woensdag 22 januari 2014

Democratie is rekening houden met iedereen


Democratie leer je niet van de televisie. Het beeld dat je van de televisie krijgt is dat van The Voice of Holland of Expeditie Robinson: mensen doen hun best, terwijl jij op de bank toekijkt. Vervolgens pak je je telefoon om mensen er in te houden of er uit te stemmen. Dat vervormt tot een raar beeld van democratie: de kracht van de meeste stemmen.

Met genot als lokaas jagen zij op domheid’
Plato meende al dat democratie zou leiden tot veel behoefte aan vrijheid en weinig drang tot zelfbegrenzing. Het zou leiden tot chaos, politici die op verzoek van het volk jagen op domheid (en behoeftebevrediging). Hij was meer voor het bestuur door de elite, de aristocratie. De elite zou niet de behoefte voelen om zijn best te doen elke rare gril van de massa te willen vervullen.

Verantwoordelijkheid niet ontlopen
Overigens had de Atheense democratie al gepoogd om iets te verzinnen op rare besluiten: het schervengericht. Daarmee konden mensen die de stad de ellende in hadden geleid gestraft worden. Stel dat het volk inzag door rare besluiten de stad in ellende was geraakt, dan konden de burgers in de Volksvergadering besluiten dat er een ostracisme moest worden gehouden. Dan kon iedere burger op een bepaalde dag in de Agora de naam van een door hem gewraakte politiek leider op een stuk gebroken aardewerk (vandaar de naam, ostrakon = scherf) schrijven. Als er minimaal 6000 scherven waren beschreven, werd de persoon wiens naam het meest werd genoemd voor tien jaar verbannen uit de stad, met behoud van bezittingen en burgerrechten. 

Ook Socrates die het slachtoffer werd van de democratie gaf aan dat de verantwoordelijkheid niet ontlopen kan worden. ‘Als u denkt dat u door mij te doden verlost bent van de plicht verantwoording af te leggen voor uw manier van leven vergist u zich’. 

Ook dat schervengericht kon echter onderdeel zijn van de machtspolitiek. Wilders is daar nu mee bezig en schrijft op alle scherven "PvdA" of "links Nederland". Maar hij doet dat om er zelf beter van te worden en niet op basis van deugdelijke argumentatie. De rest begint daar al aardig in te trappen. 

Verantwoording, maar ook agenderen, delibereren en controleren
Bij democratie hoort dus verantwoording. Maar er is meer. Ik merk dat in de praktijk van de Kersentuin, waar we met zijn allen besluiten nemen, zelf de buurt onderhouden en een eigen buurthuis hebben. Bij democratie denken de meeste mensen aan besluiten. Met meerderheid van stemmen besluit de volksvergadering. Maar misschien zijn de andere onderdelen wel veel belangrijker. Ik noem vijf onderdelen.

  1. Agenderen: wat gaat er eigenlijk besproken worden?
  2. Delibereren: op welke wijze ga je argumenteren?
  3. Besluiten
  4. Verantwoorden: wat is er vervolgens gebeurd?
  5. Controleren en bijstellen: waar leidden de activiteiten toe en vraagt dat bijstelling en agendering?
Dat is nogal wat. Want nu komen ineens ook de rechten van minderheden om de hoek kijken. Het lukt sommige mensen nu eenmaal beter dan anderen om zaken te agenderen. Dan kun je nog zo netjes besluiten, maar de frustratie blijft bij een aantal mensen en er kan een blinde vlek liggen bij de meerderheid. Ook delibereren vraagt nogal wat: hoe kun je netjes met elkaar beargumenteren waarom een bepaald besluit het beste is zonder elkaar uit te maken voor rotte vis? Hoe ga je om met mensen die beledigen tot een kunst hebben verheven zoals Geenstijl? Dat zijn zaken die je moet leren.

Democratie is ook een worsteling om rekening te houden met iedereen
Ik heb even democratie gegoogled en daar kwam, na de wikipedia-definitie van volksheerschappij, de Doe-democratie al op de tweede plaats na wikipedia. De vraag is of met die doe-democratie tegemoet wordt gekomen aan de misvatting dat democratie gaat over de meeste stemmen. “Het kabinet beschouwt maatschappelijk initiatief en sociaal ondernemerschap – de zogeheten ‘doe-democratie’ – als een krachtige ontwikkeling die ruimte en vertrouwen moet krijgen. De initiatieven liggen bij burgers. De overheid past een bescheiden rol. Wel moet zij actief bijdragen aan de doe-democratie.”

Wij hebben in de Kersentuin een doe-democratie, maar met initiatieven alleen krijg je al snel dat de mensen die minder actief zijn mopperend terzijde blijven staan. Vooral agenderen komt in de verdrukking. Er wordt alleen geagendeerd door mensen die daar vaardig in zijn. En als iemand anders agendeert loopt hij of zij wel stuk op de tweede fase (delibereren), dat kunnen anderen vaak veel beter. Kortom: als je niet oplet is het niet democratisch omdat je niet rekening gehouden hebt met iedereen. Dan keren groepen die zich niet gehoord voelen zich af.

Het is lastig om met iedereen rekening te houden. In elke regeringsvorm zie je dat terug. De democratie is beter dan andere vormen in staat rekening te houden met iedereen. Dat moet gekoesterd worden.

Meer dan ooit: agenderen en delibereren
Met de lagere opkomst bij de verkiezingen en de trend om je op te sluiten in je eigen groepje wordt het steeds moeilijker met iedereen rekening te houden. Je eigen media, je eigen “geenstijl”, “joop” of weet ik waar je je ergernis uit: alleen jouw soort mensen kennen jouw soort ergernis. En alleen jouw soort mensen luisteren naar jouw soort argumentatie.

Nederland is bij uitstek geschikt geweest om met iedereen rekening te houden. De Nederlanders moesten wel om geen natte voeten te krijgen. Dat lijkt nu weg. Tune in op de i-samenleving (informatiesamenleving) is het devies (hier). Het kenmerk van de i-samenleving is dat je je eigen vrienden gemakkelijk kunt opzoeken en zo je met elkaar verbinden. Maar het is geen i-samenleving, maar het zijn i-samenlevingen. Je kunt je namelijk niet alleen makkelijk met je vrienden verbinden, je kunt heel gemakkelijk andersdenkenden uit de weg gaan. 

Dat zou ik dan willen agenderen: democratie is meer dan stemmen en juist rekening houden met iedereen.



Geen opmerkingen:

Een reactie posten