Hou me vast of ik bega een ongeluk

“Hou me vast of ik bega een ongeluk” is een uitdrukking die mensen gebruiken als ze heel boos zijn, maar vinden dat ze zich niet moeten laten meeslepen door die woede omdat ze anders verkeerde dingen doen. Daarom moeten we iets doen in Hongarije. Niet omdat Orbán een hek bouwde aan de grens omdat het “volk” dat graag wilde, niet omdat hij boos is op George Soros en niet omdat hij ageert tegen vluchtelingenquota. Dat is allemaal vervelend, maar belangrijker is dat we moeten zorgen dat hij vastgehouden wordt voor hij een ongeluk begaat.

Ongelukken gebeuren maar al te gemakkelijk

‘Hou me vast of ik bega een ongeluk’. Het gebeurt in de democratie ook. Bij de heerschappij van het volk moet je ervoor zorgen dat blinde woede (of blinde liefde) het beeld verstoort en je geen domme dingen doet. Het beroemdste moment is misschien dat van Socrates die er niet voor terug deinsde de opvattingen van de elite tot de grond toe af te breken door kritisch door te vragen en terug te gaan naar de uitgangspunten die mensen hebben en te kijken of die consequent werden toegepast. Hij had daarmee veel ergernis opgeroepen en werd na een proces veroordeeld tot de gifbeker, die hij geheel leegdronk. Had iemand de jury maar tegengehouden voor ze een ongeluk begingen.

Niet het populisme ...

In de reacties op Victor Orbán lees ik steeds dat het een populist is, daarmee suggererend dat iemand die luistert naar de stem van het volk per definitie fout is. Toch is dat niet waarom er iets mis is met de democratie in Hongarije (of in Polen). Orbán mag best een muur bouwen aan de grens van Hongarije om vluchtelingen tegen te houden, ook al leidt dat tot akelige situaties aan de grens. Je kunt die situaties vervelend vinden, zelfs onmenselijk, maar je moet niet vergeten dat we in Europa de binnengrenzen geslecht hebben op voorwaarde dat de buitengrenzen goed beveiligd en gedicht zouden worden. Rond de Spaanse enclave in Marokko staan ook hekken.

... maar macht zonder tegenmacht

Wanneer we hier over democratie praten zouden we eigenlijk moeten spreken over democratisch stelsel. Vroeger zouden we het ook geen democratie hebben genoemd omdat dat woord op zich al een populistische term was. Waar men naar streefde is naar een stelsel met verantwoordelijke vertegenwoordigers en tegenmachten. Het democratische stelsel mag je dan ook vertalen als “Hou me vast of ik bega een ongeluk”. Elke vorm van macht kan gemakkelijk leiden tot misbruik van macht. We denken allemaal al snel dat we dingen beter weten dan anderen. Mensen aan de top worden al snel omringd door mensen die de macht gelijk geven.

Hou me vast of ik bega een ongeluk

Daarom is het principe van scheiding van machten zo belangrijk. Verlichtingsdenkers als Montesquieu dachten dit uit (het was geïnspireerd op de Nederlandse republiek in de tijd van de Gouden Eeuw). Je kunt het ingewikkeld zeggen met beroep op persvrijheid en onafhankelijke rechters, met wetgevende macht en uitvoerende macht, met controle en “speaking truth to power”. Maar wat we willen is heel simpel. In elk Europees land moet het principe “hou me vast of ik bega een ongeluk” gewaarborgd zijn. In de Sovjet Unie, in Nazi-Duitsland, in China onder Mao: daar zijn de voorbeelden te vinden wat er gebeurt als er geen tegenmacht is. Goede verantwoording, transparantie, nakomen van individuele rechten: allemaal gaat het om het zorgen voor tegenmacht.

By the way: zorgen we ook dat in wijken, buurten en dorpen, in onze achtertuin, steeds de tegenmacht georganiseerd is? In ons allen schuilt een Victor Orbán (of een liefhebber van Victor Orbán). We hebben allemaal zelf ook op bepaalde momenten tegenmacht nodig.