Laat burgers de resultaten bekijken!

Er wordt veel beleid gemaakt, vaak op basis van gevoel dat iets gaat helpen. We kennen de toeslagenaffaire, het UWV staat nu in de belangstelling. Er zijn fouten gemaakt in de uitvoering. Deze zomer zei het UWV nog dat de regels rond de Wajong-uitkering te ingewikkeld zijn en daarom eenvoudiger moeten. Een deel van de mensen met zo'n uitkering houdt daardoor te weinig geld over om goed van rond te komen. Hoe komt het dat er politiek veel gesproken wordt over bestaanszekerheid, over wonen, over gezondheid, maar dat de uitvoering blijft vastlopen?

Drie problemen
Het eerste probleem: de politiek heeft veel te vaak het idee dat het vooral gaat om een besluit. Je moet de stemming winnen, een meerderheid halen, dan is het opgelost. Dat idee is hardnekkig. Het tweede probleem is het politiek primaat: de politiek heeft het voor het zeggen, ambtenaren moeten niet te moeilijk doen. De mensen die weten hoe het in de uitvoering gaat hebben daardoor geen stem. Dat gebeurt al bij het maken van beleid, maar meer nog bij de politieke besluiten. Er zijn waarschuwingen dat beleid het bij de rechter niet houdt, dat de uitvoering te ingewikkeld is, dat mensen door de bomen het bos niet meer zien. De uitvoering loopt vast. Het derde probleem: resultaten krijgen minder aandacht dan beleid. Signalen van organisaties en burgers dat het niet goed loopt dringen niet door. 

Verantwoording en rekenschap
Ooit startte ik de stichting Rekenschap om te zien wat de resultaten van beleid zijn. Ik zag veel aandacht voor budget, politiek en geld en weinig voor wat in de samenleving uiteindelijk het resultaat was. Ik kwam van de Consumentenbond waar men bij uitstek niet kijkt naar goede voornemens en mooie reclames, maar gewoon: wat is het resultaat. Daar is nog steeds behoefte aan, misschien nu nog wel meer dan vroeger! Dat doet afbreuk aan het gezag van de overheid.

Nu dus de resultaten van uitvoering
De Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) stelt het zo: “Nu is het Haagse politieke spel leidend, en de uitkomst daarvan zorgt in de praktijk voor problemen.” De ROB heeft onderzocht wat er misgaat in het web van goede bedoelingen van politici, ambtenaren, uitvoeringsorganisaties en burgers. De raad stelt dat er drie hardnekkige weeffouten in het systeem zijn:

• Uitvoerders worden gezien als ondergeschikt,
• Uitvoerders hebben te weinig ruimte om zelf morele keuzes te maken om in te spelen op situaties in de praktijk, en
• Uitvoerders staan op afstand van de plekken in Den Haag waar de belangrijkste beslissingen worden genomen.

Noodrem
Een van de interessante aanbevelingen is het instellen van een noodrem. Er moet een noodrem zijn voor uitvoerende organisaties als beleid dreigt te worden ingevoerd dat onuitvoerbaar is; of beleid dat strijdig is met beginselen van behoorlijk bestuur.

Het is natuurlijk breder dan alleen de uitvoeringsorganisaties. Het is duidelijk overheid niet meer wegkomt met top-down beleid. Niet alleen het perspectief van de grote uitvoeringsorganisaties moet tellen, maar ook van individuele burgers en maatschappelijke organisaties.

Laat burgers meekijken! Burgerberaden over resultaten
Mijn pleidooi is burgers vaker te laten kijken hoe beleid uitpakt in de praktijk. Je kunt burgers loten om te kijken naar resultaten. Af en toe wordt je opgeroepen als burger mee te kijken naar de uitvoering. 

Waarom alleen burgerberaden over wat we gaan doen? Wat er van terecht is gekomen is misschien veel belangrijker! Reken maar dat de politieke aandacht voor verantwoording en resultaten dan ineens veel groter wordt.

ROB Naar een uitvoerende macht

 Eerdere post:

  Het lot bepaalt dat jij het bestuur moet controleren!

PVV en NSC zullen elkaar nooit begrijpen

Je kunt zeggen dat er verschillende manieren zijn om te functioneren in groepen en organisaties. Het is opvallend dat het kabinet denkt dat stoer doen en hard aanpakken de beste manier is om in de samenleving iets te kunnen betekenen. Stoere praat van Fabers en Wilders, stoere bezuinigingen van Klever. Harde uitspraken over integratie. Daar had NSC moeite mee. Maar als je iets dieper kijkt zie je dat er meer aan de hand is. PVV en NSC zullen elkaar nooit begrijpen.

Van liberale tijden naar traditie en eigen volk
We komen uit een tijd van liberalisatie. De waarde die in de westerse wereld de overhand had was de handel. Of ook wel het “commercial – syndrome” zoals Jane Jacobs het in 1992 noemde in haar boek Systems of Survival. Zij stelt daarin dat er twee morele systemen zijn die de menselijke samenwerking en organisatie sturen. Het eerste kun je zien als de wachters (Guardian-syndrome). Het tweede kun je zien als de handelaren (Commercial-syndrome). Het beste is als de beide systemen in evenwicht zijn en er kenmerken van wachters en van handelaren zijn waar ze passen bij de betreffende organisaties en groepen. Decentralisatie en zelfregulering is daarvoor nodig. 

Wachters	Handelaren
Loyaliteit Trouw Duidelijke hiërarchie Risico mijden Veiligheid Macht gebruiken als legitiem middel Vrienden en familie boven alles Tradities behouden Laat niet over je lopen neem wraak	Betrouwbaarheid Eerlijkheid Concurrentie Respecteren van afspraken Risico nemen Aandacht voor innovatie Vernieuwen en verbeteren Rechtvaardigheid boven alles Ontwijk geweld, los op

Doorslaan naar wachters of handelaren
Maar als de samenleving uit balans is kan deze teveel naar de wachters of naar de handelaren gaan. Dat gebeurde in de tijden van liberalisatie in de afgelopen 20 jaar. Die bracht welvaart, maar ook onzekerheid en verandering. Nederland werd de "BV Nederland", iets dat Jane Jacobs zou verafschuwen als niet passend.

We zien nu meer focus van de wachters: gericht op veiligheid, loyaliteit en de eigen familie. Je ziet dat de PVV en Trump in dit wachters systeem passen. Netanyahu past er ook in, Poetin en Xi Jinping natuurlijk ook. Gebruik van macht is legitiem, want de baas is nu eenmaal de baas. Wraak past logisch in je systeem en is altijd gerechtvaardigd. Het respecteren van afspraken is minder belangrijk dan de bescherming van eigen tradities.

Macht en hierarchie belangrijker dan afspraken eerbiedigen
Stoer doen roepen om harde aanpak past precies in het wachters-systeem: het is een uiting van macht en een respect voor hiërarchie. Regels zijn minder belangrijk, want wie is hier nu de baas? Je ziet het bij Trump, de PVV, maar interessant genoeg ook bij de VVD, die jarenlang meer aan de handelarenkant stond. D66 staat nog steeds binnen de handelarentraditie, GroenLinks ook. Beide partijen begrijpen dan weer weinig van de behoefte aan tradities en veiligheid, mogelijk omdat ze veel kansrijke hoog opgeleide mensen vertegenwoordigen.

De woedende tweets van Geert Wilders passen precies in het dominante systeem van deze tijd. Boos over veranderende tradities, oproepen tot wraak en maling hebben aan afspraken past bij deze tijd waarin de wachters dominant zijn. Helaas versterkt het ook zichzelf: de wraak van de een leidt tot de wraak van de ander. Geen afspraken eerbiedigen maakt het onmogelijk nieuwe afspraken te maken. Een Nieuw Sociaal Contract past duidelijk niet bij deze dominante wachters.

NSC is een conservatieve partij, veiligheid en behoud van tradities horen er bij. Dus deelname aan een conservatief kabinet is niet vreemd. Maar de partij is heel erg gericht op eerlijkheid, je houden aan afspraken, betrouwbaarheid. De partij is te weinig doorgeschoten naar het wachters systeem. 

Zet de PVV en NSC naast elkaar en weet dat deze elkaar nooit zullen begrijpen.

P.S. Jane Jacobs heeft ook niet een vaste oplossing. Ze roept op tot een hoger bewustzijn over de ethische systemen die aan de basis liggen van ons gedrag. Door de verschillen en unieke sterktes van beide syndromen te begrijpen, kunnen mensen en beleidsmakers betere beslissingen nemen en conflicten vermijden. Ze pleit voor decentralisatie, zelfregulering, en bewust omgaan met ethische normen binnen elk domein.

Faber lapt begrotingsregels aan haar laars

Het COA heeft het niet gemakkelijk. Steeds als er minder asielzoekers naar Nederland komen, worden opvanglocaties gesloten. Als er vervolgens weer meer mensen komen, moet er met spoed worden opgeschaald. Die kosten van het opschalen zijn hoger dan de normale opvangkosten. Daardoor kost de asielopvang in Nederland dus meer dan nodig. Iedereen kan begrijpen dat opvang in een hotel drie keer zo duur is als opvang in een AZC. Het kabinet gaat nog verder: bewust zet het in op te lage opvangcapaciteit. Dat is in strijd met de begrotingsregels. 

Dure noodopvang
Als het aantal asielzoekers stijgt en de opvang vol raakt, moet het COA nieuwe opvanglocaties regelen. Als het aantal asielzoekers daalt, moeten die (vaak moeizaam) verworven locaties weer worden gesloten. Daardoor is het COA de opvangcapaciteit voortdurend aan het op- en afschalen. In crisistijd betekent dat zoeken naar (crisis)noodopvangplekken. Deze plekken zijn vaak van lagere kwaliteit én duurder dan de reguliere opvangplekken. "Naast de financiële kosten van het steeds weer op- en afschalen, is dit ook een bron van maatschappelijke onrust, met name in de gemeenten waar het COA nieuwe locaties zoekt" aldus de Algemene Rekenkamer.. 

Zou ze daar op uit zijn: maatschappelijke onrust? 

Leren van het verleden
Je zou zeggen: van het verleden kun je leren dat je je niet rijk moet rekenen. Uit onderzoek blijkt dat er in de jaren 2027 en 2028 tot wel 166.000 bedden nodig zijn om de opvang van asielzoekers aan te kunnen. Maar door de ingeplande verminderde aantallen van Faber is daar mogelijk maar een vijfde van beschikbaar. Faber rekent een reductie van 80% in.

Het kabinet jaagt daarmee Nederland bewust op hoge kosten. Dat is onverantwoord.

Faber lapt begrotingsregels aan haar laars
Dit is in strijd met het Voorzichtigheidsbeginsel: de overheid moet bij het begroten een zekere mate van voorzichtigheid betrachten, bijvoorbeeld door uit te gaan van conservatieve aannames over economische groei of belastinginkomsten. Dit moet voorkomen dat optimistische aannames leiden tot begrotingstekorten.

Het druist ook in tegen het beginsel van Realisme. Dit beginsel houdt in dat de overheid alleen uitgaven en inkomsten in de begroting opneemt die realistisch zijn en daadwerkelijk verwacht kunnen worden. Bij het opstellen van de begroting moet rekening worden gehouden met economische en financiële voorspellingen. Deze schuift Faber bewust terzijde. 

In 1995 schreef de Rekenkamer “De aantallen op te vangen asielzoekers, de duur van de procedure en de bezetting van opvangplaatsen […] leidden tot een structureel tekort aan capaciteit. Het gevolg hiervan was dat er permanent gebruik gemaakt werd van een wisselend aantal noodopvanglocaties.” In 2023 schreef de Rekenkamer dat daar nog niets aan veranderd was.

Inmiddels is er iets veranderd: het kabinet gaat bewust tekort aan capaciteit inrekenen. 

Daarmee bestelt ze extra maatschappelijke onrust en kost de opvang veel meer dan nodig. 

De Gouden Eeuw van de Robber Barons

Donald Trump belooft een nieuwe Golden Era voor Amerika in te gaan luiden. Wat weinig werd opgemerkt is dat hij daarmee verwijst naar de Gilded Age waarin de rijkdom van industriëlen buitensporig was. Het wordt ook wel de tijd van de "Robber Barons", de roofridders, die zichzelf schaamteloos verrijkten zonder dat de armen er van profiteerden. Grote rijkdom ging samen met grote armoede.

De weg vrijgemaakt voor Robber Barons
Net zoals de oorspronkelijke Robber Barons van de Gilded Age, die profiteerden van weinig regulering, goedkope arbeid en economische concentratie, zagen we onder Trump I al een nadruk op economische deregulering en belastingverlagingen voor bedrijven om de weg vrij te maken voor de robber barons. Interessant: dominante politieke kwesties waren cultureel (vooral met betrekking tot verbod, onderwijs en etnische of raciale groepen) en economisch (tarieven).

Dat gaat Trump nu voortzetten door de regelgeving op het gebied van milieu en klimaatverandering sterk te verminderen ten gunste van de winning van fossiele brandstoffen, het ministerie van Handel op te heffen en de onafhankelijkheid van federale agentschappen zoals de Federal Communications Commission (FCC) en de Federal Trade Commission (FTC) te beëindigen.

In de eerste periode, toen Trump niet was voorbereid, voerde hij belastingverlagingen door, vooral voor bedrijven en de rijkste individuen, en zette zich in voor minder regulering. Net als in de tijd van de Robber Barons gaf dit bedrijven ruimte om op grotere schaal te opereren zonder strikte beperkingen. Net als in de Gilded Age is de welvaartsongelijkheid al jaren toegenomen, deels door beleid dat grotere bedrijven en de superrijken bevoordeelt. De Democraten hebben hier overigens weinig aan veranderd, een grote fout. Net zoals in de Gilded Age zien we een situatie waarin een kleine groep individuen en bedrijven (zoals techgiganten) enorme economische macht uitoefent, vergelijkbaar met het monopolistische gedrag van destijds.

Trickle down economics fabel
Het aanstellen van Elon Musk past precies in het scenario van de Robber Barons Age. Het zorgt voor een nauwere band tussen grote bedrijven en de federale overheid. Het klinkt aantrekkelijk: die bedrijven verdienen geld en brengen werkgelegenheid. Reagan vatte dat samen als de overheid is niet het antwoord, maar het probleem. Het idee van de Robber Barons is dat de welvaart van iedereen toeneemt als de rijken rijker worden. Dit idee van "Trickle Down" is dat door de rijken alle kansen te geven de economie harder te laten groeien. Reagan scheepte de Verenigde Staten juist op met een gigantisch begrotingstekort. 

Maar hielp het? Nee!

De economen Hope en Limberg bestudeerden in 2020 gegevens uit 18 landen over een periode van vijftig jaar, en ontdekten dat belastingverlagingen voor de rijken er alleen maar in slaagden de ongelijkheid te vergroten en de rijken rijker te maken, zonder enig gunstig effect op het reële bbp per hoofd van de bevolking en werkgelegenheid. Hieruit blijkt dat de belastingverlagingen voor de hogere klasse niet doorsijpelden naar de bredere economie. Jammer voor de armen die op Trump hopen. Maar Trump heeft meer in de aanbieding.

Gouden eeuw voor praktisch opgeleiden?
Met tarieven wil Trump vervolgens de industrie die vertrok naar lage lonen landen weer terughalen. 

Dat is het tweede deel van zijn programma. De aantrekkingskracht van Trumps MAGA-praatjes is vooral gericht op mensen die geen vervolgonderwijs kregen. De mensen die in fabrieken werken vinden het prachtig. En begrijpelijk: fabrieksbanen boden werknemers ooit een goed inkomen, ook al hadden ze weinig opleiding genoten. De democraten hebben de praktisch opgeleide kiezers verloren. Trump belooft ze de Gouden Eeuw. 

Maar dit veronderstelt dat bedrijven bereid zullen zijn minder gekwalificeerde werknemers in dienst te nemen en de lagere productiviteit die daarmee gepaard gaat, te verdragen. Dat gaat niet gebeuren. Bijkomend probleempje: de werkloosheid in de VS is erg laag. Om het werk te laten doen zullen werkgevers hopen op migranten. 

Knap hoor: winnen van een zwarte vrouw
Trump heeft voor de tweede keer van een vrouwelijke presidentskandidaat gewonnen, dit keer zelfs van een vrouw van kleur. Knap hoor, in een land dat vrouwen nog altijd ziet als "te licht" voor het presidentschap. Ook in Nederland is die gedachte niet ver weg. Met praatjes om de armen aan te trekken en de rijken te paaien. Een prachtig voorbeeld van propaganda waar vooral laag opgeleiden en macho mannen voor vielen. De rijken zullen er wel bij varen, de staatsschuld en de armen niet.

Amerika heeft gekozen en moet zich opmaken voor een toekomst met ongelijkheid en Robber Barons, roofridders.