Een ongemakkelijk gevoel over de Shell uitspraak

 Shell is door de rechter gedwongen verdergaande maatregelen te nemen om het klimaat te sparen. Ik vind ook dat oliemaatschappijen, luchtvaartorganisaties en bijvoorbeeld autorijders een verantwoordelijkheid hebben voor het klimaat. Maar ik houd een ongemakkelijk gevoel.

Goede nette bedrijfsvoering
Eigenlijk hoort het bij “goed koopmansgebruik”. Dat is een ruim fiscaal begrip. Het heet een dynamisch begrip. Dit wil zeggen dat het begrip meeverandert in de tijd. Over het algemeen wordt de invulling van het begrip bepaald door de bedrijfseconomie tenzij het in strijd is met de belastingwetten of met een algemene strekking of beginsel van de belastingwet. Het is dus niet gek als de rechter daar nu ook het klimaat aan toe voegt waar je rekening mee houdt. Het idee is dat het er tegenwoordig bij hoort dat bedrijven zich zo gedragen dat zij ook rekening houden met algemene normen. Dat is gebaseerd op artikel 6:162 van het Burgerlijk Wetboek. (Als onrechtmatige daad worden aangemerkt een inbreuk op een recht en een doen of nalaten in strijd met een wettelijke plicht of met hetgeen volgens ongeschreven recht in het maatschappelijk verkeer betaamt (...)) De mensheid wordt bedreigd door een klimaatramp die de mensheid in gevaar brengt, dan mogen bedrijven zich niet aan maatregelen onttrekken, maar hebben zij een verantwoordelijkheid voor de mensheid. Klinkt verstandig.

Maar wat is het gevolg van deze nationale uitspraak over Shell?

Democratische verantwoording
Want toch houd ik het naar gevoel van de uitspraak. Het gevoel dat er geen goede democratische verantwoording is over wat de regels zijn waar bedrijven zich aan moeten houden. Het zou mij niets verbazen als mensen zullen denken dat een ondemocratische rechter afdwingt wat de overheid niet afdwingt van een bedrijf.

Had de rechter niet de overheid op de vingers moeten tikken?
Mijn bezwaren gaan niet over het milieu, maar over wat een rechter in Nederland aan een in Nederland gevestigd bedrijf vraagt. Want welke consequentie heeft het op de lange termijn als bedrijven zich in Nederland moeten veranderen omdat dat van de Nederlandse rechter moest, zonder dat de politiek daar een uitspraak over heeft gedaan? Het beeld blijft toch dat een aantal klimaatactivisten iets afdwingt waarvoor ze niet de meerderheid hebben kunnen krijgen in de Tweede Kamer.

Het beeld zou moeten zijn dat de rechter hier de overheid op de vingers tikt: de overheid is niet streng genoeg voor Shell. Is dat oud denken?

Gevolgen voor het milieu?
En het milieu? Wij hebben natuurlijk allemaal een verantwoordelijkheid om de lucht van anderen niet te vervuilen. Maar is die verantwoordelijkheid van bedrijven groter dan van ons? Ja, bedrijven stoten veel meer uit en kunnen investeren om productie te veranderen. Maar als ik minder ga autorijden, heeft dat geen invloed op mijn positie ten opzichte van de buren, het is een eigen keuze. 

Bedrijven als Shell moeten altijd in concurrentie met elkaar, als Shell zich aan meer regels moet houden dan Saudi Aramco, de grootste oliemaatschappij ter wereld, (of Rosneft of Lukoil uit Rusland) ziet het er voor het klimaat niet beter uit. Als Aramco de activiteiten van Shell overneemt is de productie gewoon verplaatst. Misschien lachen ze bij Aramco in hun vuistje. In de New York Times lezen ze “The ruling is likely to apply only in the Netherlands”. Ga ik minder vervuilen, dan is er minder vervuiling. Gaat Shell minder vervuilen, maar ik blijf autorijden en kies voor Aramco dan schiet het klimaat er niets mee op. Had ik niet beter mijn buren die autorijden voor de rechter kunnen slepen?

Ondertussen is het gevoel van soevereiniteit en zelf kiezen welke regels je aan bedrijven stelt verder afgebrokkeld. Die behoefte aan soevereiniteit is vaker onderschat, denk aan de Brexit. Ik werd blijer van de actie van Pensioenfonds Zorg en Welzijn op de aandeelhoudersvergadering om Shell te dwingen om in lijn met het klimaatakkoord van Parijs te gaan opereren. 

Ja, het is goed koopmansgebruik om ook rekening te houden met het milieu, maar ik houd een ongemakkelijk gevoel.

P.S. Later lees ik een argument dat ik toen ik deze blog schreef niet zag: Shell betaalt voor uitstootrechten om CO2 emissie te mogen doen. Is het dan strafbaar die rechten te gebruiken? Aan zo'n betaald systeem zitten plichten, maar ook rechten.