Black lives matter: verwacht geen oplossing van overheid of individu

Black lives matter en institutioneel racisme

Het valt mij op dat er twee discussies zijn. Een discussie over slavernij en een discussie over (al dan niet) institutioneel racisme. Toch is er iets met de Black lives matter aan de hand dat die twee ten onrechte niet combineren. Mogelijk komt dat door het Amerikaanse individualisme: of ze nu zwart, Aziatisch, Latino of wat dan ook bent, je bent een individu en hebt ook rechten als individu. Dan kijk je naar je eigen situatie en dan zie je dat je als zwarte minder kansen hebt dan witten. Minder kansen, minder goede zorg, minder goede scholen. Een zwarte Amerikaan zou minder kansen hebben op een sollicitatiegesprek dan een witte die in de gevangenis zat. Schandalig, maar waar. Maar is het racisme, ook institutioneel racisme, van individuen die permanent tegenwind ervaren wel een afdoende verklaring?

De kracht van burgerschap, samenwerking en de gemeenschap

De Toqueville die de democratie in Amerika beschreef keek daar net iets anders tegenaan. Hij zag het individualisme in de VS niet alleen als kwaliteit. Hij meende dat juist het netwerk van burgerinitiatieven en verenigingen de slechte kanten van het individualisme tegen ging. Hij keek meer – zouden we nu zeggen – naar sociale samenhang en sociaal vertrouwen.

De VS is ook steeds individualistischer geworden, mogelijk een logisch gevolg van grotere steden, maar ook van het verhaal van de Amerikaanse droom: de eenvoudige jongen die zich opwerkt tot krantenmagnaat. Daarbij vergetend dat de eenvoudige jongen baat heeft gehad bij zijn afkomst, scholen, steun van zijn ouders, vrienden, familie. De kracht van Amerika zit hem niet in de kleine overheid, maar eerder in een combinatie van (individualistische) ondernemerszin èn de gemeenschap

De mensen die opklimmen kunnen dat door de kracht van hun sociale omgeving.

Slavernij gaat verder dan racisme

En hier zien we de combinatie van slavernij terug in de positie van zwarten nu. Want gaat het wel alleen om hedendaags onderscheid maken naar ras? Chinezen werden ook gediscrimineerd, maar aan een yellow lives matter is nu geen behoefte. De positie van Aziaten in de VS is beter dan van de zwarten. Hun positie is in de loop der jaren sterk verbeterd. Ook de latino's die als immigrant naar de VS kwamen zonder geld of baan hebben de zwarten in positie snel voorbij gestreefd. Dat zit hem niet in racisme of discriminatie en niet in intelligentie.

Zwarten wonen vaak in relatief arme staten, vooral in het zuidoosten van de VS. Ze zijn armer, wonen in mindere wijken, hebben minder goed toegang tot goed onderwijs en tot zorg – die ook vaak slechter is dan in rijke wijken. Maar dat gold voor meer groepen. Een verklaring voor de achterstand die niet ingelopen wordt ligt mogelijk in een culturele achtergrond die door de slavernij veroorzaakt wordt.

Vertrouwen als motor voor welvaart en ontwikkeling

Fukuyama schrijft in zijn boek Trust over vertrouwen als belangrijke factor voor welvaart. Onder Chinezen, Koreanen en Japanners zitten veel ondernemers en ZZP-ers, maar dat individueel ondernemerschap is verbonden met de gemeenschap. Dat is hun manier om vooruit te komen tegen racistische tendensen in. Om een bedrijf te kunnen starten moet je geld lenen. Zwarten hebben slechte toegang tot leningen. Je kunt dat zien als racisme, waarschijnlijk is dat ook zo. Maar toen er speciale banken voor zwarten werden opgericht, bleken er ook weinig aanvragen voor leningen om een bedrijf te starten. Chinese en Aziatische ondernemers kregen ook geen leningen in het begin van de twintigste eeuw. Hen lukte het wel tegen de weerstand in een bedrijf te beginnen.

Dit klinkt allemaal wel kapitalistisch, maar het heeft meer met gemeenschapszin te maken dan wij denken. Kleine bedrijven starten vaker met leningen binnen de familie. Het is ook wel vreemd dat in zwarte buurten de winkels vaak worden gerund door Aziaten. Die ondernemerszin die tot bloei komt in een samenleving met veel sociaal vertrouwen zie je minder onder zwarten. De verklaring daarvoor kun je vinden in de slavernij. Fukuyama wijst er in Trust op dat immigranten uit Jamaica en Trinidad meer sociale cohesie hebben en meer onderling vertrouwen dan nazaten uit de Amerikaanse slavernij.

Slavernij heeft de gemeenschapszin negatief beïnvloed

Ik kan mij niet anders voorstellen dat slaveneigenaren niets liever wilden dan een zwakke sociale samenhang en zwak onderling sociaal vertrouwen onder de tot slaaf gemaakten. Vormen van zelforganisatie zijn een bedreiging voor de “eigenaren”, dus die worden met harde hand bestreden.

Zou het hoge percentage eenoudergezinnen onder zwarten ook zijn geschiedenis daar vinden? Mogelijk gaat dat te ver. Het is wel een element dat niet bijdraagt aan je toekomstkansen. Hoe zit dat in de culturele erfenis van zwarten in Nederland? Het woord systemisch racisme zou wel eens beter kunnen passen dan institutioneel racisme, want het gaat verder dan instituties. En moet je elkaar niet ook voortdurend (met compassie) bij de les houden? Racisme en discriminatie zit in ons. 

De oplossing komt niet van individu of overheid

Waar het mij om gaat: achterstand van zwarten zou wel eens ingewikkelder kunnen zijn en dieper liggen dan alleen institutioneel en individueel racisme. Het gaat er niet om dat het racisme minder erg is, maar dat de oplossing wel eens minder makkelijk zou kunnen zijn dan stoppen met racisme. Hier ligt niet alleen een taak voor de overheid, maar ook voor de gemeenschap, de zwarte gemeenschap en nog liever een diverse gemeenschap. Ik hoop dat de jeugd die toekomst ook voor zich ziet.