Nieuwe evenwichten in tijden van directe communicatie.

Het gebeurt wel eens dat iemand iets roept op een vergadering dat niet klopt. Bijvoorbeeld dat onze laatste VVE schilderbeurt 16.000 per huis had gekost. Het voordeel van zo'n vergadering is dat er altijd wel iemand is die de cijfers wel paraat heeft en het terug kan brengen tot de werkelijkheid van 1.600 per huis voor de zevenjaarlijkse schilderbeurt. Pakweg 6 anderen knikken om aan te geven dat die 1.600 moet kloppen. De mensen op de vergadering kunnen inschatten wie het zegt, wie de reactie geeft en ze kennen de reputaties. Dat missen we in publieke meningsvorming.

In de politiek ging het altijd ook zo. Iemand roept iets, anderen nuanceren dat en de commentator van de krant zoekt uit wie het gelijk aan zijn zijde heeft op basis van de feiten. Het is een systeem waarin een evenwicht is gekomen. Met centra voor publiek debat in de vorm van de Telegraaf, de Volkskrant of de NRC. De partijpolitiek is er helemaal op ingericht.

Dat evenwicht wordt nu verstoord door directe communicatie. Wat een politicus twittert wordt niet becommentarieerd of gefilterd, het verschijnt direct bij de kiezer. Meningen en argumenten komen direct bij de kiezers terecht. Die reageert daar op en voelt een band met de politicus. Politieke strijd wordt niet meer gevoerd door de dialoog te zien tussen politicus, zijn tegenstrever en de commentator. Eigenlijk is er geen politieke strijd: de politicus zorgt dat de nuancering, feitencheck, tegenargumentatie niet bij de kiezer terecht komt. De mechanismen van twitter en facebook helpen daarbij. Lastige tegenargumenten komen gewoon niet meer terecht bij de kiezers.

Kranten verliezen hun functie en zoeken nieuwe invulling (zoals de campagne-journalistiek van de Telegraaf). Nieuwe duiding komt van TV-makers, columnisten, BN-ers en "influencers". Via facebook, twitter, instagram halen de mensen zelf wel meningen op waar ze behoefte aan hebben. De fittest will survive. 

Het is een ontwikkeling waar we mee moeten leren leven. Een vertrouwde vorm van publiek debat verdwijnt. Dat is natuurlijk al lang gaande nu we niet meer allemaal tegelijk naar hetzelfde TV - programma kijken. 

Het doet mij denken aan de reclame die terecht kwam bij Oostduiters na de Duitse eenwording. Altijd waren ze uit de buurt van de kapitalistische uiting gehouden, ze kenden hoogstens partijpolitieke reclame. De nieuwe kapitalisten trapten in de meest simpele reclametrucs. Ze kregen “persoonlijke” brieven: “ja, u leest het goed, meneer Albeda, uw kans om te profiteren van dit geweldige aanbod. Duizenden gingen u al voor, maar reageer dan wel snel!”. Door schade en schande leerden ze. Als het te mooi lijkt om waar te zijn is het niet waar......

Dat gebeurt nu weer. Frustrerend, maar waar. Nepnieuws, verdraaide uitspraken, framing, het hoort er allemaal bij. De directe communicatie met kiezers is de kans om directe, ongefilterde invloed uit te oefenen. Nieuwe soorten politici komen op, nieuwe vormen van campagnevoeren. Ten koste van de traditionele partijen. Dat is wat ze disruptie noemen: het verstoren van de oude evenwichten tussen machten: kranten, TV, politieke partijen. 

Is dat allemaal erg?

Ja, er gebeuren soms verschrikkelijke dingen. Mensen die spreken over dobbernegers in plaats van vluchtelingen die bijna verdrinken in de middellandse zee, schoppen het tot de gemeenteraad en de Eerste Kamer.  Een president die leden van het parlement aanraadt terug te gaan naar hun land van origine (ook al kwamen drie van de vier uit de VS). Russische bots beïnvloedden de verkiezingen. Woede wordt gevoed en gebruikt om mensen te manipuleren.

Toch hoeft het niet erg te zijn. Je kunt zeggen dat het voor politici ook een voordeel kan zijn. Hoe wankel en dun is de band tussen kiezer en gekozene niet geworden? Het is toch een fantastische kans om direct uitleg te kunnen geven over je standpunt en direct te vertellen wat je wilt?

Je zou eigenlijk vooral moeten kijken wat zorgt voor het nieuwe denken en debatteren en het nieuwe evenwicht.

Factchecks en nieuwe publieke debatten

Factchecks zijn al opgekomen. Ook zijn er interessante experimenten om mensen weer tot een publiek debat uit te dagen via de Tweede mening, waarbij een representatieve groep burgers de feiten te zien krijgt en kijken of de gemeente goede afwegingen maakt. Ook in de tijd van het Oekraine-referendum gebeurde het met representatieve groepen die zelf vragen konden stellen over het verdrag, met elkaar in gesprek gaan en na afloop mochten stemmen. Die stemming week volledig af van de heersende opinie, die niet gesteund was door feiten, maar door woede over de EU en de elite. Het werd het bespreken van een dilemma in plaats van het de wereld ingooien van een mening.

Er is vast meer mogelijk. Misschien komen er wel chatbots die direct jouw vraag kunnen checken? En uiteraard moeten we verder werken om de macht van Facebook in te perken en manipulatie door reclamemakers aan de schandpaal te nagelen en misbruik van persoonsgegevens te voorkomen. Reclameuitingen zijn immers ook niet onbeperkt toegestaan.

Ik denk dat we door moeten zoeken naar dat soort instrumenten en niet moeten proberen de tijd tegen te houden en op te roepen te stoppen met Facebook en Twitter te verketteren. Trump heeft laten zien wat er kan, hij gebruikt (misbruikt) de macht die met het beroep komt. Kijk dan hoe je weer zorgvuldig kunt debatteren, in plaats van te mopperen. Hetzelfde was de reactie toen de boekdrukkunst werd uitgevonden en de macht van de katholieke kerk afkalfde. Uiteindelijk kwam er veel goeds van de boekdrukkunst, ook al werden de boeken van Spinoza eerst in Nederland verboden.

Mijn advies: accepteer en pas je aan. Zorg dat mensen meer mogelijkheden krijgen goed een mening te vormen, dat brengt pas echt goede democratie.

1. Maak nieuwe ruimten voor publiek debat (zoals de tweede mening en burgerjury's)
2. Geef vanuit de politiek duidelijk aan met welke dilemma's je worstelt
3. Maak de burger sterker door hem toegang te geven tot feitenchecks
4. Treed op tegen machtsmisbruik
5. (en oefen op school al in het herkennen van nepnieuws, framing en manipulatie)

Directe communicatie is een nieuwe vorm, dus die gaat gebruikt worden. Tegelijk is er ergernis over nepnieuws en ophitsing. Doe daar wat aan!