Geld speelt geen rol?

Stel dat de minister van Financiën op de kapitaalmarkten nu €100 miljard zou lenen en dat dit lukt tegen een negatieve rente. Dat is met de huidige rentestand van -0,24% mogelijk. Zou je dan geen doorrekening van kabinetsplannen meer hoeven te maken? Extra uitgeven levert geld op! Want je kunt van alles betalen. Hoe zit dat?

Natuurlijk is geld niet helemaal gratis. Als je nu geld leent moet je dat weer terug betalen, alleen de rente is licht negatief. Kun je niet terugbetalen als het moet, dan moet je geld lenen om af te kunnen betalen. Inmiddels zal de rente dan niet meer negatief zijn. Verpleegkundigen nu beter betalen betekent dat je dat tot in lengte van jaren moet kunnen doen. Een eenmalig extraatje is makkelijker, maar ook dan moet de lening om dat te betalen ooit terugbetaald worden. 

Of is de schuld geen probleem? Inmiddels is de overheidsschuld veel hoger dan in de jaren 80, maar als percentage van het BBP valt het mee. In dit plaatje uit de Miljoenennota 2020 zie je dat de schuld (blauw) oploopt, maar als percentage van het BBP niet. Iemand die een ton per jaar verdient kan best een schuld hebben van twee ton, de rentelast is maar een klein deel van zijn besteedbaar inkomen. Iemand die weinig verdient heeft veel meer moeite dezelfde rentelasten te betalen.

Overheidsschuld steeg, maar percentage van BBP daalde

Nog steeds geen probleem dus? De schuld van Italië is veel hoger en dat land is ook nog niet failliet.

Mooie tijden voor politici: je kunt lenen en krijgt geld toe, de schuld is geen probleem. Uitgeven maar? Zeker eenmalige investeringen die geld opleveren?  

Eerste vereiste is om het geld te investeren in zaken die geld opleveren. Niet in theorie en niet in iets algemeens als meer welzijn. De andere uitgaven (welzijn, zorg, onderwijs) kunnen beter betaald worden uit inkomsten zoals belasting. Agrariërs in de buurt van natuurgebieden kunnen uitgekocht worden. Dat zijn eenmalige uitgaven. Maar dat levert niet direct geld op. Het levert ruimte op voor bouw van woningen omdat er stikstofruimte vrij komt. Er kunnen huizen gebouwd worden, ook eenmalige uitgaven, meer kans dat dat wel geld oplevert. 

Om deze reden denken politici met veel geld in fondsen alles op te lossen. Maar als het zo gemakkelijk rendabel was ondanks stijgende bouwkosten en gebrek aan grond, waarom deed niet iedereen dat dan al?  Kortom: ik geloof er niet in dat geld geen rol meer speelt. 

Rentelasten klein deel van de Rijksuitgaven

Het gevaar blijft inflatie. Wat als inflatie wel blijvend oploopt? De rente gaat dan oplopen en investeringen kunnen tegenvallende rendementen hebben. In onderstaand plaatje zie je hoe weinig rente er nu betaald moet worden (3,4 miljard) . Wat als de rente oploopt naar 3 of 4%? Dan verviervoudigen de rentelasten. In de jaren 80 liep de rente op naar 7%. Om aan geld te komen werd spaarders een rente van 10% geboden. Er zijn landen waar de rente nog veel hoger werd. Dat was de periode van opgelopen inflatie in combinatie met stagnatie begin jaren 80 (zogenaamde stagflatie)

Combineer de inflatie met een hoge schuld en je ziet de problemen. Bedenk dan ook dat als de overheid heel veel besteedt, dit de inflatie in de hand werkt. 

Geld speelt dus wel degelijk een rol. Ik zeg niet dat de inflatie nu al blijvend is, ik wil alleen dat we voorbereid zijn. Doorrekening van een regeerakkoord hoeft niet per se, niet als het een beperkt akkoord is. Maar de Tweede Kamer moet wel oppassen. Want ik wil in de toekomst ook zorg en onderwijs en sociale zekerheid kunnen bieden. Waarom ben ik daar nu niet gerust op?