Nu het raadgevend referendum wordt afgeschaft, lijkt er een soort herwaardering voor de vertegenwoordigende democratie op te komen. Een referendum zou ruimte maken voor een opgejut volksgevoel, terwijl een vertegenwoordiging dwingt tot samenwerken, naar elkaar luisteren. Opvallend afwezig is de notie dat we ons stelsel niet gebouwd hebben op democratie (de macht van het volk), maar op tegenstrevende krachten. Het correctief referendum was daarin niet te duiden als ruimte voor de volkswil, maar een handrem voor teveel macht.
Macht corrumpeert kun je zeggen (is ook meermalen aangetoond), of, voorzichtiger, je bent geneigd als machthebber niet te zien wat je fout doet omdat je vanuit goede bedoelingen handelt (gebeurt ook maar al te vaak).
Je zou zeggen dat de preambule op de Amerikaanse grondwet geschreven is op het vestigen van een democratie. "Wij, het volk van de Verenigde Staten, verordenen en vestigen deze Grondwet voor de Verenigde Staten van Amerika, met als doel een meer perfecte unie te vormen, gerechtigheid te vestigen, de binnenlandse rust te verzekeren, in de gemeenschappelijke verdediging te voorzien, het algemeen welzijn te bevorderen en de zegeningen van de vrijheid voor onszelf en ons nageslacht te beveiligen." Toch was de "democratie" in die tijd (nog vóór de Franse revolutie) helemaal niet populair. Er werd naar democratie gekeken zoals nu gekeken wordt naar het populisme. Het volk zou uiteindelijk neigen naar impulsieve besluiten en gevoelig zijn voor volksmenners. Terwijl dat in Europa vaak reden was om het bestuur in handen van de elite te houden, koos men in de VS voor een combinatie van countervailing powers en een vertegenwoordigend stelsel.
Aanslag op de volkswil of herstel vertegenwoordigende democratie?
Hoe moet je nu het correctief referendum duiden? Is de afschaffing van het raadgevend correctief referendum nu een aanslag op de volkswil? Of juist een herstel van de vertegenwoordigende democratie?
Geen van beide! Overduidelijk was het raadgevend correctief referendum een vorm van tegenmacht, in plaats van een manier om uitingen van het volk tot wet te maken. Het ging immers alleen om aangenomen wetten! Het was een heel beperkt middel dat bij het Oekraïne-referendum duidelijk maakte hoeveel weerstand er was tegen de EU. Omdat het een raadgevend referendum was, was het beperkte tegenmacht. Het verdrag ging gewoon door (het was ook eigenaardig dat het Nederlandse volk een Europees verdrag van Europese volkeren kon tegenhouden). De vormgeving van de wet is belabberd. Ik stemde zelf niet omdat er een goede mogelijkheid was dat de drempel niet werd gehaald.
Wondermiddel of monster
Wat wel vaker gebeurt: nu wordt door de oppositie het raadgevend (!) correctief referendum gezien als democratisch middel, terwijl de coalitie het ziet als een monstrum waarbij teveel ruimte is voor impulsieve, populistische stemmingmakerij. Het was natuurlijk geen van beide. Een vorm van tegenmacht die slecht was vormgegeven is verdwenen.
Een gemis vind ik, maar noch een afbraak van de democratie, noch een herstel van de vertegenwoordigende democratie. Een vertegenwoordigende democratie is gebaat bij tegenmacht. Die tegenmacht is iets minder. Dat kan de vertegenwoordigende democratie uiteindelijk eerder kwaad dan goed doen. Elke democratie is immers gebaat bij vormen van tegenmacht.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten