Onderhandelingen tussen Rusland en Oekraine?

De oorlog in Oekraïne na de inval van Rusland is een moeilijk geval. Zo moeilijk dat mensen die pleiten vóór onderhandelingen of tégen het sturen van zware wapens de wind van voren krijgen. Zij worden weggezet naast Forum voor Democratie en heten Kremlin-bewonderaar, eigenlijk een gemakzuchtige reactie. Let wel, tussen de pleiters bevinden zich ook mensen die hun sporen verdiend hebben in het denken over internationale relaties. Dat is niet eerlijk tegenover de mensen die onderhandelingen bepleiten. Zij beargumenteren dat er enorm leed is en dat we moeten zorgen dat het doden stopt. Hebben zij een punt?

Rationele achtergrond
Oorlogen hebben vaak een rationele achtergrond: in dit geval het veiligstellen van de Krim, de strook daarboven en de oostzijde van Oekraïne. Ik vermoed dat Poetin dacht dat met de inname van de Krim en de provincies Donetsk en Loegansk, met bijvoorbeeld ook de belangrijke havenstad Marioepol in het zuiden niet erg veel zou kosten, terwijl de winst hoog was. Ook denk ik dat hij inschatte dat hij in Rusland veel krediet zou krijgen: de NAVO een toontje lager laten zingen en in het eigen land de grandeur van het oude Rusland zou herstellen.

Rationeel bekeken zijn de kosten veel hoger dan Poetin vooraf verwachtte. En het zijn “sunk costs”. Dat betekent dat het niet mogelijk is om reeds gemaakte kosten op een later moment ongedaan te maken. Rusland heeft geïnvesteerd en terugtrekken betekent niet alleen groot gezichtsverlies, maar ook hoge kosten zonder opbrengsten.

Rusland zal dus niet snel stoppen, pas als de kosten echt te hoog worden. Rusland weet ook dat het stoppen van de oorlog geen einde brengt van de sancties (misschien valt dat nog mee) en belangrijker: dat inkomsten uit de verkoop van olie en gas aan Europa een gepasseerd station is. Daar is ook geen winst te behalen. Er is geen draagvlak om weer Russisch gas te gaan kopen. Bovendien wil de VS Rusland zoveel mogelijk terugdringen en profiteren van deze stomme Russische zet. Allemaal redenen voor Rusland om door te gaan.

Maar dat Rusland niet zal stoppen is dan ook meteen het argument van de mensen die wel willen onderhandelen: hoeveel doden gaat dit nog kosten? Denk aan de moorden, verkrachtingen en martelingen in Bachmoet. Denk aan de Eerste Wereldoorlog met zijn loopgraven!

Onderhandelen dus?
Zelf heb ik normaal gesproken de neiging om te gaan onderhandelen, maar in dit geval? Ik ben geen pacifist, maar oorlogen zijn verschrikkelijk, vragen enorme aantallen doden en doffe ellende, anders dan je uit oorlogsfilms zou kunnen overhouden als beeld. Tot mijn afgrijzen levert de oorlog de wapenindustrie veel geld op. En hoeveel verdienen de Amerikanen niet doordat zij nu LNG mogen leveren aan Europa in plaats van het Russische gas. Ik word er naar van.

Maar nu? Voor onderhandelingen is vertrouwen nodig. Dat dat vertrouwen bij de Oekrainers ver weg is is logisch, maar als buitenstaander heb ik ook weinig vertrouwen. Denk aan het opgeven van de kernwapens door Oekraine. Onder druk van Amerika en Rusland gaf Oekraïne in 1994 zijn nucleaire arsenaal op, in ruil voor ‘veiligheidsgaranties’ van de supermachten. 

Die veiligheidsgaranties van de Russen in 1994 bleken niets waard. Dat is heel wezenlijk voor je pleidooi voor onderhandelingen. 

Oekraïne heeft veel troeven, Rusland weinig winst maar veel capaciteit
Oekraïne heeft sinds Rusland de invasie in Oekraïne startte in 2022 veel troeven in handen. 1. Een overheid die haar eigen territorium verdedigt in een interstatelijk conflict maakt bijvoorbeeld doorgaans lagere kosten dan haar opponent, die een oorlog in het buitenland voert. 2. Bovendien is de bevolking en het leger zeer gemotiveerd. De belangen zijn niet gelijk aan die van Rusland. Het behoud van het eigen territorium heeft voor Oekraïne een hogere waarde dan de verovering van aanvullend grondgebied Rusland brengt. En 3. Oekraïne heeft feitelijke steun van het westen (die was er niet toen De Krim werd geannexeerd, alleen mondeling). Daar staat een enorme hoeveelheid manschappen en tanks van Rusland tegenover en Rusland heeft een stevige oorlogsindustrie opgezet. Vergis je niet in de kracht van Rusland om vol te houden.

De Krim is strategisch voor Rusland te belangrijk. Wint Rusland en lijft het Oekraïne in, dan heeft het wel de graanschuur van Europa in handen èn de Krim. Moet er vrede gesloten worden dan (zo was de gedachte van Poetin) is de Krim plus het aansluitend stuk van Oekraïne via een vredesverdrag van Rusland. Eigenlijk altijd grote winst.

Minimaal zou hij De Krim, Donetsk en Loegansk binnenhalen bij een vredesverdrag, maximaal zou hij heel Oekraïne weer inlijven. Dan zou de oorlog (eigenlijk gestart in 2014) 8 jaar hebben geduurd. Had de VS vooraf duidelijk gemaakt hoeveel steun zij Oekraïne zouden geven, dan was Rusland nooit Oekraïne binnengevallen: Rusland had de Krim al en de Donbas-regio was afgescheiden van Oekraïne. Dat opgeven is dan voor Poetin een groot verlies.

Met de inzet van de VS is het een oorlog geworden tegen hoge kosten voor Rusland (en het Westen). Maar zoals ik zei: de kosten zijn sunk costs: je verdient niets van de gemaakte kosten terug met een vredesverdrag. Poetin zal dus niet wijken. Dan zijn er twee opties: escaleren of onderhandelen. Gewoon doorgaan zal voor Rusland lastig zijn, dan wordt het erger dan het Vietnam van de VS, maar wel makkelijker dan de VS omdat Rusland als dictatuur zoveel greep heeft op de media. 

Ik vrees daarom dat het voor Poetin rationeel is te escaleren. Opgeven heeft anders alleen geld gekost en met een vredesverdrag kan hij er nog wat uit peuren als hij sterke posities heeft. De enige zet is dan nog duidelijk maken dat het nut van de oorlog voor Rusland tot nul is gedaald. De theorie zegt: “Alleen wanneer voor beide partijen het ‘nut’ van de oorlog laag is, zullen ze ook allebei lage eisen hebben. Dit geeft ruimte voor het vinden van een overeenkomst die acceptabel is voor beide partijen.”

Dat is ook de reden dat ik accepteer dat dat zwaardere wapens van het westen vraagt. 

Escaleert Rusland niet (onder andere omdat het Westen Oekraïne blijft steunen), dan is er ook geen uitzicht voor Rusland, want Oekraïne geeft niet op en de steun van de VS en Europa lijkt nog stevig genoeg.

Moment voor onderhandelen
Pas dan ontstaat een moment om wel onderhandelingen te gaan voeren. Dan zal Oekraïne ook na moeten denken over de Krim: ruimte voor Rusland of niet? En tegen welke kosten? De Krim was duidelijk van Oekraïne, Rusland had tot 2042 recht op een basis daar, mag dat langer? Voor de andere gebieden lijkt mij dat helemaal buiten de orde. Voor ons in het Westen moet het denken dan ook verder gaan. Want hoe gaan we om met de sancties en komt er ooit weer olie en gas uit Rusland?

Oekraïne heeft nu geen enkele reden nu naar vredesonderhandelingen te streven. Pleiten toch te gaan onderhandelen zou Oekraïne verzwakken. Poetin gaat dan voor de Krim, de Donbas en de strook boven de Krim. Escalatie houdt hij dan nog even achter de hand, dat maakt hem sterker in de onderhandelingen. En aan het eerdere verdrag met veiligheidsgaranties hield hij zich ook niet. 

Er is dus meer kracht nodig. Helaas, want mensen beseffen weer hoe verschrikkelijk oorlog is.