Vrijheid van meningsuiting voor mensen die anderen uitsluiten?

Hoe moet je omgaan met een groep mensen die de vrijheid van meningsuiting gebruikt om de democratie af te breken? Zolang het een kleine groep is, kun je gewoon denken dat het vanzelf overgaat. Maar wat als het een groep is die systematisch anderen uitsluit, de waarheid verdoezelt en mensen tegen elkaar opzet? Dan kun je nog proberen het aan te pakken door je te concentreren op aanzet tot haat tegen of discriminatie van mensen. Dat is immers gewoon verboden in het wetboek van strafrecht.

Opleggen van de wil van de meerderheid

Moeilijker wordt het als het mooi klinkende pleidooien zijn voor het afdwingen van de wil van de meerderheid over de minderheid. Dan beroepen mensen zich bijvoorbeeld op iets ongrijpbaars als het behoud van de Nederlandse identiteit. Identiteit is ongrijpbaar, want nergens staat vast wat het is. Ik denk dan aan tegelijk de koopman en de dominee en polderen, en aan de nauwelijks Nederlands sprekende Willem van Oranje en Baruch Spinoza, anderen denken aan het behoud van het Sinterklaasfeest inclusief zwarte Piet.

Anderen moeten zich aanpassen

Waar het fout gaat is als mensen zelf er op staan dat ze gewoon zichzelf kunnen zijn, terwijl anderen vooral normaal moeten doen. De gesloten samenleving waarbij minderheden zich moeten aanpassen vind ik erg on-Nederlands. Maar de vraag is niet of het on-Nederlands is, iedereen mag in vrijheid van meningsuiting on -Nederlandse dingen bepleiten. De vraag is of je de vrijheid van meningsuiting gebruikt om anderen de mond te snoeren. En dan kun je zeggen dat je Islamisme gevaarlijk vindt, maar je gaat niet oproepen om alle Korans verbranden. Eerst moet je de politieke meerderheid halen en de wet en zelfs de grondwet veranderen.

De vraag is ook of je een Turkse minister toegang tot Nederland moet ontzeggen. Lijkt me typisch een dilemma, want strijdig met de Nederlandse identiteit. We waren ooit liever Turks dan Paaps. 

Vrijheid van meningsuiting gebruiken om tegen democratie te pleiten

De Turkse minister kwam om politieke campagne te voeren onder Turkse Nederlanders. Dat is overigens in strijd met de Turkse kieswet, maar die geldt niet als Nederlandse wet. In principe had de minister hier gewoon moeten kunnen spreken. Lastig wordt het dat dan precies zich dat voordoet waar ik mee begon: je gebruikt de vrijheid van meningsuiting om de democratie af te gaan schaffen. In het geval van Turkije om een presidentiële democratie met minder countervailing power in te voeren. 

Strategisch was het daarom het best geweest de bijeenkomst gewoon door te laten gaan in een zaal waar geen rellen konden uitbreken en tegenstanders van het referendum uit te nodigen hun verhaal te doen. 

De held van de vrijheid van meningsuiting

Baruch de Spinoza zou voor geenstijlers een held zou kunnen zijn. Hij stelde dat de Bijbelse profeten gewone mensen waren met een verbeeldingskracht die niet namens God spraken. Hij zou hufterigheid niet willen verbieden. Hij was voor het vrije woord en vrijheid van denken. “Niemand kan immers zijn natuurlijk recht of vermogen om in vrijheid te redeneren en te oordelen op een ander overdragen of daartoe worden gedwongen“. Zijn boeken werden overigens verboden. Ik denk dat de dominees ze strijdig vonden met de Nederlandse identiteit en ondermijnend. Toch ligt bij Spinoza de basis. 

Moderne uitweg: Reasonable pluralism met basisrechten en wederkerigheid

De uitweg lijkt te liggen in het redelijk pluralisme. Daarbij pleit je voor pluralisme (meerdere sociale en culturele groepen naast elkaar laten bestaan), maar wel in alle redelijkheid die je van iedereen vraagt. John Rawls noemt het "reasonable pluralism". Je accepteert dat er verschillende normen en waarden zijn, maar vraagt van iedereen redelijkheid. Zolang je je houdt aan bepaalde basisrechten en wederkerigheid, mag je mee doen.
Lastig dat de machthebber over het algemeen vraagt om redelijk te blijven, let daarom vooral op de basisrechten en basisplichten zoals bijvoorbeeld artikel 1 van de Grondwet. Bij het redelijk pluralisme hoort dan wel een bepaalde minimumvariant: je gaat niet naakt over straat en ook niet volkomen bedekt. Eigenlijk meer een norm voor de openbare orde. Net zoals je niet haat zaait, niet oproept tot discriminatie en niet oproept tot geweld. 

Fatsoen

Die wederkerigheid die Rawls bepleit, hoort er wel bij, dus je mag je kleden als moslim als je accepteert dat anderen zich tooien in een kort rokje. Je mag betreuren dat mensen een stroopwafelpiet invoeren, maar je gunt hen die stroopwafelpiet. De stroopwafelpiet zet immers geen mensen te kakken als bevolkingsgroep en is niet aanstootgevend. In redelijkheid vraagt het dan ook om bereid te zijn met elkaar in debat te gaan en te argumenteren. Dus niet schreeuwen dood aan Marokkanen, en ook geen "daar moet een piemel in", want dat is een oproep tot geweld. 

Misschien goed om opnieuw de held van Nederland erbij te halen die pleitte voor democratie en tegenstrevende machten. Baruch Spinoza vond dat hij fatsoenlijk moest zijn, juist op het moment dat hij tegen de stroom in pleitte voor liberale waarden: “Ik heb daarom mijn uiterste best gedaan geen fouten te maken en vooral mijn geschrift volledig in overeenstemming te doen zijn met (…) de goede zeden.” Geenstijlers gaan van dergelijke redeneringen over hun nek. 

De opdracht is dan dus een samenleving te bouwen op die verschillen: ondanks verschillen toch een gemeenschap - nou ja niet eens gemeenschap meer: – een samenleving vormen. Het redelijk pluralisme met basisrechten en wederkerigheid helpt om dat bouwen mogelijk te maken. Dat zou een gezamenlijke toekomst voor iedereen kunnen betekenen. In de meeste plaatsen is dit overigens al een soort vaste aanname. 

Zelf doen

Op dit moment echter lijkt het redelijke pluralisme in de politiek verder weg dan ooit. Dus moeten we het met zijn allen zelf doen. Kijk om je heen, dat moet kunnen lukken. Niet online (waar lekker anoniem gescholden kan worden en redelijkheid ver weg kan zijn), maar wel in real life, in de gewone wereld.