Tegen domme en ongeinformeerde besluiten

Volg voor de grap eens  discussies op nujij.nl. Daar kan iedereen roepen wat hij wil en kunnen ongestraft onjuistheden met veel stelligheid gebracht worden. Tot aan overduidelijke rekenfouten toe. Het corrigeren van rekenfouten kan je op veel minnetjes komen te staan (je kunt namelijk plusjes of minnetjes geven om iemands mening te waarderen). Zo kan er een vreemd beeld opkomen van reaguurders die in meerderheid iets vinden wat een weldenkend mens dom en onwetend zou noemen. Geargumenteerd wordt er weinig. Vaak is de start al suggestief. Besluiten we hen te volgen? Ik dacht het niet.

Nujij.nl 

Ik wil maar zeggen; besluiten die genomen worden met een meerderheid van stemmen zijn niet per sé de beste besluiten. (Overigens valt er op nujij.nl geen besluit) Nu de vertegenwoordigende democratie rammelt en mensen zeggen dat de politici te ver van de werkelijkheid afstaan is het goed te bekijken waar de vertegenwoordigende democratie vandaan komt.

Democratie niet de inspiratie voor de Amerikaanse Grondwet

In deze tijden waarin de democratie als mooiste bestuursvorm bekend staat, is het misschien goed naar boven te halen dat in de tijd van de Franse revolutie en de Amerikaanse onafhankelijkheid democratie helemaal niet zo'n positief begrip was. Democratie heette toen een vorm van besturen waarbij de volksvergadering belangrijke principes kon negeren en domme en ongeïnformeerde besluiten kon nemen.

Checks and balances

We the people of the United States,
aanhef van de grondwet

Verrassend dat de democratie in die tijd niet in hoog aanzien stond, want in de Declaration of Independence staat: ’We hold these truths to be self-evident that all men are created equal'. Maar democratie was een vorm van besturen waarbij domme en onwetende mensen meegesleept konden worden door demagogen (was het algemene idee toen). Zo was James Madison, die de grondwet schreef, veel meer gecharmeerd van 'checks and balances' en het besturen door de 'besten'. Een van de manieren om te voorkomen dat onwetenden domme besluiten zouden nemen was te kiezen voor vertegenwoordigende democratie. Het was dus niet omdat er anders teveel mensen tegelijk zouden meepraten. En er zijn ook nogal wat voorbeelden van gevaren van directe democratie.

Acht succesvolle generaals terechtgesteld, oeps foutje

Een van de oudste en bekendste voorbeelden is de terechtstelling van acht generaals 406 v Chr in Athene. Het ging om een voorstel om deze tegelijk, in één proces, te berechten. Dus, zonder naar de individuele bijdragen van hun zaak te kijken (volgens Atheens recht konden mannen alleen individueel terecht staan). Deze generaals hadden overigens een zeeslag geleverd en gewonnen. Maar na afloop van die zeeslag was er een storm opgestoken waardoor er ook aan Atheense kant veel slachtoffers waren gevallen. De generaals kregen het verwijt dat ze de schipbreukelingen aan hun lot hadden overgelaten. Maar die generaals zaten zelf in de storm. Zij hadden naar beste kunne gehandeld. Maar het volk was woedend en eiste een groepsproces. De generaals werden ter dood veroordeeld. Later kregen de Atheners spijt en vervolgden ze degenen die het oorspronkelijke voorstel hadden ingediend.

Het voorval is een reden geweest om te pleiten voor het gehoorzamen aan de afgesproken regels en wetten. Socrates leidde de bewuste vergadering en had tegen gestemd. Maar hij had niet kunnen voorkomen dat het voorstel werd aangenomen tegen de regel in dat je mensen individueel moest beoordelen, terwijl die regel wel was afgesproken. Dat is de eerste kanttekening bij democratie: als er vaste regels zijn afgesproken moet je je er aan houden. De scheiding der machten is een manier om dat te waarborgen.

De vrijheid van meningsuiting is uiteraard een belangrijk recht. Socrates werd in 399 v Chr aangeklaagd en ter dood gebracht. Hij zou de jeugd hebben bedorven en verkeerde gedachten over de goden hebben gekoesterd. Hij kwam in botsing met het wettig gezag en de publieke opinie en werd in 399 v. Chr. te Athene door zijn medeburgers veroordeeld tot de gifbeker. Hij onderwerpt zich aan de wet en drinkt de gifbeker leeg. Was er toen maar een vrijheid van meningsuiting geweest. Of misschien niet: hij werd er onsterfelijk door. Bescherming van minderheden en recht op een eigen mening, zijn belangrijke ankers voor de democratie. De tirannie van de meerderheid voorkomen heet dat. 

Domme en onwetende mensen en domme onwetende besluiten? Onnodig!

Dan nog blijft staan het verwijt dat in de democratie domme en onwetenden meestemmen en demagogen aan een meerderheid kunnen helpen. Dat is de reden waarom James Madison dus niet alleen pleitte voor de scheiding der machten, maar ook voor de vertegenwoordigende democratie. Daardoor konden besluiten genomen worden door de besten.

Nu kun je zeggen dat een vertegenwoordigende democratie domheid niet voorkomt. Een Sarah Palin kan overal opduiken. En hoe scherp ben ik zelf altijd? Wat we zien is dat er waarborgen ingebouwd worden tegen verkeerde en domme besluiten. Dat kan bij directe democratie ook. Nu de meeste mensen beter opgeleid zijn dan ooit en er meer pleidooien zijn voor directe democratie is het goed te kijken hoe je voorkomt dat emotionele, ongeïnformeerde en ongelegitimeerde besluiten genomen worden. Leerzaam voor de Tweede Kamer en de plaatselijke bewonersvereniging.

Want het is onnodig om te komen tot domme en onwetende besluiten. Creëer je eigen tegenkrachten om te voorkomen dat je verkeerd denkt en zaken niet ziet. Denk aan sociocratisch besluiten, deep democracy, maar ook aan hulpmiddelen als de denkkaders van De Bono. 

Lees hier: Mechanismen om domme en onwetende besluiten te voorkomen (en toch democratisch te beslissen).