De uitvinding van de boekdrukkunst zien we als een enorme vooruitgang. Mensen konden hun ideeën makkelijker verspreiden. Een beetje zoals het internet nu. Mensen konden makkelijker kennis nemen van ideeën. De ideeën van theologen als Luther, Zwingli en Calvijn vinden zo gemakkelijk hun weg ook in Nederland. In veel delen van West-Europa maken steden een culturele en wetenschappelijke bloei door. De klassieke oudheid, de cultuur van de Grieken en Romeinen, wordt herontdekt en is een bron van inspiratie. Mensen gaan anders kijken naar zichzelf. De boekdrukkunst versnelt de verspreiding van ideeën. Wat we meestal niet doen is dat we de boekdrukkunst associëren met conflicten. Toch hebben de uitvinding van de boekdrukkunst en conflicten met elkaar te maken. Het was een tijd waarin automatisch gezag onder druk kon komen. De geschiedenis herhaalt zich.
Democratisering van kennis
De ontwikkeling van de boekdrukkunst zou een van de belangrijkste uitvindingen in de wereldgeschiedenis blijken te zijn. Het merendeel van de gedrukte teksten waren in eerste instantie Bijbels, devote literatuur en heiligenlevens, maar er volgde een “democratisering van kennis”. Dit maakte na de middeleeuwen ook de wetenschappelijke revolutie mogelijk en versnelde onder meer de Reformatie en de Verlichting.
Zo konden er tussen 1517 en 1520 300.000 exemplaren van het werk van Luther verspreid worden door Europa. De Woerdense priester Jan de Bakker (1499-1525) komt zo in aanraking met protestants gedachtegoed. Hij verandert van inzichten en verkondigt een nieuwe leer. Dat komt hem duur te staan omdat de gevestigde Kerk deze heidense leer niet kan tolereren. Hij sterft op de brandstapel in Den Haag en wordt de eerste Noord-Nederlandse martelaar die op grond van zijn overtuiging wordt gedood.
Of neem (heksen)vervolgingen. De Spaanse Inquisitie werd in 1478 opgericht. Jacht op ketters was fel. In 1492 werd in Spanje de akte van verdrijving uitgevaardigd en in dat verband zijn toen ongeveer 160.000 joodse families Spanje ontvlucht. Maar brak ook een hevige hekensenvervolging uit in bijna heel Europa. Het beroemdste boek over hekserij, hoe die te herkennen en aan te pakken, zou het boek Malleus maleficarum (‘De heksenhamer’, 1487) worden van de inquisiteur Henricus Institoris. Dit boek was het standaardwerk voor heksenvervolgingen en werd- slechts enkele decennia na de uitvinding van de boekdrukkunst – meer dan 30.000 gedrukt.
Snelle verspreiding zorgt voor afbraak vanzelfsprekend gezag
De snelle verspreiding van ideeën zorgt voor afbreuk van automatisch gezag. Dat zien we nu weer. Er wordt meer gedemonstreerd door wat vroeger kleine afwijkende clubjes waren. De wetenschap met dubbelblinde testen staat onder druk. Wat we als vanzelfsprekend gezag van de wetenschap zagen wordt ter discussie gesteld. Wetenschappelijke artikelen zijn gemakkelijk in te zien, maar vervolgens kan iedereen daar in knippen, plakken en deze weer verspreiden. Er blijken schandalen te zijn geweest in de wetenschap met gerommel met data. Dat wordt gebruikt om alle vooruit gang van de wetenschap in dat daglicht te zetten van fraude. Volg de pseudopublicaties van vaccinvrij. Er staan dingen bij die waar zijn: dingen die ooit verkeerd gingen. Dat wordt uitvergroot en verspreid. Bijkomstigheidje: boosheid is besmettelijker dan andere emoties: berichten waar mensen boos zijn over schandalen worden sneller gedeeld.
Wat is dan echt, wat niet?
Wat is nu pseudo-wetenschap en wat niet? Van Janet Ossebaard en Lange Frans is dat makkelijk te herkennen. Toch trappen velen daar in. Als je op Facebook gebombardeerd wordt met dit soort pseudonieuws, je deelt dit en je krijgt steeds meer mensen om je heen die er ook intrappen, is het moeilijk weerstand te bieden. Het is heerlijk om door de gelijkgestemden bevestigd te worden. Tijdens een etentje van de top van Forum voor Democratie (FvD) zou Thierry Baudet gezegd hebben dat 'corona de wereld in gebracht was door George Soros en anderen [...] om ons onze vrijheid af te nemen en een nieuwe wereldheerschappij te starten'. Voor ons vreemd, voor mensen in de juiste bubbel vallen ineens allerlei puzzelstukjes in elkaar: dus daarom zit ik nu zonder werk, met een mondkapje in afzondering!!
Herken de complotgoeroe
Maar niemand is vrij van vooroordelen en zelfbevestigende bubbels. Het enige wat je kan doen is zoeken waar je zelf verleid bent, het gesprek aan gaan, jezelf niet overschatten. Dwarsdenkers hebben echt niet altijd gelijk. Er circuleren fascinerende filmpjes vol pseudowetenschap. Zet daar een wetenschapper tegenover: die komt met misten en maren, voorbehouden en 'er is nog niet bewezen dat' Kijk dus of iemand zijn gezag verdiend heeft of niet. Ik schreef daarom ook al eens hoe word ik een complotgoeroe. Ook te gebruiken om de complotgoeroe te herkennen.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten