Tribalisme en sociale media

Woedende tweets hebben veel meer kans om geretweet te worden dan vrolijke, blije, ondersteunende of vriendelijke tweets. Dat doet iets met het wereldbeeld en de ervaring van mensen die veel op sociale media zitten. Het bevordert de polarisatie. Maar er is nog een ander effect: de groei van Tribalisme

Het is traag gegaan, maar we worden als samenleving steeds meer ingericht op groepen, tribes. Tribalisme is een maatschappelijke organisatie. Het is de oudste bron van identiteit en zekerheid van individu tot de groep, voor de mens. Iemand van je eigen groep kun je vertrouwen. De kleinste vorm is het gezin, maar juist de tribe zorgt voor bescherming. Het gaat om mensen met dezelfde culturele identiteit. Die samen jagen, leren van elkaar, elkaar beschermen tegen de woeste natuur, wilde beesten en andere groepen, Hoewel in rechtse kringen dit tribalisme vooral neergezet wordt als iets van allochtonen (Marokkanen die niet integreren maar vasthouden aan hun eigen cultuur), is het veel breder en daarmee potentieel gevaarlijk.

Van nationalisme naar tribalisme
We hebben een lange tijd gehad van identificatie met een land, we zijn allemaal Nederlanders, bijvoorbeeld als Nederland scoort bij voetbal. Maar waar we vroeger nog keken naar het ene televisiekanaal, met families van VARA, AVRO, Vpro, is er nu weinig gemeenschappelijke culturele identiteit op die schaal. Dat werden meerdere netten en er is weinig gemeenschappelijk publiek debat over normen en waarden. De debatten vinden in kleine kringen plaats. Het is veel kleiner geworden. Sociale media bevorderen de identificatie met je eigen tribe. Het is gemakkelijk om te schelden op andere tribes en andere tribes verdacht te maken. Sterker: het zit misschien wel in ons geheugen ingebouwd.

Daar komt door de tribalisering nog iets bij. Door provocatie als handig instrument op facebook is er de neiging om provocateurs uit te sluiten van discussie. Denk aan de protesten als er een extreem linkse of rechtse spreker komt. Tegelijk heeft een debat met genuanceerde sprekers weinig aandacht: het verschil is moeilijk samen te vatten in 140 of 280 letters. Provocatie hoort bij de sociale media. FvD maakt er slim gebruik van, kijk hoe iedere krant de overwinningsspeech van Baudet kopieerde en besprak. Nog nooit was er zoveel aandacht voor een overwinningstoespraak. Hij flirt met extreem rechts en houdt er afstand van, zodat er steeds aandacht komt. Zou Baudet doen wat Henk Otten wil, dan zal de aandacht verdwijnen. Het rechtse identitair verzet wil juist de grote verschillen met andere tribes benadrukken.

Dat leidt tot on-Nederlandse polarisatie en intolerantie.

Baudet troont ook een zeer trouwe (veel rechtsere) achterban mee die op twitter iedere tweet analyseert en zo nodig van reactie of bedreiging voorziet. Ik denk dat anderzijds Baudet blij is met bedreigingen in zijn richting, want dat doet de aandacht goed.

Tribes bestrijden elkaar
Tribes spreken niet met elkaar, maar bestrijden elkaar. Ze floreren bij een cultuur van agressie naar elkaar. Op extreem links en extreem rechts zie je dat als een onwelgevallige mening een podium krijgt, de uitsluiting begint. Het lijkt op het verbannen zoals we dat vroeger kenden, zonder goede afweging. Ik kan mij voorstellen dat je iemand die nepnieuws verspreidt of groepen ophitst tegen elkaar geen podium geeft. Maar het gaat via acties op sociale media waar opnieuw de emotie zwaarder telt dan argumentatie.

De onrust doet denken aan de tijd na de boekdrukkunst. Natuurlijk leidde die tot wereldreizen en wetenschappelijke vooruitgang, meer en beter onderwijs. Maar ook tot godsdiensttwisten en het afbrokkelen van het vanzelfsprekend gezag van de kerk. Revoluties werden gefaciliteerd door de boekdrukkunst.

Tegen de ontwrichtende strijd
Vaak hebben we dat doorbroken. Met humanisme, wetenschap, met naties, vooral in de eigen buurten en dorpen door te luisteren naar elkaar en te zoeken naar gemeenschappelijke waarden en gezamenlijke hoop.

Door tribalisme is het zoeken naar eenheid, gemeenschappelijke waarden en manieren om samen verder te komen des te belangrijker. Het Europa na de Tweede Wereldoorlog toont dat dat kan.