Het verhaal over de toeslagen doet denken aan de weg waarop de automobilist nooit een verandering tegen komt. Dit leidt tot polderblindheid. Hoe rustiger het verkeersbeeld, hoe saaier het beeld van de weg of de omgeving, des te groter de afleiding. Bestuurders gaan op zoek naar alternatieve afleiding, ze dromen weg, ze kijken op de telefoons, ze zien in de verte vogels vliegen. Het gaat immers allemaal goed op de weg?
Realitycheck
De toeslagenaffaire is eigenlijk een voorbeeld van ongeluk door in slaap gesukkelde bestuurders. Want wat minder aandacht krijgt is dat begin van deze eeuw de belastingdienst gold als een voorbeeld voor overheidsorganisaties. De Belastingdienst verhoogde de efficiëntie door belastingplichtigen te vertrouwen waarvan het klantbeeld goed was; het klantbeeld baseert de Belastingdienst op de fiscale strategie, de interne en fiscale beheersing en de fiscale transparantie van de onderneming. Heeft een belastingplichtige een goede track record, dan kun je je aandacht beter steken in een belastingplichtige met een slechte track record. Het ging er prima! Leuker kunnen we het niet maken, wel makkelijker! Het was zelfs zo goed, dat er allerlei taken naar de Belastingdienst toegeschoven werden. Ze konden geld innen, maar ook geld uitkeren. Ze kregen teveel taken en niemand luisterde naar protest.
Aandacht voor fraude
Politiek kreeg plotseling fraude alle aandacht. In de jaren na de invoering van de kinderopvangtoeslag ontstonden er gastouderbureaus die fraude pleegden, door in de praktijk geen eigen bijdrage te vragen aan de ouders. Veelal wisten de ouders niet dat een eigen bijdrage vereist was en vertrouwden op de informatie die een gastouderbureau gaf. Het was een kleine stap van het vertrouwen op het klantbeeld van bedrijven met een goede trackrecord, naar het wantrouwen van bedrijfssectoren met een slechte track record. En mensen met een lagere opleiding vullen natuurlijk vaker aanvragen net even niet helemaal goed in.
In 2013 bleken Bulgaren misbruik te maken van het Nederlands toeslagensysteem. Ze kwamen kort naar Nederland, schreven zich dan in op een adres, en vroegen met terugwerkende kracht 6000 tot 8000 euro zorg- en huurtoeslag aan per persoon. Doordat de Belastingdienst toentertijd direct uitbetaalde, en pas achteraf controleerde, waren de Bulgaren al weg op het moment dat de Belastingdienst erachter kwam dat het onterecht was.
Polderblindheid
Het geheel was een mooi voorbeeld van polderblindheid. Er was dus een idee dat de Belastingdienst heel klantvriendelijk kon werken en dat de Belastingdienst te gemakkelijk geld gaf. Het idee dat de Belastingdienst te gemakkelijk terugvorderde kwam niet op. Ondertussen werd de wet strenger gemaakt. Een klein foutje betekende dat je alles moest terugbetalen. Maar bestuurders hadden vooral aandacht voor fraude. Alle berichten werden gecheckt en geframed als optreden tegen fraude. Als er werd opgetreden tegen fraude zat de politiek goed. Zo werd het tot de weg waar veel ongelukken kunnen gebeuren: bestuurders keken weg van onterecht gevorderde bedragen. Omdat de wet te streng was geworden verdwenen de signalen van kritische mensen zelfs bij de rechter. Het interessantste van de hele affaire is dat het totale systeem niet opmerkte dat er iets fout was, of eigenlijk wel wist dat er iets niet klopte maar toch doordenderde.
De winst
Een weg waar nooit lastige prikkels zijn, leidt tot ongelukken. Iedereen keek naar de verkeerde dingen en waar signalen boven kwamen werden die verkeerd geïnterpreteerd.
Dat is het voordeel van de hele affaire. Iedereen is weer bij de les. De overheid als moloch maakt fouten en omdat het gaat om grote getallen zijn heel veel mensen er de dupe van.
Oude waarheden opnieuw tot leven gewekt
Oude waarheden worden weer opnieuw ontdekt. Als iedereen buikpijn krijgt, maar toch doorgaat moet dat te denken geven. Waarom wordt dat niet besproken? Waarom moet een wet proportioneel zijn in de sancties? Waarom was het zo belangrijk dat je onschuldig bent tot het tegendeel bewezen is? Waarom is het zo belangrijk dat ambtenaren niet alleen naar de wet kijken, maar ook naar de rechtvaardigheid? Waarom is het belangrijk dat Kamerleden zich niet neerleggen bij de gefilterde informatie van het kabinet?
Een crisis is een kans! Terug naar rechtvaardigheid!
