burgemeester, de rol van de Koning, de formatie en het correctief referendum. Peanuts vergeleken bij de moeilijke opdracht waar we voor staan. In mijn reactie op de commissie die adviseerde over het democratisch stelsel refereerde ik er al aan: we kunnen praten over de verkiezingen voor de Tweeede Kamer maar het is erg lastig om met je buren afspraken te maken over het onderhoud van je woning en bijvoorbeeld te besluiten een gezamenlijke entree op te fleuren. Dat is democratie: samen afspraken kunnen maken over het collectief, accepteren dat meningen verschillen. Samen controleren of het goed uitgevoerd is, en samen bespreken wat er anders had gekund en had gemoeten. Luisteren, serieus nemen, overleggen en er samen uit komen. 

Ik zie de experimenten in gemeenten, helaas vooral met wat oudere gemotiveerde insprekers, maar soms lukt het beter iedereen te bereiken. Ik was bijvoorbeeld zelf blij  met discussies over bezuinigingen in Culemborg: online met een nieuw ander publiek. Er zijn meer voorbeelden. Ook op scholen. Houd dat vol! Werk aan democratische gezindheid! 

https://www.raadrvs.nl/binaries/raadrvs/documenten/publicaties/2007/09/01/vormen-van-democratie/Vormen_van_democratie.pdf