Ontwikkelingssamenwerking in geopolitiek mijnenveld

 TL;DR Er is alle reden de belangen van Afrikaanse landen serieus nemen. Dat is op termijn veel profijtelijker voor de hele wereld.

Ontwikkelingshulp heeft altijd twee doelen gehad. Het was een verbond tussen mensen die wilden helpen en mensen die invloed wilden. De tijd dat we spraken over ontwikkelingssamenwerking lijkt voorbij. Ontwikkelingssamenwerking suggereert dat landen gelijkwaardig willen samenwerken. Je kijkt naar de belangen van beide samenwerkende landen en kijkt of de inzet vanuit het rijke land ook de belangen van het armere land steunt. Dat idee dat de belangen van het land dat hulp vanuit het westen krijgt ook gediend moeten worden is volledig verdwenen.

De VS willen dat alle internationale hulp direct gaat leiden tot een ‘veiliger, sterker en rijker Amerika’. Vandaar dat het geen probleem is om te korten op de bijdrage van de VS aan gezondheidszorg in landen in Afrika. De Nederlandse minister Klever wil dat samenwerking direct Nederlandse belangen zal dienen: ‘veiligheid, verminderde migratie of meer handel’. Lange termijn speelt geen rol meer en de belangen van het land dat hulp krijgt spelen geen rol: daar moeten die landen zelf maar op letten.

Geopolitieke focus op vergroten van de eigen invloed en eigen winst
Dat gebeurt in een wereld waar geopolitiek een grotere rol speelt. De oorlog in Oekraine leidde tot verschuiving van budgetten naar humanitaire hulp in Europa, terwijl landen in Afrika en het Midden-Oosten minder aandacht kregen. Sommige EU-landen boekten vluchtelingenopvang als Ontwikkelingshulp. Via infrastructuurprojecten en leningen weet China invloed en belangrijke grondstoffen binnen te halen. Rusland is misschien nog directer dan China. Rusland benadert Afrika niet vanuit een ontwikkelingsperspectief, maar als kans voor geopolitieke invloed: economisch gewin en machtsuitbreiding. De invloed van de VS zal ook verschuiven naar geopolitieke directe winst. Zo wordt Afrika het nieuwe geopolitieke mijnenveld.

Als je doet wat je deed zal het gevolg hetzelfde zijn
De geschiedenis herhaalt zich op die manier. Het gaat leiden tot versterking van autocratische regimes en instabiliteit. Het nieuwe kolonialisme met ondermijning van lokale economieën en (omdat Rusland dat actief promoot en de VS zich niet meer schaamt:) het versterken van antiwesterse gevoelens. Hebben we dan niets geleerd?

Gezamenlijke belangen
Op de lange termijn zien de opgaven voor ontwikkelingssamenwerking er heel anders uit en zijn ze van belang voor iedereen. Denk aan tegengaan van instabiliteit, klimaatverandering en oorlogen met vluchtelingenstromen. En voorkomen van grote schuldenlasten van landen die afhankelijk zijn. Dat zijn typisch terreinen waar beide samenwerkingspartners belang bij hebben. Steun aan publieke diensten (gezondheidszorg, onderwijs), goed bestuur en versterken van lokale economische modellen die klimaatbestendig zijn en de lokale bevolking helpen zijn feitelijk ook in Europees (en mondiaal) lange termijnbelang.

Dat wil niet zeggen dat we terug moeten naar de ontwikkelingssamenwerking zoals die was. NGO’s en internationale organisaties werken nogal eens bureaucratisch, gecentraliseerd en soms onbedoeld neokoloniaal.

Profijt op lange termijn
Ontwikkelingssamenwerking mag geen technisch hulpmiddel worden voor machtige staten of om het eigen geweten te sussen door goed te doen. Er is alle reden de belangen van Afrikaanse landen serieus nemen. Dat mag best gepaard gaan met legale migratiekansen en het ondersteunen van industrialisering en versterking van de lokale economie. Dat is op termijn veel profijtelijker voor de hele wereld dan het zoeken naar eigen economische voordelen.

Militaire snoepfabriek helpt ons niet

 TL:DR  investeren in defensie vraagt veel meer dan investeringen in het leger

Nu er fors wordt geïnvesteerd in de defensie in Europa is het goed toch te kijken welke defensie nodig is. De koers van defensie-industrieel Rheinmetall is geëxplodeerd. Zit daar onze hoop op defensie tegen Rusland? Helaas, zeer ten dele. Want de volle aanval van Rusland op Navo landen is niet te verwachten.

De koers van Rheinmetall (plus 197% dit jaar!) geeft aan dat er fors geshopt wordt door de legerleiding in diverse Europese landen. Pantserwagens, munitie, machinegeweren, tanks, radar, lasergeleide artilleriegranaten: de militaire snoepfabriek is geopend.

Maar nu even wat waarnemingen. Hackers van de Russische militaire inlichtingendienst hebben de afgelopen jaren cyberaanvallen uitgevoerd op de krijgsmacht, Nederlandse ministeries en bedrijven. In Finland zijn inbraken geweest bij plekken waar het drinkwater vergiftigd zou kunnen worden. Er zijn postpakketten in brand gevlogen in Engeland, Duistland en Polen.  

En Polen meldt vandaag dat opnieuw een schip uit de Russische schaduwvloot verdachte manoeuvres heeft uitgevoerd bij een stroomkabel in de Baltische Zee. Oekraine heeft waarschijnlijk net zo goed de gasleiding Nord Stream naar Duitsland gesaboteerd. De VS hebben cyberaanvallen uitgevoerd op Iran. Het is het nieuwe oorlogvoeren.

Rusland steunt Russisch gezinde kandidaten
Ondertussen roert Rusland in de verkiezingen in Roemenië, in Georgië en in de Baltische staten. De Russen spelen in op gevoelens van ontevredenheid, steunen Rusland-vriendelijke partijen, helpen in hun campagne. Als meer op het westen gerichte bestuurders corrupt waren (in Oekraïne na de Oranje-revolutie) buit Rusland dat maar al te graag uit. Waarom waren de Roemenen die buiten Roemenië in Europa werken zo enthousiast over de extreem rechtse kandidaat? Omdat Roemenië leegloopt nu hun arbeidskrachten worden weggelokt naar rotbaantjes in West-Europa!

Rusland in de aanval?
Hoe gaat die oorlog met Rusland er uitzien? Het wordt een hybride oorlog, met cyberaanvallen, terroristische aanslagen, nepnieuws, zonder duidelijke afzender terwijl duidelijk is wie waarschijnlijk achter zit ontbreekt het bewijs.

Meer dan traditionele defensie
We moeten ons dus anders verdedigen. Natuurlijk ook met een Europees leger dat goed bevoorraad is. Maar let ook op de hybride oorlogsvoering met goede geheime diensten die samenwerken, met cybersecurity, met beter beveiligde infrastructuur.

En we moeten ons realiseren dat het ook nodig is ons te richten op het beschermen van individuen en gemeenschappen, met nadruk op mensenrechten, economische zekerheid en het voorkomen van geweld. Voedingsbodems voor vlucht naar extremen moeten aangepakt worden. En let op corruptie: Nederland zou meer kunnen investeren in programma's die rechtsstaten versterken, zoals trainingen voor rechters, politie en bestuurders in fragiele staten.

Het is nodig aandacht te houden voor duurzame en rechtvaardige vrede. Alleen de blik van onze militairen levert geen echte vrede en helaas ook geen echte veiligheid.

Willen jullie minder ....? Dan gaan we dat regelen!

 TL:DR We zijn geen klant van de politiek die kan vragen anderen uit te sluiten. We moeten het samen rooien en dat konden we altijd in Nederland.

Het is heel fijn om je op te stellen als klant van de politiek. Wil je minder Marokkanen in je straat? Dan gaan we dat regelen! Dus stem je op een partij die dat belooft. Misschien geloof je dat die dat door tegenwerking van Links, rechters of de EU niet voor elkaar krijgt, dan stem je de volgende keer weer op die partij ook al is er niets veranderd.

Gelijk voor de wet
Helaas voor deze kiezers kan het helemaal niet: de Marokkanen in je straat zijn meestal gewoon Nederlandse jongens en meisjes met een andere religieuze en etnische achtergrond. Je hebt het dus te rooien met elkaar: jij met je buren en je buren met jou. Dat is dan ook nog erg Nederlands: we hebben leren polderen.

Het ongemakkelijke idee dat je het moet rooien met mensen met een andere mening en andere religie is slecht nieuws voor klanten van de politiek. Democratie is nu eenmaal ingewikkeld en andere systemen die eenvormigheid willen afdwingen zoals het Chinese communisme, de Russische dictatuur of Nazi-Duitsland hebben nogal wat nadelen.

Toch is het idee in zwang. Helaas.

Peter Giessen schreef er in de Volkskrant zaterdag 17/5/2025 over. In 1926 schreef Carl Schmitt al over de ‘in wezen onoverkomelijke tegenstelling tussen liberaal individualisme en democratische homogeniteit’. Een democratie heeft ‘substantiële’ gelijkheid nodig, van mensen die dezelfde waarden delen, zoals een religie of de gehechtheid aan een natiestaat. Schmitt heeft het liefst een soort vereniging met ballotage. Interessant is dat nogal wat rechtse denkers terug willen naar de tijd dat je mensen van de democratie kon uitsluiten en de rechtsregels daarvoor kunt buigen. Volgens Schmitt is de politieke vijand existentieel anders en vreemd, waardoor conflicten met hem mogelijk zijn die niet kunnen worden beslecht door ‘tevoren opgelegde normering’ of onpartijdige derden. Na de machtsovername van 1933 door Hitler zag hij uiteraard goede carrièrekansen, hoewel de nazis hem uiteindelijk niet moesten.

Het denken van Schmitt en extreem rechts is een mooi voorbeeld van de spreuk uit animal farm “All animals are equal. But some animals are more equal than others”. Dat wordt weer populairder. Sluit andersdenkenden gewoon uit! Zoals je Marokkaanse buren, of langer geleden, je Joodse buren. Het wordt net zo makkelijk als het ontvolgen op twitter: gewoon weg ermee. Of geef mensen die aandacht vragen voor wat de Palestijnen overkomt in Gaza gewoon geen demonstratierecht meer. 

Dit gemakkelijke denken over uitsluiting is gelukkig voorkomen in een rechtsstaat. In een buurt met veel Islamieten mag geen sharia in de buurt worden uitgeroepen en er kan ook geen theocratie uitgeroepen worden.

Juist Nederland kan dit
Overigens heeft Nederland het ver gebracht terwijl er een partij was die vrouwen hun kiesrecht wilde ontnemen. De SGP besloot pas in 1989 bij een wijziging van haar beginselprogramma het standpunt over het actief vrouwenkiesrecht. Ze zwakte het af tot de huidige versie: als vrouwenkiesrecht voortkomt “uit een revolutionair emancipatiestreven” is het strijdig met de roeping van de vrouw.

Maar willen we minder SGP’ers? Dan gaat de politiek dat niet voor je regelen.

PS. De inrichting van de samenleving is aan ons gezamenlijk. Best lastig, maar geen reden om het aan de politiek over de laten. Dat schreef ik al eerder hier.

Wat is rechts beleid en wat is over de schreef

too long? Houd onderscheid tussen rechts beleid en ondermijning van de rechtsstaat: Trump overschrijdt grenzen door wetten te negeren, tegenstanders te intimideren en zichzelf te verrijken. Dat is geen normale politiek meer – dat is autocratisch en anti-democratisch gedrag.

Wat sommigen wel eens lijken te vergeten is dat er een verschil is tussen gewoon rechts beleid en handelingen van Trump die bij links en rechts niet door de beugel (zouden moeten) kunnen. Stoppen met programma’s voor positieve discriminatie kan nog zo vervelend en dom zijn, het is een keuze om er mee te stoppen, net zo goed als het een keuze was om er mee te starten. Het schrappen van het federale ministerie van Onderwijs kan dom zijn, het is een politieke keuze. Hier kunnen links en rechts gewoon over van mening verschillen. Ook het bezuinigen op ontwikkelingssamenwerking of een streng asielbeleid mag gewoon, zolang je juridisch vastgelegde afspraken nakomt. Je kunt er gewoon boos over zijn als je een andere politieke mening hebt.

Tot rechts beleid overgaat in ondemocratisch handelen
Het wordt moeilijker als Trump bij zijn acties willens en wetens de wet overtreedt. Er zijn ontslagprocedures en daar mogen rechters uitspraken over doen. Als Trump zich niet aan die voorwaarden houdt en zonder problemen doorgaat is een grens gepasseerd. Het is nu eenmaal een belangrijk onderdeel van de democratie dat de overheid en het politieke bestuur zich aan de wet dienen te houden. Ook het verdacht maken van rechters, gniffelend constateren dat een migrant die het land uitgezet is nu eenmaal al in Ecuador vastzit en er verder niets aan doen. Terwijl de rechter dat wel gebood te doen. Dat zijn grenzen die gepasseerd zijn. Ja, Trump's stemmers willen dat er criminele migranten uitgezet worden. Maar die migranten hebben rechten, op zijn minst om te kunnen constateren dat ze niet crimineel zijn of gewoon legaal Amerikaan.

Het wordt ook moeilijker als Trump de oppositie oneigenlijk aanpakt. Het is niet aardig om mensen die hem tegenstaan een ‘loser’ te noemen, maar het mag. Maar als Trump advocatenkantoren straft omdat ze hem door middel van processen hebben tegengewerkt is er weer een nieuwe grens gepasseerd. Dit is duidelijk bedoeld om zijn critici monddood te maken door het moeilijker te maken om juridische bijstand te vinden.

Ook het gericht ontnemen van visa is dictatoriaal. Immigranten die openlijk kritiek op Israël hadden kregen te maken met ingetrokken visa. Anderen die stil bleven niet. Gemaskerde agenten arresteerden een Turkse studente, die een pro-Palestijns opiniestuk schreef in een studentenkrant. Hebben de senatoren dan echt niet door dat dat de grens over gaat? Dit is gericht politieke tegenstanders bang maken en aanpakken. 

Gure zelfverrijking en ruimte voor corruptie
De aandacht is weggezakt, maar Trump introduceerde twee nieuwe cryptomunten, $Trump en $Melania, zodat investeerders anoniem geld naar Trump en zijn familie kunnen sluizen. Hij heeft dus direct persoonlijk baat bij het versoepelen van cryptoregels. Hij heeft overigens ook ambtenaren binnen de hele overheid ontslagen die wangedrag moesten blootleggen. Ook de directeuren van de toezichthouders waren snel ontslagen.

Competitief autoritarisme en afbraak van de democratie.
Politicologen Steven Levitsky, Lucan Way en Daniel Ziblatt wijzen in de New York Times op het verschijnsel dat Autoritarisme moeilijker te herkennen is dan vroeger. “De meeste autocraten van de 21e eeuw worden gekozen. In plaats van de oppositie zoals Castro of Pinochet met geweld te onderdrukken, gebruiken de autocraten van vandaag de dag overheidsinstellingen als politieke wapens. Ze gebruiken wetshandhavings-, belasting- en regelgevende instanties om tegenstanders te straffen en de media en het maatschappelijk middenveld aan de zijlijn te zetten”. (hier in NYT )

Zij geven het de naam “competitief autoritarisme” – een systeem waarin partijen strijden om verkiezingen, maar waarna systematisch misbruik van de macht start doordat de winnaar alle tegenstrevende machten uitschakelt. Denk aan Poetin, Orban, Erdogan of Jaroslaw Kaczynski met de PiS in Polen. Ze onderdrukken afwijkende meningen, bestrijden vrije meningsuiting, intimideren politieke tegenstanders en beheersen de berichtgeving in de media en de verkiezingsregels in hun voordeel. Ze worden rijk en laten hun medestanders meeprofiteren. Je komt moeilijk van ze af.

Laat Trump en de Republikeinen een ruk naar rechts geven. Niet leuk, maar zo werkt de democratie. Maar laat de VS en zeker de senaat bedenken dat wat er gebeurt niet zo maar een ruk naar rechts is. Dit gaat alle perken te buiten. Er is nog nooit een president door impeachment afgezet, maar er zou nu toch echt alle reden voor zijn. Vergelijk dit met de sigaar van Clinton.

Het is moeilijk te accepteren voor wie rechts beleid wil, maar let op: als je merkt dat zaken niet goed uitpakken kun je zo'n dictator niet meer ter verantwoording roepen. Dat zouden ook zijn kiezers zich moeten realiseren.

P.S. En in Nederland? Ook alert blijven, want het zit diep in de samenleving. Ook Wilders zoekt ruzie met rechters, maakt ze verdacht en lacht om de wet als het hem uitkomt.

Kunstmatige intelligentie en de overheid

Too long? AI is een aanrader Laat AI vooral de niet-menselijke taken overnemen, niet om te bezuinigen maar om ruimte te maken voor de inleving en de menselijke maat.

Toen ik les gaf om ambtenaren te leren omgaan met burgerparticipatie kon ik volop gebruik maken van kunstmatige intelligentie. Neem het verzinnen van oefeningen om lastige vergaderingen voor te zitten met mensen met een bepaald belang, met boze mensen die geschaad worden in hun belang en bijvoorbeeld mensen die juist voor een moeilijke beslissing zijn, maar zich niet durven uit te spreken. Je voert het in en de opzet, tijdindeling en persoonlijke opgaven om burgers na te spelen komen er uit rollen. Mijn eigen inzet was vooral er uit te filteren wat echt niet kon, misschien een variatie bedenken, uitzoeken wat een realistische tijdsinschatting was. Maar vooral natuurlijk: de begeleiding van de uitvoering met de studenten zelf.

Concentreren op de echte interactie
Ik vond het een enorme mogelijkheid bieden om mij te concentreren op de echte interactie met de studenten. Die was wel nodig. De omschrijvingen konden anders begrepen worden, daar kwamen vragen over. De taken moesten slim verdeeld worden, zodat niet de grootste mond weer de meeste kansen kreeg. Maar vooral de nabespreking: wat vonden de studenten, ook de minder uitgesproken onder hen? Wat deed de voorzitter goed? Wat kon beter? Wat was realistisch en wat zou dat betekenen voor je eigen situatie?

Wat AI deed was het mogelijk maken dat ik mij kon concentreren op mijn echte meerwaarde: de menselijke maat.

AI is heel goed in taken die standaard uit te voeren zijn. Dat zijn niet altijd simpele taken, maar wel taken die eerder op dezelfde manier uitgevoerd zijn. Kennis die anders in een boek gevonden zou worden of data bundelen tot intelligente uitkomsten. Controleren of een taak volgens het protocol uitgevoerd is, zal ook heel makkelijk zijn. Een unieke creatieve oplossing bedenken, zien wat uniek is aan een bepaalde situatie en daar een oplossing voor bedenken waar mensen in mee gaan, zal moeilijker zijn. Het gaat sterk om mensen: mensen meenemen, inspireren, opbeuren, stimuleren, naar hen luisteren, begrijpen wat de vraag achter de vraag en wat het echte probleem is.

Een kans voor de overheid
Dat lijkt mij een mooie kans voor de overheid. Standaardtaken kunnen sneller. Dat kan ook besparen. UItzoeken wat werkt in bepaalde situaties kan AI heel goed. Wat AI bij uitstek niet heeft is inleving in de ander. AI heeft logischerwijs geen menselijkheid. Dus vooral is de opgave: onderscheiden of iets een standaardtaak is, of er medemenselijkheid nodig is of mensen in beweging gebracht kunnen worden: dat is wat echt belangrijk is.

Laat AI vooral de niet-menselijke taken overnemen, niet om te bezuinigen maar om ruimte te maken voor de inleving en de menselijke maat.

En was dat niet precies wat tegenwoordig nodig is: een menselijke maat te houden in de overheid?

P.S. Hier nog een mooi stuk over AI dat ook doemdenken weet te ontwijken: Will you be a dancing monkey in the Age of AI?