Stel je een tijd voor dat er in de
buurt veel nieuwkomers uit een ander land en andere cultuur komen. De
cultuurverschillen leiden tot problemen en tussen de nieuwkomers en
de autochtonen ontstaat nogal eens geweld. Dat is lastig, want deze
tijd zijn de rechtbanken overbelast.
Ik heb het natuurlijk over het eind van
de zestiende eeuw.
De steden van gewest Holland werden
geconfronteerd met vluchtelingen uit de Zuidelijke Nederlanden
vanwege de losmaking van de Nederlanden uit het Spaanse gezag. De
toename van het aantal rechtzaken was een bedreiging voor de
bestuurbaarheid van het land (de bestuurders spraken ook nog recht).
De stad Leiden voerde toen de buurtheer in. Hij was niet alleen een
wijkregisseur die bemiddelde bij burenruzies, maar legde ook boetes
op. Partijen konden hun geschil pas voorleggen aan de rechter als ze
eerst bij de buurtheer waren geweest.
Laagdrempelig eerstelijns geschilbeslechting
Herkenbaar? Je kunt ook niet naar een
specialist als je eerst bij de huisarts bent geweest. In veel
consumentengeschillen kun je eerst naar de laagdrempelige
geschillencommissie. In e-bay kun je zelfs je geschil online
bediscussieren. “We always encourage our members to communicate
with each other when there's a problem with a transaction. If you've
already attempted to contact the member but were unable to resolve
the problem, you can open a case”. Je zaak wordt dan ook door
anderen bekeken. In korte tips geven ze ook aan hoe je het beste
kunt communiceren met je handelspartner. Leer om het zelf op te
lossen.
Eigenlijk vreemd dat er niet zo'n buurtrechter is.
In Frankrijk hebben ze een “juge de
proximite” die boetes kan opleggen bij kleine overtredingen. In
Engeland een justice of the peace, in Italie een guidici conciliatore
en in Spanje een juez de paz. Een soort buurtrechter zoals we dat
overigens vroeger (na de buurtheer) ook hebben gehad (de
vrederechter).
Simpele uitspraak voor simpele zaken
Wat we wel zien is dat er meer gedaan
wordt aan buurtbemiddeling. Dat blijkt ook goed te werken om
escalatie te voorkomen en de sociale samenhang in de buurt te
verbeteren. Maar soms is er iemand nodig die zegt “Zo is mijn
uitspraak en daar moet u het mee doen!”. Natuurlijk hebben
actievoerders en notabelen toegang tot de rechter. Maar gewone
buurtbewoners hebben dat niet, of in elk geval hebben ze dat gevoel.
Het HiiL instituut stelt dat onder duizend volwassenen er jaarlijks
tussen de 150 en 450 nieuwe juridische problemen. ontstaan Dan blijkt
ook nog dat bijna de helft van de problemen nooit wordt opgelost! Met
een laagdrempelige toegang kan zo'n buurtrechter veel doen.
Geen wonder dat de Rijdende Rechter mr
Frank Visser ook een aanhanger is van de buurtrechter.
Rechters juist verder weg
Het is niet alleen een logica die de
rechtbanken kan ontlasten. Het brengt het oplossen van conflicten
weer dichter bij de mensen. En dat is geen gek idee nu het aantal
kantongerechten wordt teruggebracht en daarmee de afstand groter
wordt. Met ingang van 1 januari 2013 is de Wet Herziening Gerechtelijke
kaart in werking getreden. Hierdoor wordt het aantal rechtbanken teruggebracht
tot 10! Er waren 61 kantongerechten. Verder is de bevoegdheid van de kantonrechter verruimd.
Ondertussen staat de rechter eigenlijk verder af van de samenleving.
Niet alleen omdat de griffierechten hoog zijn, ook omdat er weinig
verbinding is met de samenleving. De rechter kent de buurt nauwelijks
en andersom.
Vroeger kon dat omdat er nog
automatisch gezag uitging van notabelen. Nu is dat niet meer zo en
wat we van rechtszaken zien is vooral dat slachtoffers de straffen te
laag vinden. In de VS en andere landen waar mensen lid kunnen zijn
van een jury maken mensen beter de waarborgen mee die in het
rechtssysteem zijn opgenomen. In Nederland is dat niet zo. Natuurlijk
zal een buurtrechter zich beperken tot huiselijke zaken: scheiding,
leefbaarheid in de buurt en burenruzies die niet via bemiddeling
opgelost worden.
Democratische rechtsstaat steeds zichtbaar laten zijn
Maar de fysieke aanwezigheid van een
buurtrechter en gemakkelijke toegang, niet alleen als vorderaar, maar
ook als toeschouwer kan de mensen weer inde praktijk laten zien wat
de meerwaarde is van onafhankelijke rechtspraak.
Ik heb meerdere malen betoogd dat
democratische gezindheid geleerd moet worden en dat mensen alleen
onthouden hebben dat de meeste stemmen gelden. De omgang met
minderheden, gezamenlijk debatteren zijn we verleerd. Dat geldt
eigenlijk ook voor ons rechtssysteem. Het prachtige systeem van
regels waarmee de mens de samenleving ordent. In het recht staat wat
je wel en wat je niet mag doen. En dan een onafhankelijke rechter
zich laten uitspreken is een prachtige vinding.
We nemen die teveel
voor lief, omdat die ontstaan is in de haarvaten van de samenleving.
Nu de rechter verdwijnt uit de haarvaten en zich moet richten op
efficiëntie, grotere schaal, vergeten we dat de legitimiteit van de
rechter vanzelf moet blijven spreken.
Dat kan als mensen op
buurtniveau het systeem weer leren kennen en waarderen.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten