Voordat je #CodeOranje afroept over
onze democratie, is het goed eens na te denken over wat onze
democratie inhoudt. Veel mensen zullen zeggen dat de democratie
betekent dat de wil van het volk wordt gevolgd, of dat het volk de
macht heeft. Dat is een misvatting. Is er niet teveel aandacht
gekomen voor het stemmen en te weinig voor de andere elementen die
bij onze democratie horen? Stemmen kan in Rusland immers ook.
Ik ben verbaasd over overmatige
aandacht bij de media over meebeslissen en geringe aandacht voor meervoudige
democratie. Bijvoorbeeld in de NRC hier
In de westerse democratie gaat het helemaal niet alleen
over stemmen. En eigenlijk weten we dat best. Kijk je naar
gemankeerde democratieën zoals bijvoorbeeld momenteel Hongarije, dan
weet je direct dat wij een andere democratie willen.
Vrijheid, tegenmacht en stemmen
Onze democratie houdt bijvoorbeeld
bepaalde vrijheden in om tegenmacht te organiseren. Denk aan
persvrijheid, denk aan de vrijheid om een vakbond op te richten en de
vrijheid van meningsuiting. In onze democratie staan
gemeenschappelijke waarden en beginselen centraal, zoals het organiseren van tegenmacht, Zoals transparantie, tolerantie,
dialoog en inclusie: Iedereen hoort er bij! Onze democratie is ook: niet alle macht bij de politiek leggen. Onafhankelijke wetenschap hoort bij onze democratie, een eerlijk rechtsproces, het gelijkheidsbeginsel, bescherming van minderheden en respect voor
andersdenkenden. Wegstemmen van politieke partijen waar je het niet mee eens bent is een belangrijk onderdeel, maar niet het enige.
Geen machtsconcentratie
Onze democratie betekent dus ook dat je
naar de rechter kunt stappen als een gemeente of een overheidsdienst
zich niet aan de vastgestelde regels houdt. Dat kan zelfs als die
handeling van de gemeente door de meerderheid van de gemeenteraad is
goedgekeurd. We hebben een meervoudige democratie.
Meervoudige
democratie betekent ook dat de Tweede Kamer kan betreuren dat een
gemeente een milieuzone hanteert om luchtvervuiling tegen te gaan,
maar het zal moeten accepteren. Of dat er internationale verdragen
zijn die aangeven dat de gemeentelijke overheid moet zorgen voor bed,
bad en brood: de opvang van vreemdelingen die geen recht hebben op
rijksopvang. Meervoudige democratie is ook zeggenschap voor mensen op
school, op hun werk, in hun buurt. Gebruik maken van loting,
burgerbegrotingen, burgervisitatie of burgerexperts is gewoon zorgen
voor meer tegenmacht om de representatieve democratie minder centraal
te stellen. Vandaar die CodeOranje.
Waarom staan politieke partijen zo centraal?
Er is reden om vraagtekens te zetten
bij de vanzelfsprekende dominante rol van de representatieve
democratie. Politieke partijen zijn een steunpilaar geworden van de
democratie. Waarom zijn ze dat eigenlijk? In de jaren 50 was 1 op
de 5 kiezers lid van een politieke partij en de bevolking richtte
zich naar de vertegenwoordiger van de zuil. Er was vertrouwen in die
vertegenwoordiger: als die een compromis sloot, dan had hij daar
goede argumenten voor. Ik ben de laatste om te stellen dat de
politieke partijen er een potje van hebben gemaakt. Nederland staat
in diverse lijstjes rond geluk, welzijn, innovativiteit, deugdelijke
financiën steevast in de hoogste regionen. Opgebouwd door KVP, PvdA
en andere politieke partijen, zoals bijvoorbeeld de door mij nog
altijd bewonderde AR. Maar wat is de PvdA of de KVP tegenwoordig nog?
De KVP ging met de AR op in het CDA en het CDA heeft geen schijn van
de vertegenwoordiging die de KVP, CHU of AR hadden. We (zeker ook ik) zijn liberaler geworden en passen niet meer in de ideologiën van toen.
Dat betekent dus ook dat deze partijen
van binnen uit weinig tegenmacht ondervinden. In gemeenteraden is 30%
van de leden niet lid van een landelijke politieke partij. Ik zou dan
dus maar gaan nadenken over de centrale plaats die de representatieve
particratie (democratie gebaseerd op politieke partijen) inneemt. Ik zou de samenleving maar centraal stellen. Waarom wordt bij "onafhankelijke commissies" altijd gezorgd voor een "nette" evenredige vertegenwoordiging van de diverse politieke partijen?
En is er nog voldoende macht en
tegenmacht? Is er voldoende ruimte voor onafhankelijkheid? De
rechterlijke macht wordt ongestraft voortdurend een D66 bolwerk
genoemd, alsof de rechterlijke macht werkt vanuit een partijpolitieke
agenda. Dat zijn pogingen om rechters naar de pijpen van de Tweede
Kamer te laten dansen. Want gemotiveerde en onderbouwde kritiek op de rechterlijke macht blijft uit.
Politici bedoelen het goed
Mensen zijn mondiger dan ooit. De
politici bedoelen het goed, maar worden door veel mensen gezien als
hoogopgeleide partijgangers die hun eigen straatje schoonvegen.
Kunnen mensen dan niet meer zelf beslissen en meer meekijken bij de
manieren waarop de politici besluiten nemen?
Dit alles wil niet zeggen dat in de
huidige representatieve democratie niet veel wordt gedacht over en
geëxperimenteerd met nieuwe vormen. Er zijn andere manieren om de
begroting op te stellen door mensen van onderop te laten meedenken.
Dan gebruik je de kennis die er in de samenleving is en kun je
vertrouwen winnen. Maar waarom is dat in de marge en is de
representatieve manier mainstrain?
De Patriciers van de representatieve democratie
De founding fathers in de VS waren niet
zozeer voor meebeslissen, maar voor tegenstrevende krachten, countervailing powers. Die gedachte hadden ze mede opgedaan door denkwerk vanuit Nederland, misschien nog wel meer dan door inspiratie van de Griekse democratie.
Baruch
Spinoza (hij zou nu allochtoon genoemd worden of
Portugese-Nederlander) was niet zozeer voor meebeslissen als wel voor
mechanisme om machtsmisbruik tegen te gaan. Spinoza ging er van uit
dat besluiten genomen moesten worden “vrij van alle hartstocht
en slechts geleid door ijver voor het algemeen welzijn”.
Spinoza zag dat patriciërs dat niet konden omdat ze geneigd waren om
als hun tegenstanders er niet bij waren niet te kiezen voor de wet, maar
voor gelijkgestemden. Daarom pleitte hij voor democratie. Dat
betekende aandacht voor tegenmacht, rechten voor minderheden,
vrijheid van meningsuiting.
Politieke partijen zijn de patriciërs
geworden van onze democratie.
Tijd om meervoudige democratie en
tegenstrevende krachten weer mainstream te maken. Ik heb daar geen blauwdruk voor. Dat is wel zo mooi, want dan kunnen we het samen invullen. Ook meedoen? Kijk bij www.civocracy.org/CodeOranje
Geen opmerkingen:
Een reactie posten