Gezond verstand als tegengif

Ophef is inmiddels allesbepalend in de politiek. Daarom is gezond verstand vaak ver te zoeken. Gezond verstand is het vermogen om logisch na te denken, praktische beslissingen te nemen en situaties realistisch in te schatten. Denk aan Hollandse nuchterheid en pragmatisme in plaats van academische kennis of specialistische expertise. Eigenlijk is het iets waar wij leken met zijn allen voortdurend een beroep op moeten doen.

We gebruiken het in ons dagelijks leven. Waarom niet als we reageren op politieke ophef? Door het misbruik dat gemaakt wordt van onze woede. 

In de hedendaagse politiek lijkt gezond verstand (bewust) verdrongen door emoties, sensatie en polarisatie, niet alleen in de VS. Sociale media helpen hierbij en verdienen er aan: algoritmes belonen extreme standpunten en ophef, terwijl genuanceerde meningen naar de achtergrond verdwijnen. Politieke debatten worden daardoor een strijd om likes, in plaats van een dialoog over de toekomst.

Het gevolg: veel meer het korte-termijndenken. Politici voelen zich gedwongen snel en spectaculair te reageren op de waan van de dag, vaak zonder oog voor de complexiteit van het probleem of de gevolgen op lange termijn. Het zijn reacties zonder gezond verstand dat vraagt: “Wat is hier echt aan de hand?” en “Wat helpt ons?” en “Als we dit doen, wat gebeurt er dan?”. Terwijl maatschappelijke problemen juist schreeuwen om bedachtzame en structurele oplossingen.

Wat is goed voor de samenleving?
Gezond verstand in de politiek draait om het vermogen om de kern van een probleem te zien en daarop te handelen, zonder afgeleid te worden door ruis. Dit vraagt om logisch denken en betrokkenheid: wat is goed voor de samenleving als geheel?

Kijk naar immigratie. Het is verleidelijk om je te laten leiden door extremen: aan de ene kant pleidooien voor volledige open grenzen, aan de andere kant een afwijzing van alle nieuwkomers. Dat geeft ophef en woede over en weer. De werkelijkheid is ingewikkelder en eigenlijk weten we dat best. De politiek moet ruimte bieden voor humaniteit en bescherming van vluchtelingen, terwijl tegelijkertijd rekening wordt gehouden met draagkracht, sociale cohesie en integratie.

Heftig debat zit samenwerking in de weg
Dan is een heftig debat leuk voor de sociale media. Maar een oplossing met samenwerking tussen werkgevers, werknemers, vluchtelingenwerk en andere betrokkenen komt niet tot stand. Je zou bij uitstek moeten samenwerken met werkgevers die nu veel migranten binnenhalen zoals de land- en tuinbouw. Je kunt vertegenwoordigers uit wijken betrekken waar integratie al langer een groot probleem is. Je kunt jeugd- en sportverenigingen betrekken en vrijwilligersnetwerken. En denk aan de woningcorporaties en hun praktijkervaring en gezond verstand. 

Met het klimaat kun je vasthouden aan een geruststellende afwijzing van de wetenschap, of onrealistische verwachtingen naar voren brengen over een onmiddellijke oplossing. Het probleem vraagt om een langetermijnaanpak waarin zowel economische belangen als milieudoelen worden meegenomen. En weer: dat weten we best.

De kracht van gezond verstand biedt de bereidheid om samen te werken en pragmatische compromissen te sluiten, zonder de kernwaarden van rechtvaardigheid en solidariteit uit het oog te verliezen. Dan kan je met elkaar in gesprek. De menselijke maat komt terug. Het gaat uiteindelijk om mensen. Daardoor zie je dat in burgerberaden gezond verstand komt bovendrijven.

Gezond verstand als tegengif voor ophef
In tijden van ophef is gezond verstand een tegenwicht dat stabiliteit en vertrouwen kan herstellen. Dit betekent niet dat je emoties of zorgen van burgers moet negeren – integendeel.  Luisteren en empathie tonen is een essentieel onderdeel van gezond verstand.

Maar waar ophef emoties uitvergroot, helpt gezond verstand om die emoties te kanaliseren naar constructieve actie. 

Overigens wordt ook gezond verstand net als fatsoen geclaimd door extreem rechts. Melonie won in Italië met haar "buon senso" en ook Trump sprak over gezond verstand om vervolgens zich te baseren op woede, wraak, emotie en nepnieuws. 

Rule rebellion en fatsoen

 Het klinkt natuurlijk leuk: “Your break, your rules” of “Break the rules”, of “just do it” zoals je in reclames ziet. Jij maakt het zelf wel uit. Boeken die uitleggen dat jij je eigen regels mag maken zijn populair. Jij maakt ook zelf wel uit of je het waard bent (Ja! zegt de reclame). Dat individualisme spreekt veel mensen aan (mij ook). Je mag je gevoel volgen, je mag het zelf wel uitmaken. Maar wat zijn dan de overblijvende sociale normen voor het geheel? Om het burgerlijk te zeggen: wat is fatsoenlijk? Hoe hoort het eigenlijk?

Nieuwe regels
Als je rondkijkt zie je dat wat als de sociale norm wordt gezien, steeds meer uit elkaar gaat lopen tussen links en rechts. Neem regels voor veilige werkomgeving: proberen te voorkomen dat mensen gepest worden. Die zie je in steeds meer bedrijven opkomen. Gemeenschappelijk daarin is rekening houden met de gevoelens van anderen.  De oude vanzelfsprekendheid wordt ter discussie gesteld. Seksuele toespelingen die maar doorgaan, kunnen niet meer afgedaan worden als een geintje. Persoonlijk vind ik dat niet per sé links, eerder midden of gewoon fatsoenlijk.

Maar ook iets als: ga eerst in gesprek voor je een klacht indient. Betrek belanghouders bij beleid. Vraag mensen wat ze zelf willen. Praat een ruzie uit in plaats van je vuisten te gebruiken. Met een terugslag: er wordt geklaagd dat wat vroeger kon, nu ineens niet meer kan, zoals dat seksuele geintje.

Nieuwe regels op rechts?
Maar op Facebook wordt de regel juist dat je je mag uiten zoals je wilt, beledigen is een voorbeeld van de vrijheid van meningsuiting. Iets dat lijkt op woke mag juist niet. Het is juist goed om te zeggen waar het op staat. “Geert Wilders zegt waar het op staat!” Of: “Dat moet ook maar eens gezegd worden!” Met als extreme uiting die van Trump: “Just grab em by the pussy”. De norm wordt juist de tere ziel aan te pakken of hardop te zeggen wat iedereen denkt. (Even vergeten dat wat mensen denken misschien helemaal niet klopt, zoals de asielcrisis).

Mijn favoriete columnist Floor Rusman wees er in de NRC (snowflakes-en-kooivechters) al op dat er mogelijk een verband is tussen de regels voor een veilige werkomgeving en de verruwing in de internationale politiek: “Geen van beide accepteert nog algemene, door anderen bepaalde grenzen.”

Nu de kerk niet meer de regels maakt, maakt iedereen zijn eigen regels. Discussie over regels is natuurlijk goed: “Waarom deden we eigenlijk altijd zo?” of  “Welk doel wilden we daarmee bereiken?” en "Het kan toch anders?". Dat biedt vernieuwing en ruimte voor wie tegengewerkt werd. 

Maar ook wordt gedrag (met terugwerkende kracht) afgekeurd of goedgekeurd om te komen tot nieuwe normen. Waar vroeger de ogen werden gesloten, kan dat nu niet meer of is dat juist geen probleem meer.

Gezamenlijke fatsoensnorm
Wat steeds meer blijkt te ontbreken is het streven naar gezamenlijke regels tot een algemene sociale norm. Het worden meer normen voor de eigen bubbel. XR gebruikt geen geweld, Palestijnse betogers zijn daar niet eenduidig over en boeren keuren het goed. Geen stijl maakt reclame dat ze daar "nodeloos kwetsend" zijn.

Vooral op extreemrechts is geen norm te bekennen. Het verzet tegen woke wordt neergezet als verzet tegen doorgeschoten linkse invloeden. Maar er komt geen beeld van wat dan de nieuwe sociale normen van rechts zijn. Tenzij dat "grab em by the pussy" is. Kortom: er is geen beeld meer van wat fatsoenlijk is volgens rechts.

Burgerlijk fatsoen
Ik betrapte mij er op dat vroeger een oproep tot fatsoen voor mijn gevoel voor rechts stond. Denk aan het rechtse Nederlands Appèl met Ridder van Rappard, een autoritaire houwdegen. Deze kwam met een lijst voor fatsoen in 1971. Hij haalde geen zetel. 

Het kan verkeren. 

Nieuwe oproepen tot fatsoen komen nu als links over. Want extreemrechts maalt niet om fatsoen.

Waarom scoort die korte termijn zo en telt het resultaat niet?

 De politiek is steeds meer gericht op de korte termijn en minder op resultaten. Denk aan de noodwet waarbij het omzeilen van het parlement belangrijker leek dan een degelijke wetgeving die niet bij de eerste de beste rechter sneuvelt. Het klinkt zo leuk en snel en daadkrachtig de zaken aan te pakken. Waar komt dat vandaan en waar moet dat heen?

Resultaten tellen niet als angst regeert

Bij Trump zie je het ook en maar al te vaak volgen wij de VS in afgezwakte vorm. Er is veel angst voor illegalen, die eten namelijk huisdieren op. 

Trump gaat daarom de grootste deportatie ooit van 11 miljoen ongedocumenteerden organiseren. Het leverde hem kiezers op. Maar wat gebeurt er als hij dat doet? Dat is veel minder interessant. Die deportatie betekent nogal wat. 1Vandaag vroeg het aan Kathleen Bush-Joseph, onderzoeker voor het Migration Policy Institute in Washington DC. "Het deporteren van grote groepen migranten die gearresteerd worden aan de grens met Mexico is veel makkelijker dan het opsporen van de miljoenen migranten die vaak al jarenlang verspreid door de VS wonen", zegt ze. "Je hebt agenten nodig die huis na huis afgaan om ze te vinden. Dat kost ongelofelijk veel mankracht”. Ondertussen kampt de immigratiedienst met grote grote achterstanden: papieren formulieren moeten nog altijd ingescand worden. Conclusie: deportatie klinkt sensationeel, kan niet, zal overigens ook de economie schade doen (die moet op korte termijn nieuwe, niet illegale krachten zoeken in een tijd dat er weinig werkloosheid is). Een aanpak om de uitvoering te verbeteren, tijd nemen om uit te zetten zou meer resultaat geven en werkt beter.

Ook geen resultaat bij invoerheffingen
De importheffingen zijn ook zo’n korte-termijnbelofte. Trump wil importheffingen tussen de 20 en 60 procent. Het Peterson Institute forInternational Economics berekende dat de plannen voor heffingen van Trump het gemiddelde Amerikaanse huishouden $2.600 per jaar zou kosten. Maar daar denken de mensen niet aan. Ze zijn bang dat buitenlandse bedrijven hun banen overnemen. De economie hervormen naar een meer autarkische economie, omdat de VS nu rekent op laagbetaalde banen in het buitenland kost meer tijd en veel geld. De productie die elders goedkoop kan wordt dus voor de Amerikanen duurder, of ze moeten het zelf gaan produceren, tegen nog hogere kosten. Conclusie: je importeert inflatie, het leven wordt duurder. Een degelijkere aanpak die kijkt wat je in je land zelf wilt kunnen produceren en wat niet zou meer tijd kosten, maar ook meer resultaat geven. Nu Trump gekozen is begint hij overigens te twijfelen over die tarieven. 

Meer boren? Ook de korte termijn!
Het meer gas en olie uit de grond halen is weer zo’n lekkere korte termijn-oplossing. Het spreekt voor zich dat het doorgaan met olie en gas boren of zelfs fracken (met alle gevolgen voor het milieu) op korte termijn geld opbrengt, maar op de lange termijn niet houdbaar is. 

Begrotingstekort is voor later zorg
Dit alles gebeurt met gebrek aan aandacht voor het begrotingstekort dat gaat oplopen zodra Trump weer aan de macht is. Hij wordt wel gezien als succesvol ondernemer maar verloor met zijn bedrijven miljoenen. Terwijl zijn bedrijven bezweken onder reusachtige schulden, verdiende Trump miljoenen op de beurs door te bluffen dat hij bepaalde bedrijven over zou gaan nemen. Het is meer een bluffer dan een ondernemer. 

Geen wonder dat oplopende begrotingstekorten passen bij de korte-termijnpolitiek van Trump. Nog vóór de coronapandemie steeg het tekort op de begroting al flink. Meer uitgaven en minder belastinginkomsten is nu eenmaal populair bij kiezers, op de langere termijn loopt de overheidsschuld op. Ondertussen zijn zijn stemmers meer consumenten: die zijn bang en vragen "maak ons weer gelukkig door ons te verlossen van onbekenden, het maakt ons niet uit hoe". Door polarisatie luisteren mensen niet meer waarom anderen iets anders voorstellen.

En in Europa?
In Europa is de korte termijn net zo dominant als in de VS. Meer geld voor defensie is ook zo’n grote stappen snel thuis. Dus je verhoogt het budget, werft meer soldaten en koopt meer tanks en andere wapens. Klinkt daadkrachtig en snel. Maar ondertussen werken de Europese legers slecht samen met elk land andere munitie en andere bediening en is er geen sterke Europese defensie-industrie zodat we vooral de VS rijker maken. En is dat de beste strategie tegen de manier waarop Rusland handelt? Helpt het om water, proviant, een radio en een zaklamp in huis te hebben, of is dat alleen om ons bang te maken?

Ondertussen in Nederland ...
De eerste discussie van het kabinet over migratie ging over de vraag of het parlement omzeild moest worden of niet. Verder zou er een bord “hier wordt gewerkt aan uw terugkeer” bij AZC's komen, maar dat levert geen sneller teruggekeerde kansloze asielzoeker op, hoogstens onduidelijkheid bij mensen die wel goede kans hebben op asiel. Voordeel is wel dat het bord heel snel geplaatst kan worden en de minister er op de foto naast kan staan. 

Meer agenten aan de slag en langere straffen? Dat levert een mooi plaatje in de krant maar blijkt helemaal niet te helpen. Investeer je in welzijn, onderwijs en kansen voor jongeren in plaats van alleen te reageren op criminaliteit, dan duurt het allemaal helaas langer.

Op universiteiten bezuinigen en dan toch hopen dat je later een florerende economie hebt met veel kenniswerk is ook al zo'n lekkere korte-termijnmaatregel. Maar het is wel een mooie wraak op de gstudeerde elite.

Zijn wij zelf nog wel gericht op de langere termijn en resultaat?
Maar zijn wij zelf niet ook teveel op de korte termijn gericht? Yolo, You only live once! En leef alsof het je laatste dag is. Want jij hebt het verdiend. Laat die snelle bezorger komen omdat je anders moet wachten en misschien wel zelf naar de winkel moet. En als je boos bent slinger je toch meteen wat woedende beledigingen op Twitter? Dat doen politici immers ook? De gevolgen doen er niet toe.

Misschien missen we doelen voor de lange termijn. Die hebben de rijke ondernemers namelijk wel! Ze willen rijker worden en met Trump lukt dat. Ondertussen gaat het met ons nu best goed, maar we zijn bang geworden voor de toekomst. En wie niet weet waar hij heen wil zal geneigd zijn te verdwalen. De angst die gevoed wordt door snelle veranderingen moet niet leiden tot die gerichtheid op de korte termijn. 

Op naar de toekomst
Wat dan wel? Kunnen we alleen maar bang zijn voor de toekomst? Is alleen angst voor het Islamitische of Russische gevaar wat ons kan inspireren? Of zijn er nog doelen?

Ik weet wel wat, het is geen uitputtende lijst:

• Betaalbaar wonen,
• Gelijke toegang tot onderwijs,
• Gezonde manier van leven voor iedereen mogelijk maken,
• Gelijke beloning voor mannen en vrouwen,
• Gelijke kansen voor iedereen, ook als je er anders uitziet,
• Aantrekkelijk werk voor iedereen in een concurrerende economie,
• Meer betrokkenheid bij elkaar en minder eenzaamheid,
• Geen armoede,
• Goede zorg voor ouderen,
• Je mag liefhebben wie je wilt,
• Veiliger online omgeving zonder criminelen en nepnieuws,
• Artificial intelligence inzetten ter verbetering van ons leven,
• Wereldvrede.

Misschien ook tijd voor betere verantwoording over resultaten