Nieuwe vormen van publieke financiering? Eerst nieuwe vormen verantwoording!

Er is nogal wat commotie over financiële schandalen. In de financiële sector zagen we dat de overheid banken overeind moesten houden, wat de belastingbetalers naar alle waarschijnlijkheid gewoon veel geld kost. De redding van de ABNAMRO kost zo'n 30 miljard. Maar ook bedrijven als Imtech: fraude, de aandeelhouder betaalt; SBM: boete wegens omkoping, de aandeelhouder betaalt; Fugro: bestuursvoorzitter verkoopt aandelen voordat hij waarschuwing afgeeft, de rest van de aandeelhouders betalen. De belastingbetaler moet dokken, of de aandeelhouder moet dokken. Nooit de daders. Eigenlijk is er geen twijfel over mogelijk: de trend is dat de samenleving hier strenger optreden in wil.

Bij woningcorporaties zien we het schandaal van Vestia, maar ook domheid bij andere corporaties waardoor de goed functionerende corporaties (de meerderheid) uiteindelijk de rekening moeten betalen. (Het is overigens de vraag of de bureaucratische verantwoording werkt. Het levert vooral veel lasten op voor goedwillende clubs. Zelf zie ik liever meer tegenstrevende krachten en nieuwe vormen van horizontale verantwoording, zoals hier over effectiviteit-van-visitaties)

Advies over publieke bekostiging van maatschappelijk initiatief

Het is in dit licht goed dat de Raad voor de financiële verhoudingen (Rfv) voorzichtig is als de raad gevraagd wordt naar nieuwe arrangementen om maatschappelijke initiatieven te betalen. Het altijd uitstekende LSA (landelijk samenwerkingsverband actieve bewoners) was er niet blij mee: ‘Een technocraten-advies’, ‘raar’, ‘oud denken’ en ‘te gek voor woorden’” zo was de reactie op het advies van de Rfv. De raad zei dat er geen nieuwe 'financiële instrumenten' nodig zijn voor bewoners- en andere maatschappelijke initiatieven. Het is een wat te korte samenvatting, maar ik kan mij de teleurstelling wel indenken.

Lastig om nieuw geld te vinden, makkelijk om vaste subsidie te behouden

Neem de sluiting van een buurthuis. De bewoners ondernemen actie om het buurthuis open te houden en moeten hemel en aarde bewegen om geld te vinden, terwijl dat nu net niet hun favoriete bezigheid is. Ondertussen is het bij een gemeente nog altijd gemakkelijker een structurele subsidie (met vaste verantwoordingsafspraken) te behouden dan voor een nieuwe club om daar tussen te komen. Een ander voorbeeld. Een bedrijventerrein moet beveiligd worden, maar de gemeente wil daar niet voor betalen. Dan moeten de initiatiefnemers bij alle gevestigde bedrijven langs om geld daarvoor te regelen. Natuurlijk is er dan altijd iemand die wel de lusten en niet de lasten wil. De inning kost bovendien veel geld omdat er een nieuw apparaat voor opgericht moet worden. Een zelfde soort probleem treedt op als sportverenigingen moeten samenwerken op een terrein. Begrijpelijk dat actieve bewoners en bedrijven teleurgesteld zijn in het advies om niets te veranderen.

Schandaaltjes willen we niet rond maatschappelijke initiatieven

Toch begon ik mijn blog niet voor niets met de financiële schandalen in het bedrijfsleven. Al die schandalen hebben als probleem dat degene die de risico's neemt niet voor de schade betaalt. Was het hun eigen geld geweest waarmee ze risico's namen, dan hadden ze wel drie keer nagedacht. Er moeten dus wel wat waarborgen ingebouwd worden voor we mogen accepteren dat de samenleving betaalt voor initiatieven, ook al zijn dat nog zulke sympathieke initiatieven. Over het voorkomen daarvan wordt niet (door de LSA) of traditioneel (door de Rfv) gedacht.

In het advies staan wel wat zaken die meer aandacht verdienen. Even los van de logische conclusie dat de ruimte voor decentrale belastingen vergroot moet worden. Die is in vergelijking met het buitenland klein.

Wijkinvesteringszone

De eerste interessante methode die de Rfv noemt is BIZ-heffing in de Bedrijfsinvesteringszone. Het gaat dan om een bedrijventerrein of winkelgebied, waarbinnen ondernemers gezamenlijk investeren in activiteiten in de openbare ruimte. Alle ondernemers betalen mee aan een gemeentelijke heffing om activiteiten mee te financieren. De ondernemers besluiten na een peiling of zij extra geld afdragen voor activiteiten die de leefbaarheid en aantrekkelijkheid van het gebied vergroten. Als de peiling voldoende draagvlak heeft (minimaal de helft van alle ondernemers doet mee aan de draagvlakmeting; minstens twee derde van de respondenten is voor), dan kan een verplichte heffing worden ingesteld. De gemeente stelt de heffing in en keert de opbrengst van de heffing uit aan de vereniging of stichting die de gezamenlijke activiteiten namens de ondernemers uitvoert. Het streven is om het vanaf 1 januari 2015 weer mogelijk te maken om een nieuwe BIZ op te richten.

Het zou mooi zijn als dat ook kan met bewonersinitiatieven kan. Een variant op de BIZ waar nu mee wordt geëxperimenteerd, is de Wijk InvesteringsZone (WIZ) waarbij belanghebbende woningeigenaren en bewoners mede investeren in de directe leefomgeving om de woonkwaliteit te verbeteren. Dat gaat verder dan maatschappelijk aanbesteden en het Right to Challenge, Het recht voor bewoners om de gemeente uit te dagen als ze denken dat ze de zorg in hun buurt beter kunnen verlenen dan de gemeente. Wat op zich al een mooie vorm is om burgerinitiatief te kunnen betalen.

Meer burgerinitiatief? Dan lagere belasting

Dan het tweede interessante punt. Wat iedereen daarbij over het hoofd lijkt te zien is dat de Rfv in het advies een interessant punt maakt. Als een wijk of lokale kern veel zelf doet, zou je ook moeten kijken of de lokale lastendruk omlaag kan. Dat zou een fundamentele wijziging zijn. Op dit punt maakt de Raad zich er gemakkelijk af door te vragen om meer onderzoek.Maar het is een mooie passende gedachte!

Kan het niet gemakkelijker? Eerst nieuwe vormen van verantwoording en toezicht

Ik begrijp dat actieve bewoners het gemakkelijker willen. Maar ik ben zelf actieve bewoner en merk dat het voor actieve bewonersverenigingen gemakkelijk is de rekening te leggen bij het collectief. Er is immers geen concurrentie, bewoners kunnen niet een ander collectief goed kopen en (als het een publieke financiering wordt) niet stemmen met de voeten. En besturen van bewonersverenigingen zijn meestal bemand door prima actieve mensen, maar soms door buurtburgemeesters die al veel te lang op die post zitten: dat willen we niet meer. Informele macht zonder tegenmacht en dat op kosten van het colectief? Dat kan niet. Wat we willen is dat de rol van bewoners juist groter wordt. Dan moet daar ook goed toezicht en goede verantwoording bij.  Zoals ik al begon: de trend is dat de samenleving juist steeds minder duldt dat op kosten van het collectief risico's genomen worden.

Ook bij bewonersinitiatieven moet tegenkracht georganiseerd worden en moet de verantwoording goed geregeld zijn. Ik zie daarbij het meest in maatschappelijk aanbesteden en het mogelijk maken van een Wijk Investeringszone. Dat past dan gelijk bij een pleidooi voor een ruimer belastinggebied voor gemeenten.

De Rfv heeft daarmee stof tot nadenken gegeven. Jammer is dat ze in niets ingaan op nieuwe vormen van verantwoording en toezicht op lokale uitgaven. Eigenlijk moet je het omdraaien. Eerst experimenteren met nieuwe vormen van toezicht en verantwoording en dan pas nieuwe arrangementen voor publieke financiering toevoegen.

.