Publieke debatten over emoties, burgerschap en Verlichting

Altijd lastig als er een nieuweling komt in een groep. Vroeger moesten mensen zich eerst bewijzen. Als je burger wilde zijn van een gemeente, moest je je netjes gedragen. Oude bekende families waren burgers en bleven burgers, nieuwkomers moesten zich bewijzen. Was je burger, dan kreeg je ook rechten zoals dat je kinderen naar het burgerweeshuis mochten als jij en je echtgenote mochten komen te overlijden. Ging je naar een andere gemeente, dan moest je weer opnieuw beginnen. Je was burger van Arnhem en moest nog maar burger van Deventer zien te worden. En het klootjesvolk kon het burgerschap wel vergeten. Mooi was wel dat het werd besproken. 

Kijk je naar de huidige wereld die veel kleiner is, dan zie je dezelfde emoties. Wil je hier in Nederland als burger werkelijk geaccepteerd worden, dan moet je je bewijzen. Maar de verzorging voor als je in nood komt is wel gebleven. Dat is een goede zaak. Maar emotioneel ligt dat moeilijk bij grote groepen en dàt wordt niet besproken. 

Rationele argumenten

Er zijn hele goede argumenten om de verzorgingsstaat in te richten zoals die is ingericht, de rechten te geven zoals die zijn gegeven, zoals bijvoorbeeld deugdelijke asielwetgeving en rechten op een deugdelijke toetsing of je daar terecht onder valt. Die rechten gaan uit van rechtmatigheid, garanties, oordelen zonder aanzien des persoons en er zijn internationale verdragen waar die rechten zijn vastgelegd. Overigens is het Verdrag betreffende de status van vluchtelingen uit 1951 toen er nog geen verzorgingsstaat was en is daarin vastgesteld welke rechten aan de al dan niet als vluchteling erkende asielzoeker worden toegekend. Geen wonder dat daarin toen geen rekening was gehouden met de verzorgingsstaat en de vergaande rechten die inwoners inmiddels hebben in het westen. (En let wel: niet elke asielzoeker is een vluchteling (vervolging op grond van politieke overtuiging, ras of behoren tot een sociale groep). 

Maar vroeger was het wel de gemeenschap die keek wat er moest gebeuren als iemand zich als nieuwe burger aanmeldde. De discussie over de rechten werd wel binnen de gemeenschap gevoerd. Daardoor werden zorgen serieus genomen. Vroeger was de samenleving helemaal niet rationeel en netjes. “Zijn gezicht staat mij niet aan” of “er zijn geluiden dat hij zich bezig hield met veelwijverij” of andere roddels waren voldoende om iemand het burgerschap te ontzeggen. De plaatselijke kerkelijke gemeenschap kon woest zijn als rederijkerskamers zich niet netjes hadden gedragen. 

Er kon meer besproken worden dan rechten. En het ging niet alleen over rechtmatigheid, maar ook over rechtvaardigheid. 

De Verlichting speelde een grote rol om vrijheid te combineren met gelijkheid en broederschap. Over de logica van de scheiding der machten, Of misschien wel de slogan “Durf te weten”, maar daar werd ook hard aan gewerkt!

Samenleven is nog altijd een werkwoord

Samenleven was een werkwoord. Er waren buurtrechters die zichtbaar maakten wat een nette afweging en argumentatie was. Zo leerden we in eeuwen netjes besluiten (tenminste het meer opgeleide deel der gemeenschap). "Durf te weten", sapere aude werd ervaren als verstandiger en beter dan “wetenschap is ook maar een mening”.

Nu zijn de emoties van vroeger nog steeds aanwezig. Om iemand toe te laten tot de gemeenschap moet hij zich nog steeds bewijzen. Eigenlijk wordt nog steeds gekeken of mensen zich netjes gedragen -wat logisch is- en nog steeds speelt achterklap en vooroordeel een grote rol -wat jammer is. Maar de rationele discussie over rechten en plichten, over oordelen op basis van feiten en werken zonder aanziens des persoons wordt niet meer gevoerd in de samenleving. De overheid die ooit is uitgevonden als “onze overheid” om dingen te doen die we gezamenlijk moeten doen, regelt het allemaal. Je hoeft niet in gesprek, de overheid zorgt ervoor en vinkt de rechtmatigheid af.  

Rationele afwegingen en een publiek debat

Wij argumenteren niet meer als samenleving over de verzorgingsstaat, de rechten, de plichten, de rationele achtergrond daarvan. Dat laten we over aan de rechters, de overheid, bij voorkeur een anonieme groep nette mensen. En in je eigen groepje. 

Er is in feite geen publiek debat. Waarom argumenteren we daar niet meer over? Daardoor missen we een belangrijke inbreng van mensen op straat met allemaal verschillende ervaringen. 

De mensen zijn beter opgeleid dan ooit in de geschiedenis. Mensen hebben meningen en ervaringen en willen die uiten. Iedereen zou moeten durven te weten, sapere aude! Maar het komt niet tot een echt debat tussen verschillende delen van de samenleving. 

Het publieke debat wordt niet door alle burgers gevoerd.

De Franse Revolutie

Samenleven in een democratie is een werkwoord. Om het onze overheid te houden, ons Europa en onze samenleving te laten zijn. Daar horen rechten bij voor individuen, hoort ruimte bij voor andersdenkenden; emotie, zorgen én ratio horen er bij. Vrijheid, gelijkheid én broederschap was niet een slogan, maar een uitkomst van denken en debatteren. Wat betekent dat nu in een tijd van volksverhuizingen en vervagende grenzen?

We hebben eigenlijk behoefte aan de Franse Revolutie en de Verlichting.