Zorgkosten geen probleem, solidariteit wel

In de jaren tachtig had ik eens een discussie over uitkeringen, waar ik mij nogal ongemakkelijk bij voelde. Het ging over mensen die profiteerden van een uitkering. Het was not done om die te controleren. Maar, zo dacht ik, wat nu als ze liever een uitkering hadden dan werk? Die gedachte was eigenlijk zo asociaal, dat maakte je niet populair. Uiteindelijk kwam er strengere controle, want mensen vonden het idee dat zij hard werkten voor anderen zo vervelend dat er grote politieke steun kwam voor strenger beleid. De stijgende kosten deden hun werk: wie wilde dan nog betalen voor profiteurs? Inmiddels is het zo streng dat iemand met kansen op een prima baan die past zonder pardon een slecht passende baan moet accepteren (met op de lange termijn de kans op stress, ziekte en werkloosheid).

Het gaat bij solidariteit niet om het helpen van profiteurs, maar het helpen van mensen zoals onszelf. Als die geholpen worden zoals wij geholpen willen worden als wij in zo'n situatie komen (en profiteurs niet), blijft er steun voor solidariteit.

Iedereen kan de pech hebben om werkloos te worden. Zelf wil je in die situatie ook graag geholpen worden, daarom is een solidair systeem prima. Maar je wilt niet bijstand geven aan iemand die niet net zoals jij zijn best doet om aan de slag te komen. Zou het systeem nog herkenbaar solidair zijn, dan wilde men niet zozeer streng zijn (je moet die baan in de kassen accepteren ook al heb je economie gestudeerd) als wel activerend (als blijkt dat je niet je best doet om aan de slag te gaan moeten we je een steuntje geven en zo nodig met hardere hand op weg helpen naar een baan waarin je wel tot je recht komt). 

De nieuwe discussie komt er aan en die discussie wordt gevoed door stijgende zorgkosten. Er is hele grote steun om mensen te helpen die zorg nodig hebben. En iedereen beseft dat het goed is om anderen te helpen omdat ze er dan op kunnen rekenen ook zelf te worden geholpen. Nee, ik heb het niet over zeldzame ziekten waarbij de behandelkosten hoog zijn. Ik heb het over de hoge zorgkosten om mensen door te behandelen tegen beter weten in.

De meeste mensen hebben gedurende hun leven wat zorgkosten en aan het einde stijgen deze kosten. Ze hebben dan een ziekte die dodelijk kan zijn en waar de behandelkosten voor oplopen. Als dat helpt zal iedereen tevreden zijn. Maar wat als het alleen het leven verlengt? Een bejaarde met uitgezaaide prostaatkanker kan dan nog met een agressieve kuur enkele maanden langer leven. Niemand wil over die kosten praten, maar ze zijn wel relevant.

Prof Polder schetste in de Elsevier een mooi dilemma: wat zou de patiënt met een ziekte die met een duur medicijn behandelbaar is geworden zelf kiezen? 125.000 voor een agressief medicijn of 100.000 op de rekening en van dat geld een mooie laatste reis maken? Het systeem is anoniem geworden en de keuze zal dus nooit opkomen. Terwijl de meeste mensen voor de mooie laatste reis zouden kiezen. Dat geldt ook voor kosten van teveel medicijnen (wat wil je: teveel medicijnen en die weggooien of het geld in het handje?), teveel onnodige onderzoeken? Of nog erger: dure behandelingen die de kwaliteit van het leven zo aantasten dat de doktoren er zelf niet voor zouden kiezen als het hen zou overkomen. En wat te denken van mensen die niet opkomen dagen als ze een afspraak hebben? Betalen we daarvoor?

Ook bij ziektekosten gaat het om solidariteit. We zijn bereid om te betalen omdat we het prettig vinden te weten dat wij die steun op onze beurt ook krijgen. Hodie mihi, cras tibi. Als het systeem irrationele keuzen ondersteunt en rationele keuzen uit de weg gaat zal de bereidheid om er financieel aan bij te dragen minder worden.

Nee, de kosten van de zorg zijn het probleem niet. Als het moet kan er in Nederland heel veel betaald worden! Maar die onnodige kosten, die irrationale kostenopjagers: als die niet worden aangepakt komt er ooit een plotselinge omslag. Dan zakt het draagvlak voor een solidaire zorg snel weg. Voor we doorslaan zouden we over die onnodig hoge kosten toch echt moeten praten.

P.S. Dat neemt niet weg dat we ook over kosten per gewonnen levensjaar moeten spreken. Binnenkort lezen we er hopelijk meer over.