Woede over meritocratie

Het begint met het maken van een karikatuur van de ander. Het doel is een reactie provoceren en op sociale media aandacht en medestanders krijgen. Het liefst dit allemaal doen voordat de ander kan reageren. De discussie start dan met 1-0 achterstand voor de ander. Dat zijn de politieke discussies van het moment. Niet over inhoud en feiten, maar meningen en inkleuring. Geen wonder dat meer mensen klant worden van de politiek in plaats van deelnemer in de democratie.

De tegenspeler gaat daarna immers ook framen. De tegenspeler heeft met een genuanceerd verhaal geen kans er tussen te komen. De reactie wordt geplaatst in de manier van kijken die geïntroduceerd is, framing. Ooit trapte Richard Nixon  in de val om dit frame te herhalen met “I'm not a crook”, waardoor iedereen hem toch als schurk ging zien. De discussie ging alleen nog over de vraag of hij een schurk was. (wat hij natuurlijk was,  al was hij een interessant ex-president).

Zo gaat het ook als de partijen op Forum voor democratie reageren en in koor zeggen dat er geen partijkartel is. Forum begint te zeggen dat ze buitengesloten worden voor het bestuur van de provincie. De neiging is dat te ontkennen: dus alle partijen zeggen precies hetzelfde. Ondertussen blijven de gebrekkige bestuurlijke kwaliteiten van de leden van Provinciale Staten voor Forum onvermeld. Ook de vooraf geformuleerde voorwaarden als geen cent naar de energietransitie, waarmee FvD D66 en GroenLinks uitsluit verdwijnen geruisloos uit de aandacht. Ook feiten waar men het over eens zou kunnen zijn verdwijnen uit zicht. Het gezamenlijk gesprek is weg.

Uiteindelijk gaat alle aandacht naar de polarisatie, de manier van discussiëren, elkaar uitsluiten, karikaturen, flirten met extreem rechts om links verder uit te dagen: woede regeert. Aandacht voor welke oplossingen werken is totaal verdwenen. Niet in gesprek gaan met elkaar. De populisten profiteren er van! 

Woede over de meritocratie

Onderliggend is er eigenlijk een ander probleem. Dat beschreef ik 8 jaar geleden als teloorgang van de democratie door opiniepeilingen en meritocratie.

1. Opiniepeilingen gaan over de klantenrol in plaats van de rol van burger. Je ziet hoe politici kijken naar de voorkeuren van de kiezende consumenten. Wie aansluit bij die voorkeuren wint stemmen. Maar doordat de mensen klant worden van de politiek verdwijnt de verantwoordelijkheid voor het collectief.
2. Er wordt niet meer gekeken uit welke klasse je komt, of je ouders van goede huize komen, maar er wordt gekeken naar je verdiensten. Je zou bijna denken, de beste krachten vanuit het volk komen naar boven drijven. Maar wie niet gestudeerd heeft en niet welsprekend de discussie weet te domineren, verdwijnt uit het zicht. Misschien niet een nieuw thema, wel met groeiend belang.

De polarisatie en de strategie van partijen richten zich erg op de opiniepeilingen en het beïnvloeden van de kiezer als klant. Ondertussen wordt de woede die ontstaat over de meritocratie niet geagendeerd, maar claimt FvD wel de enige vertolker te zijn van die woede. En de meritocraten gaan niet in gesprek met de mensen die buiten de democratie vallen. Daar is de polarisatie effectief. Populisten hebben daar groot belang bij.

Terug naar het bespreken van dilemma's

Hoe zou je de democratie weer centraal kunnen stellen, waarbij iedereen meedoet? 

Dat gebeurt als er meer dilemma's besproken worden. Een partij als de ChristenUnie doet dat heel aardig. Zij zijn het klein zijn meer gewend dan de voorheen grote partijen die vooral bezig zijn zeker en overtuigd over te komen. Een compromis moet uitgelegd worden als overwinning. Twijfel is bij hen het tonen van zwakte. Terwijl kleine partijen eerlijk zeggen dat het een compromis is en ze daarmee vertrouwen winnen. Carola Schouten scoort als minister goed omdat ze eerlijk is over haar dilemma's. Andere bewindslieden moeten er misschien meer aan wennen. 

Toch zijn er voldoende dilemma's. Rond pensioenen, rond de positie van Nederland in Europa en de wereld, rond de klimaatverandering, rond het samenleven van verschillende culturen, rond het bieden van zekerheid versus flexibiliteit. Overal zie je dat de werkelijkheid ingewikkelder is dan het opgelegde frame. Daarover besluiten vraagt meer dan kijken naar wat je klanten willen, maar naar het overstijgen van diverse belangen. En werken de oplossingen wel? 

Kregen we die dilemma's maar meer op tafel. Het is ook bijzonder lastig. In de discussie over pensioenen zie ik het niet lukken, terwijl daar bij uitstek gepoogd is het dilemma over te brengen. En dat op zich is weer een dilemma.