Geen individueel maar maatschappelijk mentaal probleem

Mentale “ongezondheid” kost jaarlijks €18 miljard. Dit zijn alleen de kosten van zorggebruik, productiviteitsverlies en een klein deel van de patiënt- en familiekosten, voor slechts een selectie van mentale problemen. Zo stelt de Raad voor Volksgezondheiden Samenleving in het advies "Op de rem". (Dat is dus meer dan het rijk in 2025 mocht uitgeven aan infrastructuur en waterstaat (14 miljard) en ligt in de orde van grootte van Justitie en Veiligheid (18,325 miljard) en twee keer wat we uitgeven aan Asiel en Migratie (9,7)). Dat is nogal wat.

Lummeltijd en niet direct reageren op emails
In de media drong vooral die term van op de rem trappen door. “Geen pauzes waarbij mensen al werkend een broodje weghappen of op hun telefoon scrollen, maar geborgde ‘lummeltijd’". “Verveling kan ons veel brengen”, staat er in dikke letters in het advies” schreef Trouw. “De norm is dat mensen binnen enkele minuten op ontvangen berichten reageren”, schreef RTL nieuws. Een oppervlakkige lezer zal zeggen: ik ben ook gek ook, dat moet ik niet meer doen.

Geen individueel maar maatschappelijk probleem
Toch is dat precies niet wat de RVS adviseert. Ik herhaal het nog maar eens: Dat met hulp zelf op de rem trappen is niet wat de RVS als oplossing adviseert. Voor zover mensen al hulp zoeken, richt die hulp zich nu vooral op individuen en hun weerbaarheid, bijvoorbeeld met trainingen en zelf anders reageren. Ik schreef er eerder over in mijn blog. Want als we collectief steeds meer een beroep doen op mentale zorghulp, is het belangrijker te kijken of er een collectief probleem is. Natuurlijk, er zijn overvolle wachtlijsten in de geestelijke gezondheidszorg. In plaats van meer individuele hulp beschikbaar te stellen is het beter te kijken naar de eisen die de maatschappij stelt. Een “samenspel van prestatiedruk, versnelling en doorgeschoten individualisme” noemt de RVS dat. 

Aanbevelingen
Voor een sociaal-culturele verandering is het altijd moeilijk om te komen tot concrete aanbevelingen. In elk geval kom je er niet met een oproep aan de politiek om de samenleving te veranderen. Tegelijk kom je er niet met "Erken en omarm onwetendheid en onzekerheid". Ook het "verscheidenheid en vertraging inbouwen in beleid en financiering" helpt ons niet veel verder. 

Interessanter is de oproep om "onderwijsinstellingen, werkgevers, (publieke) organisaties, zorg- en welzijnsorganisaties (...) verbinding, verscheidenheid en vertraging een plek te geven". Of de oproep aan de rijksoverheid "Mental Health in All Policies" mee te nemen en wetswijziging door te voeren in de Wet Publieke Gezondheidszorg (Wpg). Dan kun je de zorg voor de mentale volksgezondheid als taak opnemen in de Wpg, waardoor gemeenten de taak hebben om ook de mentale volksgezondheid te beschermen. In de praktijk zie je dat gemeenten, scholen, werkgevers al zoeken naar dat soort ingrepen. Het gaat dan vooral om bij je beleid te kijken naar verbinding en niet te gemakkelijk tevreden te zijn met snelle oplossingen. 

Liever beter dan sneller
Als we zelf een taak krijgen van het rapport van de RVS is het dus dat het prima voor jezelf is om lummeltijd in te bouwen, maar veel beter om verder te kijken dan je neus lang is als iemand mentale problemen heeft. Waarschijnlijk is het niet zijn individuele mentale onmacht, maar de onmacht van zijn buurt, zijn werk en onze gerichtheid op de eigen verantwoordelijkheid. We moeten niet vergeten dat het belangrijker is dat mensen opgroeien in een fijne wijk waar mensen elkaar kennen, elkaar ontmoeten, samen lol maken en indien nodig even stoom afblazen bij elkaar en zo nodig elkaar helpen zonder dat direct een professional nodig is! Het gaat dus niet alleen om stilstaan (wat veel aandacht kreeg in de media), maar ook om lol hebben en genieten met elkaar. En prestaties mogen best, maar liever beter dan sneller en met de erkenning dat niet niet alles mogelijk is. 

De macht van het idee in plaats van het idee van de macht
Een makkelijke oplossing is er niet. Het gaat meer om de macht van het idee dan om het idee van de macht: het idee dat iemand, een minister-president of een regering, de macht heeft het op te lossen. Waarmee we weer terug zijn bij de start: we willen nu eenmaal graag een snelle en eenvoudige oplossing, dan hebben we dat ook weer gehad.