Wat is de winst van het referendum?

Democratie is meer dan stemmen alleen. Het begint met de vraag waar we aandacht aan besteden: het agenderen. Een tweede onderdeel is het aangaan van het debat: de deliberatieve democratie. Een derde onderdeel is de competitieve democratie: het winnen van stemmen. Het vierde onderdeel gaat dan om de verantwoording over resultaten: de verantwoordende democratie. De winst van dit referendum zat hem niet in deliberatie of het winnen van stemmen. Er is geagendeerd: de EU is niet "onze EU" en de overheid is niet "Onze overheid". 

Totaal geen gesprek

Posters geenpeil: oekraine stond er nooit op

Het referendum heeft dus een aantal kanten. Eerst het agenderen. Hier is iets vreemds aan de hand. Wat geagendeerd was, was niet het verdrag met Oekraïne, maar de uitbreiding van de EU, of de afbraak van Nederland door de EU, woede over de EU in elk geval. Dan het delibereren, het gesprek met elkaar, de uitwisseling van argumenten. Ik zag een debatje tussen Han ten Broeke en Jan Roos. Jan Roos kwam niet verder dan “Je kan een politicus niet kwalijk nemen dat hij voortdurend liegt. Ten Broeke is van de VVD dus hij dient ons voor te liegen. Liegen staat nu eenmaal in het programma”. Verder gaf Roos aan dat hij het verdrag niet had gelezen. Van aangaan van een debat was geen sprake. Eigenlijk werd delibereren niet alleen uit de weg gegaan, maar ook onmogelijk gemaakt. (hier) En elders was het niet veel anders. "Laat de EU Nederland niet verder afbreken" was de slogan op GeenStijl. Bij Geen Peil kon je deze poster gebruiken als promotiemateriaal om te stemmen tegen het verdrag. Het gaat niet over het verdrag, het heet een EU referendum en het gaat over Griekenland. De andere posters waren uitspraken van Pechtold, Juncker, Verhofstadt, Klaver:
Geen enkele poster ging over Oekraïne.

Dan de stemming. Die was duidelijk. 32,2% van de kiezers had gestemd en daarvan 64,1 tegen. Bijna 21% van de kiezers was tegen waarmee volgens de regels van het referendum nee was gestemd. Eigenlijk kun je zeggen dat 21% van de Nederlandse kiezers het verdrag van heel Europa hebben getorpedeerd.

Agreement EU/Ukraine already approved by 29 democratic EU parliaments. Those voting No in Netherlands today are 0,006% of electorate in EU.

— Carl Bildt (@carlbildt) 6 april 2016

Maar dat is niet eerlijk. Er is reden aan te nemen dat het in andere landen  net zo goed zo zou gaan. De EU is belangrijk, maar het wordt niet gezien als onze EU. Het is de EU van de machthebbers, niet van de burgers.

De woede over de EU is geagendeerd

Wat is er nu eigenlijk gebeurd? Agenderen is geslaagd, er is woede over de EU geagendeerd en de hele EU merkt dat. Het referendum is gebruikt om te agenderen. Delibereren is niet uitgeprobeerd. Van uitwisseling van argumenten is nauwelijks sprake geweest. Er is gestemd, maar veel mensen zijn thuis gebleven omdat ze het verdrag te ingewikkeld vonden of de tegenstanders niet aan een geldige opkomst wilden helpen of omdat ze het liever aan hun volksvertegenwoordigers overlaten om te beslissen. Verantwoording is er nauwelijks, de regering moet nog aangeven wat ze met de uitslag doen. Van de initiatiefnemers is niet veel verantwoording te verwachten. Lastig parket voor de regering, want volgens de regels is het geldig, maar ook volgens de regels is het niet meer dan een advies. De initiatiefnemers buiten de regels uit en kijken eigenlijk niet naar het doel. Dat kan de regering niet doen. 

Antwoord mag niet zijn minder democratie, eerder méér democratie

Moeten we maar naar minder democratie? Het referendum afschaffen? Dat mag het antwoord niet zijn. Ik had wel interesse gehad in een loting van Nederlanders die over het verdrag zou gaan delibereren: echt het gesprek aangaan, zich laten informeren, argumenten wegen en delibereren. Een deliberatie in plaats van een adviserend referendum. 

Er ligt de opgave. De overheid moet weer onze overheid worden. De EU moet weer van ons worden. Daar gaat het eigenlijk over. In Spanje zien de Catalanen de regering in Spanje niet als hun regering (ze willen overigens niet uit de EU). De Schotten zien de regering in het VK niet als hun regering (de EU is meer hun EU). Het vertrouwen in de "eigen overheid". 

Dat is de winst van het referendum: de noodzaak dat het weer “onze overheid” wordt.


P.S. Een dag later lees ik in de Volkskrant dat de nee-stemmen vind je in de industriële gebieden en krimpregio's, waar laag opgeleiden de crisis en de internationale concurrentie aan den lijve voelen. Juist de schaduwzijden van mondialisering en internationalisering vind je daar.