Door gebroken beloften, een (gevoeld) jojo-coronabeleid en de toeslagenaffaire is het vertrouwen in de politiek gedaald en wordt er zelfs al geschreven over een laag-vertrouwensamenleving. Kenmerkend voor een laag-vertrouwensamenleving is een laag vertrouwen in overheidsinstituties en een gering vertrouwen in mensen die men niet kent. Je vertrouwt kleine groepjes als je eigen familie. Dat is funest voor goede maatschappelijke samenhang, democratie én voor de welvaart.
Is coronabeleid en de toeslagenaffaire wel de verklaring?
Komt dat allemaal door de toeslagenaffaire en niet altijd duidelijk coronabeleid? Mensen vertrouwen om die reden de overheid niet meer. Is dat zo? Heel veel mensen vertrouwen de overheid nog altijd. Maar dat zijn de mensen die ook nog vertrouwen hebben in journalistieke producten van de NOS en gerenommeerde kranten. Er is een kloof tussen mensen die zich traditioneel laten informeren en de mensen die zich via sociale media laten informeren. Eerder al geconstateerd in de Edelman Trust barometer
In een artikel over de laag-vertrouwensamenleving komen Godfried Engbersen en anderen (pdf) tot een interessante samenhang. Zij keken naar gebrek aan vertrouwen in vaccinatie, bij uitstek Het Middel dat de overheid promoot in deze tijd waarin we sterk worden geconfronteerd met vergaande maatregelen die de overheid kan nemen. Wat zien zij? Een belangrijke uitkomst van de analyse is dat er een sterk en significant negatief verband bestaat tussen sociale-mediagebruik en institutioneel vertrouwen en vaccinatiebereid: respondenten voor wie sociale media de belangrijkste informatiebron zijn over het virus, hebben minder vertrouwen in de overheid en andere instituties én zijn minder vaak gevaccineerd en zijn ook niet van plan zich te laten vaccineren.
 |
| Uit: De laag-vertrouwensamenleving |
Sociale media voorkomen dat mensen eenduidige informatie krijgen over de achtergronden van de maatregelen. Prima, zou je zeggen: kritische geluiden dringen door, niet iedereen praat het journaal en de Telegraaf of de Volkskrant na. Maar anders dan in een gewone laag-vertrouwensamenleving beginnen mensen niet hun vertrouwen te baseren op familiebanden of langjarige vriendschap, maar op het hebben van de zelfde mening.
De wetenschappelijke methode is ook maar een mening?
Een verantwoorde manier van het komen tot conclusies met onderzoek, open staan voor kritiek, ruimte om hypothesen te verwerpen – de wetenschappelijke methode- duurt mensen te lang of zo, is te onduidelijk en te genuanceerd.
Bij de mensen zonder veel vertrouwen komt het nu neer op het starten met een mening en daar volgers bij vinden. Op facebook zie je altijd hartverwarmende posten als iemand stelt dat het vaccin rotzooi is. “Helemaal met je eens!” “Liefde en werken aan je immuunsysteem!” “In de toekomst krijgen we gelijk (en komen er tribunalen die onze tegenstanders zullen veroordelen)”. “Ja en zie deze post van Willem Engel!”. Het is directe reactie, het is een warm bad, het zijn echte mensen die jou gelijk geven. Kritische vrienden en familieleden zijn inmiddels afgehaakt, dus gezaghebbend tegenspreken is er niet meer bij. Ik heb het in mijn eigen familie zien gebeuren. Overigens gaat het hier om pakweg 15% van de bevolking, een minderheid die zich voor nieuws vooral laat informeren door sociale media.
Hoe win je dan vertrouwen?
Hoe wint de overheid dan vertrouwen terug? Door ruimhartig te compenseren? Dat kan nodig zijn om zaken recht te zetten, maar daar win je nooit vertrouwen mee.
Dus: hoe doe je dat eigenlijk? Uit de tijd van voor corona en met beperkt gebruik van sociale media komen vier regels om vertrouwen te winnen. Natuurlijk moet je als overheid goede resultaten behalen. Vertrouwen is te winnen door de resultaten te behalen die mensen verwacht hadden. Maar er is nog wel meer:
1. Participatie. Vertrouwen wordt niet alleen gewonnen door te zenden, maar door interactie. Maak duidelijk dat je ook luistert.
2. Duidelijkheid over de bewakers. De instituties die controleren moeten weer gevoeld worden als iets van de burgers zelf. Politici zijn niet meer "onze bewakers".
3. Nabijheid. De overheid is steeds anoniemer. Echte stem en interactie helpt, lastig, omdat de schaal steeds groter is geworden.
4. Voorspelbaarheid: De politiek belooft nog altijd te veel, dat straalt op de politiek, maar ook op de overheid af. Mensen willen weten wat ze mogen verwachten
Nabijheid is bijvoorbeeld een veronachtzaamde regel om vertrouwen te winnen. Toch zagen we dat het de huisartsen die de mensen kennen zijn die mensen nog enigszins kunnen overtuigen om bijvoorbeeld meer open te staan voor vaccins. En gewoon aan de telefoon uitleg geven via de twijfellijn. Echte stem en echte interactie is veel belangrijker dan mensen denken. Nog steeds! Ondanks al die sociale media en internetinformatie! Eigenlijk weten we het wel. Die brief met uitleg hoe u compensatie krijgt, de brief met informatie over de uitkering of het bezwaar: het doet te weinig.
Het kabinet, meer geld?
Geld helpt niet om vertrouwen te winnen. Het kabinet zal dus meer ruimte moeten bieden voor menselijke gesprekken. Iets wat bij de toeslagenaffaire door afgedwongen strengheid ontbrak. Omdat er geen hardheidsclausule was, moest men streng reageren. Doordat de Hoge Raad dat goedkeurde bleef dat te lang het geval.
Te duur? Dat vraagt niet overal maatwerk. De grote bulk van de mensen is blij om automatisch en goed geholpen te worden. Maar als mensen op een andere manier contact willen moet dat kunnen en de overheid moet er bij sommige boodschappen automatisch voor kiezen persoonlijk contact te hebben, iets wat ik ook steeds meer zie gebeuren. Anders dan vroeger bellen ambtenaren steeds vaker op als je een bezwaarschrift indient. Dat is even lastig voor ze (mensen zijn niet altijd bereikbaar en soms erg boos), maar te vaak merkte men dat niet bellen de hele procedure lang maak zonder dat er aan het eind meer vertrouwen is.
Veel geld zoals in Groningen bij de subsidie beschikbaar voor de versterking van woningen in het gaswinningsgebied. Die pot was te snel leeg en had geen goede invloed op het vertrouwen schat ik zo in. Dat was pas echt duur als dat bedoeld was om vertrouwen te winnen!
Betrek gewone mensen bij het toezicht
De mensen met elkaar verbinden blijf de grootste uitdaging voor ons bestuur. We mogen niet accepteren dat er een betekenisvolle groep de overheid en de politiek ziet als niet horend bij hen. Sociale media sturen nu naar verwijdering, we moeten zorgen dat we bij elkaar blijven.
Een van de manieren is alle burgers betrekken bij toezicht.
Ik denk dat het ook goed is als er een onderzoek komt naar het coronabeleid waarin gewone mensen ook deelnemen. Gewoon volgens loting samengesteld. Zij kijken naar het beleid in de loop van de pandemie en moeten vanzelfsprekend meenemen dat er gedurende de pandemie steeds meer informatie beschikbaar kwam. Zij kunnen direct uitleg krijgen van het OMT, van het red team, van andere deskundigen en zullen zich er echt in verdiepen. De beleidsmakers kunnen leren van hun vragen, de politiek kan leren van hun reacties.
Mooie bijkomstigheid is dat de ervaring bij zulke burgeraudits is dat mensen bereid zijn zich te laten overtuigen. Kom daar maar eens om op sociale media!
Geen opmerkingen:
Een reactie posten