Niet zeggen wat je denkt, maar wat je kiezer wil horen

 Hoe moet het zijn voor de PVV-ers in de Tweede Kamer en in het kabinet? Marjolein Faber moet met haar harde taal, haar opmerkingen over omvolking een snaar hebben geraakt bij Wilders. Anders was ze niet in het kabinet gekomen. Maar hoe moet het voor haar zijn dat haar woorden plotseling nu ze in de regering zit gewoon oppositionele prietpraat waren die ze binnen een week bij het grof vuil kan zetten? 

De kiezers hoorden het maar al te graag
Over haar woorden hoeven we niet vaag te doen. Ze zei over Sigrid Kaag (D66) dat zij honderden miljoenen „pompt” in het „netwerk van haar vriendjes bij de Verenigde Naties”, geld dat besteed zou worden om „een agenda [uit te rollen] van antisemitisme, terrorisme en omvolking”. Dat is geen demografische term, maar een ophitsende uiting. Haar kiezers hoorden dat maar al te graag. Een uitspraak dat er een andere oplossing gevonden moet worden voor al die ellende van die vluchtelingen had alleen maar de aandacht gevestigd op het feit dat er nogal wat eerlijke en ellendige vluchtelingen naar Europa willen. Ook al zitten er ook vervelende mensen tussen en soms mensen die niet deugen, want die zitten overal.

Kiezers die empathie hebben, zouden de harde agenda alleen maar in de weg zitten. Misschien zouden ze zelf wel luisteren naar CU, CDA of zelfs GroenLinks PvdA. Let wel: de uitspraak van Faber was niet dat ze graag wilde bijdragen aan regionale opvang, maar dat het hier ging om een plan van de elite verenigd in de Verenigde Naties om de volkeren in Europa te vervangen. De vluchtelingen waren niet anders dan een instrument in handen van de elite. Dat horen mensen die bang zijn dat er vreemden naast hen komen worden graag! 

Nu in recordtempo allerlei uitspraken niet zo belangrijk zijn en ingetrokken kunnen worden, vraag je je af hoe dat verder moet in Nederland met de politiek. Ik ben zelf grootgebracht met het idee dat oppositie makkelijk kon praten omdat er keuzen gemaakt moeten worden tussen verschillende kwesties die elkaar soms in de weg zitten. Ik weet dat oppositiepartijen gemakkelijk praten over geld en dat een schuld niet zo erg is. Maar heel bewust eerst je kiezers wijsmaken dat er complotten zijn (van de VN, van rechters, van Frans Timmermans) en dat inslikken zodra je zelf op het pluche komt verandert de politiek. En in de politiek leerde ik dat je je opponent niet makkelijk weg kunt zetten als een zeur, want misschien heeft hij een punt. Maar een partij die ophitst, alleen zegt wat de kiezer graag hoort en niet consequent is, is eigenlijk geen serieuze gesprekspartner (nog los van de extreme agenda). De woede voeden en feiten negeren heeft niets met politiek en democratie te maken. 

De schuld bij anderen leggen
Dat de PVV zo snel alles kan intrekken geeft aan dat ze niet zeggen wat ze denken, maar zeggen wat de kiezers graag horen. Nooit je kiezers tegenspreken, want de kiezer heeft altijd gelijk. Dus als iets niet kan, zoals je onttrekken aan verdragen, dan leg je niet uit dat de kiezer had moeten weten dat dat niet kan. Ik vermoed dat nu gezegd gaat worden dat de financien bepaalde zaken niet mogelijk maken vanwege de lastige VVD, bepaalde regels gehoorzaamd moeten worden vanwege de lastige NSC en grenzen niet gesloten kunnen worden vanwege die lastige EU. Het ligt aan de ander! Hoe moet een volksvertegenwoordiger dan opereren? Die partij is niet serieus te nemen in de democratie of juist wel, maar dan als bedreiging voor de democratie. 

Kiezers kennis laten maken met moeilijke keuzen
De PVV mag als serieuze partij al lang als verloren worden beschouwd, maar de kiezers die aan de basis van het succes staan natuurlijk niet. Mensen die merken dat er andere talen gesproken worden in de straat, die mensen met een ander geloof niet graag accepteren, die moeten betrokken worden. Het zijn lastige keuzen die centraal staan in de politiek.

• Je kunt je geld maar één keer uitgeven.
• Je moet je houden aan de wetten (en zal wetten of verdragen eerst moeten veranderen als je iets anders wilt).
• Je moet hogere rente betalen als je schuld te hoog is omdat geldschieters je niet vertrouwen.
• Simpele oplossingen hebben vaak ingewikkelde gevolgen. Vóór je besluit moet je die bekijken
• Wat je de een gunt, moet je ook de ander gunnen ook al heeft die een ander kleurtje.
• Om te kunnen besluiten moet je eerbied hebben voor de feiten en consequent zijn.

Leren samen besluiten
Eigenlijk leren mensen dat door zelf verantwoordelijkheid te nemen in discussies. Het gebeurt bijvoorbeeld in burgerberaden. Daar zitten mensen die een representatie van de bevolking vormen om samen te praten over problemen en oplossingen. Het opvallende: in die beraden luisteren mensen veel beter naar elkaar dan in de politiek. Ze leven zich meer in in elkaar's problemen en nemen elkaar serieus. 

Het is natuurlijk ook wat anders als je tegenover een vluchteling staat die je wegzette als gelukzoeker (en wie zoekt niet geluk?) of als instrument van de elite. Het is anders als je iemand hoort over klimaatmaatregelen en je ziet dat hij er echt in gelooft. Maar het is ook anders als je iemand hoort die in de straat mensen heeft zien komen die uit een instelling komen en psychische problemen heeft of gevlucht is uit een oorlog en een trauma heeft, waarna weinig mensen over zijn gebleven om iets samen te organiseren en het gewone praatje op straat er niet meer van komt. Of als je hoort hoe iemand de touwtjes aan elkaar moet knopen en geen geld heeft voor investeringen in zonnepanelen of warmtepompen. 

Inleven in elkaars leven en uitdagingen is natuurlijk de essentie van samen besluiten. 

We moeten niet zoeken naar andere partijen, we moeten de basis democratiseren en mensen laten kennismaken met elkaar en samen leren besluiten. Pas dan komt de empathie en helpen we elkaar weer.

P.S. Denk even na voor je op je onderbuik afgaat, mijn blog na de verkiezingen 

PVV en de democratisering van de waarheid

 “If you make it trend, you make it true”

Renee DiResta, Stanford Internet Observatory

Ooit was het ministerschap in Nederland nog een beroep waarvoor je achting kon hebben. Natuurlijk, er zaten mensen waar je het grondig mee oneens kon zijn. Maar het waren geen mensen die schaamteloos konden roepen dat er sprake was van “omvolking” of dat het parlement “nep” was of dat het wetenschappelijk onderzoek naar klimaat niets anders was dan hysterie. Omdat de verandering aan de top vaak niet meer dan een uitkomst van veranderingen aan de basis zijn is het goed om te bekijken hoe dit mogelijk was. Die verandering aan de basis is desinteresse in de waarheid en waardering voor bevestiging. 

"Democratisering" van de waarheid
Het heeft natuurlijk te maken met populisme. Maar ook met een democratisering: de opinie van de een is niet meer waard dan die van de ander. De aanname van de opinie van de een die gelijke waarde heeft als de opinie van de ander is wel verbonden aan regels van logica en een eerbied voor wetenschap. Die eerbied voor wetenschap en regels van logica zijn helaas afgebrokkeld. Dat konden we ons niet goed voorstellen.

Idealen van wetenschap en logica
We gingen uit van idealen, zo haalt wetenschapsjournalist Philipp Markolin aan op zijn site protagonist-science. Als we informatie vrijelijk tussen burgers kunnen laten stromen, is dat goed voor de samenleving. Dat vind ik overigens nog steeds. Maar, zoals Markolin aangeeft, we dachten dat burgers waardering hebben voor goede informatie, dat wil zeggen inhoud die feitelijk, actueel, relevant, contextueel en waarheidsgetrouw is.

Wat hebben we ons daar in vergist!

Waarde van informatie
De informatieve verdiensten op internet waarderen informatie anders. Nauwkeurigheid of waarheidsgetrouwheid van inhoud is van secundair belang, waardering werkt heel anders. Markolin geeft enkele voorbeelden:

• Een virale ‘word rijk’-kattenmeme is lucratiever dan een educatief essay over armoedebestrijding.

• Een misleidend filmpje waarin een politieke tegenstander wordt besmeurd, is overtuigender dan een analyse van een beleidsplan.

• Een valse mythe voelt emotioneel bevredigender dan een droge wetenschappelijke studie.

Er valt domweg meer geld te verdienen dus de waarde van de ene informatie is hoger dan de andere. 

In een interview in de NRC geeft Adriaan ter Braack, die onzin op internet bestrijdt, aan hoeveel lucratiever het is om onbewezen of bewezen niet werkzame stoffen te promoten, dan om de onzin te bestrijden. Doutzen Kroes, Fajah Lourens en Arie Boomsma hebben een veelvoud van zijn volgers. Die volgers willen graag simpele recepten om gezonder of gelukkiger te worden. „Je ziet steeds een zelfde soort dynamiek. De influencers zeggen iets als: koop kurkuma en voel je beter, volg mijn fitnessregime, koop mijn supplementen. Vervolgens krijgen ze kritiek van artsen en volgers, die hen om bronnen vragen die ze meestal niet kunnen geven. Of ze komen met kleine wetenschappelijke onderzoekjes die geen stand houden. Daarna richt hun kritiek zich in toenemende mate op het héle systeem, op de overheid.” De waarde van de promotie van supplementen is nu eenmaal hoger dan de waarde van de inhoudelijke reactie en de wetenschappelijke basis.

Politiek gaat over simpele recepten die scoren
En zo is het ook in de politiek. Simpele recepten om de politieke tegenstander te besmeuren zijn overtuigender, er wordt meer op geklikt, daardoor worden de recepten meer gelezen en beter verspreid. De waarde van het simpele recept is op sociale media hoger dan de waarde van de genuanceerde werkelijkheid. De opmerking dat het koud buiten is, is al genoeg om wetenschappelijk onderzoek naar klimaatverandering tegen te spreken. Want op dat moment hebben je volgers het ook koud. Zij horen dan dat de energiebelasting € 0,71 per m³ gas wordt (van € 0,59 per m³ gas). Dat is vervelend nieuws, dan hoor je niets liever dan dat het verhaal over opwarming van de aarde onzin is. 

De waarde van een tweet over onzin over klimaatbeleid is dan welkome boodschap. Mensen zoeken wat op Facebook en besluiten het beter te weten. "Eigen onderzoek eerst" noemt ter Braack die trend. Conformation bias heet dit effect (in wetenschappelijke kring). 

De essentie van populisme is om de trend te ontdekken en te beïnvloeden, de waarheid is niet van belang. Neem Wilders die aangifte ging doen tegen Frans Timmermans. Timmermans zei “Wij zullen niets nalaten om te voorkomen dat Wilders in dit land aan de macht komt.” Wilders zei hier een bedreiging in te zien en deed aangifte. Hij zette een trend in de berichtgeving en de volgers werden boos. Frans Timmermans merkte het direct: het aantal bedreigingen aan zijn adres was direct toegenomen. Want zijn haters genoten! Zij werden bevestigd in hun weerzin tegen Timmermans. Niets scoort beter op sociale media dan woede.

Eerbied voor de waarheid en logica
Het idee is nu dat de PVV ministers plotseling door de andere rol ineens respect krijgen voor logica en de waarheid. Het geroep over nepparlement, was maar een oppositionele uiting, "Provinciale Staten van Gelderland: zij zijn ‘nep-Statenleden’ die niet luisteren naar de wensen van ‘het volk’", het was achteraf gezien gewoon een kreet van de oppositie, minister is een andere rol. 

Nu krijgt Faber die nieuwe rol. Dat was die vrouw die bleef zeggen "mijn tweet klopt", terwijl deze bewezen onjuist was. Anders dan Faber beweerde had niet een Noordafrikaanse man met een mes gestoken, zo zeiden slachtoffer, politie en getuigen. Bekijk het filmpje en huiver.

Dat gaan we nog vaker horen. Het was gewoon een andere rol. 

De waarheid verandert met de rol
De waarheid blijkt af te hangen van de rol die je vervult. 

Dus nee, de SP-motie die opriep tot het afschaffen van het eigen risico kon de PVV toch echt niet ondertekenen, want nu was er een andere rol. En dat het eigen risico niet op termijn, maar direct afgeschaft zou worden? Nee, dat was een andere tijd. "U heeft helemaal gelijk dat ik een nieuwe werkelijkheid voorzag" was de reactie van Agema, maar met die nieuwe werkelijkheid bleek ook ineens de situatie rond eigen risico te veranderen. "Ik vind het ook een lastige situatie", zei ze en ze begon te hakkelen dat het lastig was om ook een goede dekking te vinden. De waarheid was natuurlijk dat de PVV gratis bier beloofde vóór de verkiezingen en na de verkiezingen toegaf dat het onzin was. Maar toen waren de stemmen op de PVV al binnengerold. De waarheid was niet van belang.

Mogelijk zijn de kiezers kritisch genoeg om te zien hoe de werkelijkheid ingewikkelder blijkt nu de PVV die andere rol heeft ingenomen. Uiteindelijk zal de waarheid belangrijk blijken? Al is de leugen nog zo snel de waarheid achterhaalt hem wel? Dat wordt nog lastig als de waarheid een mening is die verandert met de rol.

Het zal het vertrouwen in de politiek in elk geval geen goed doen. 

P.S.Normaal gesproken bezuinigt het kabinet (eerst het zuur) om daarna meer te kunnen uitgeven (dan het zoet). Nu toont de CPB analyse (pdf) - die een gunstig beeld toonde na 4 jaar - iets anders. Het lijkt wel of nu rekening gehouden wordt met de val na twee jaar. In die tijd groeit het tekort harder dan het basispad (zonder ingrepen).  Daarna lijkt het goed te komen maar dan is het kabinet misschien al gevallen. De opvolger moet dan alsnog bezuinigen en waarschijnlijk de vermindering van het eigen risico in de zorg schrappen omdat de kosten uit de hand zijn gelopen. Dan verandert de PVV weer  van rol en van waarheid.

De samenleving uit balans

Een democratische samenleving wordt door verschillende krachten in leven gehouden. Regels handhaven, uitwisselen/onderhandelen en samenwerken. Tussen die drie is altijd een balans nodig. En dat heeft alles te maken met alledaagse democratie.

Regels handhaven
Het handhaven van verboden, regels, eigenlijk vaak het verplichten wat anderen moeten doen is een van de krachten. Het gaat over macht uitoefenen. Er kunnen wegen gebouwd worden, er kan een verzorgingsstaat zijn, maar om geld daarvoor te hebben moeten we belasting betalen en we moeten voorkomen dan mensen ten onrechte een uitkering claimen. Handhaven is heel belangrijk in een complexe samenleving als de onze. Er zijn niet voor niets bepaalde regels: geen geweld, respecteren van eigendom, als gezamenlijke uitgaven betaald moeten worden moet iedereen bijdragen.

Uitwisselen/onderhandelen
Ook het uitwisselen staat in de belangstelling. Ik ben bereid iets te doen mits jij iets doet, dan komen we samen tot iets wat beter is. Het heeft alles te maken met economie en handel. Wordt in het ene land iets goedkoper gemaakt dan in het andere land en in het andere land juist iets anders, dan kun je uitwisselen en hebben beide landen voordeel. Maar het heeft ook alles te maken met concurrentie: de een doet waar hij goed in is (beter dan anderen), de ander waar hij goed in is (beter dan anderen). Is er geen concurrentie, dan zakt je economie en daarmee je welvaart af.

Samenwerken en helpen
De derde kracht, samenwerken en helpen, is eigenlijk altijd de belangrijkste kracht geweest en verantwoordelijk voor grote vooruitgang, welvaart en welzijn. Samenwerken is elkaar helpen om er samen beter te worden, even de verschillen opzij zetten, luisteren en samen iets bedenken wat iedereen helpt of iets dat de mensen helpt die zichzelf niet meer kunnen helpen. Eigenlijk is Nederland gebouwd op samenwerking, anders waren er nooit polders en dijken geweest. Dat ging dus niet over concurrentie, niet over handhaven maar over verbinden en samen aanpakken.

Het interessante van Nederland is dat er altijd coalities nodig zijn. Samenwerken is erg Nederlands. Daardoor was het mogelijk dat het CDA met de PvdA kon bouwen aan de verzorgingsstaat en met de VVD aan het verdienvermogen. 

Inmiddels is dat samenwerken uit beeld geraakt. Samenwerken is lastig, je moet luisteren naar elkaar, de rust nemen om te horen waarom iemand boos is of regels overtreedt. Je wilt immers een goede relatie met elkaar houden, je hebt nu eenmaal met elkaar te maken als je in hetzelfde land woont en deel bent van de samenleving. Daarom heeft samenwerken alles te maken met alledaagse democratie: niet van bovenaf regels opleggen, maar samen oplossingen vinden die passen. Het is geen grote stappen, snel thuis.

De jaren van liberalisatie
In de jaren sinds 2000 is wel heel veel aandacht gegaan naar concurrentie en uitwisseling. Werk moest minder zeker worden, dan werd het bedrijfsleven flexibel en deden de werknemers meer hun best. Als werknemers flexibeler worden, zal de welvaart groeien. Dat werkte ook! Met wel de uitwassen van woekerpolissen en banken die waardeloze hypotheken verkochten en bijna failliet gingen. En als er meer verdiend kon worden werden er meer migranten binnengehaald. De overheid moest de uitwassen maar oplossen.

Dit uitwisselen lijkt met de opkomst van extreem rechts uit de aandacht. De nadelen van doorgeslagen liberalisatie zijn te groot. De aandacht voor het overtreden van regels neemt toe. Handhaven staat meer in de belangstelling dan samenwerken. Als mensen boos zijn, roepen ze sneller om een verbod dan om het luisteren naar wat er achter de boosheid ligt. Ik noem het ook het verplichten dat anderen iets moeten doen, omdat hier nogal eens in het oog springt dat de politie over je eigen zaakjes niet zo moeilijk moet doen. Wel streng op asielzoekers, niet op de boeren. Wel boos als de A4 geblokkeerd wordt door klimaatactivisten, niet als actievoerder hooibalen in brand steken en de weg blokkeren. Het valt op dat elkaar meenemen en overtuigen uit de belangstelling is verdwenen. Dat zien we ook in de acties om de banden van universiteiten in Nederland met die in Israel te verbreken. Niet meer kijken welke banden bijdragen aan samenwerking, maar alles verbreken. 

Alledaagse democratie
Toch is samenwerken bij uitstek verbonden aan de alledaagse democratie. Mensen die met elkaar samenleven zullen moeten voorkomen te snel op hun strepen te gaan staan. Ga eerst met elkaar in gesprek! Niet alles is een onderhandeling, soms doe je dingen om anderen te helpen. Hangt een tak van een boom van de buren over je tuin? Niet direct naar de rechter of politie stappen: ga het gesprek aan en let op een goede relatie met je buren. Misschien kun je helpen de boom te snoeien. Samenwerken is ingewikkelder dan handhaven of uitwisselen en ingewikkelder dan vroeger. Je hebt te maken met verschillende culturen en mensen leven in verschillende bubbels.

Evenwicht nodig
Maar: de krachten moeten in evenwicht zijn. Ligt in een samenleving teveel nadruk op regels en handhaven? Dan ontstaat polarisatie en boosheid. Het gevoel dat macht wordt misbruikt, dat er niet meer geluisterd wordt, neemt toe. Is er teveel nadruk op concurreren en uitwisseling? Dan neemt het verschil tussen arm en rijk toe, mensen reiken elkaar niet meer de hand maar vragen zich eerst af of ze er zelf wel van profiteren en helpen elkaar pas na berekend te hebben wat zij er zelf mee opschieten. Ligt er teveel nadruk samenwerken en minder op de andere krachten? Dan kunnen profiteurs de rechten nemen en de plichten aan hun laars lappen.

De nadruk op handhaven en onderhandelen en concurreren heeft de samenleving uit balans gebracht. Met de ruk naar rechts is dat idee dat “wij de regels maken en anderen zich moeten aanpassen” alleen maar prominenter geworden. 

Terwijl contact met elkaar, samen iets voor elkaar krijgen, elkaar helpen de echte blijmakers zijn en regels handhaven en verbieden vooral leidt tot boosheid.