Let op je woorden

In de verkiezingstijd moeten politici op hun woorden letten. Gebruik vooral die woorden die de kiezer aanspreken! Rechts lijkt dat wat beter te doen dan links. Luister naar D66 en het geld: meer geld naar onderwijs, meer geld naar de politie. Of tijd voor nieuw leiderschap. Dat zijn dus net de verkeerde woorden. Die spreken niet aan op diepere gevoelens van kiezers. De PvdA doet dat slimmer: Goed werk en een eerlijke economie, liefdevolle zorg. Of vergelijk Groen Links met de PvdA. Groen Links zegt: Hoe maken we wonen betaalbaar. De PvdA zegt Een woning is meer dan een stapel stenen, het is een thuis. Let op de woorden!

Toch kan de PvdA ook nog wat leren van rechts. De VVD zegt "Dankzij onze politie en inlichtingendiensten is Nederland een van de veiligste landen ter wereld. Onze geweldige agenten en andere hulpverleners verdienen onze volledige steun.". Dat is pas echt slim!

Zorgzaamheid, eerlijkheid, vrijheid, maar ook: loyaliteit, autoriteit en heiligheid
Het heeft te maken met wat Jonathan Haidt noemt de fundamenten van moreel oordeelsvorming: zorgzaamheid, eerlijkheid, vrijheid, loyaliteit, autoriteit en heiligheid. Wat we zien is dat klassieke liberalen altijd aandacht hadden voor zorgzaamheid, eerlijkheid en vrijheid. Dit is lang de dominante gedachte geweest en is het onder links (eigenlijk wat de Amerikanen liberals noemen) nog steeds. Maar de VVD spreekt over veiligheid, suggereert trots op Nederland en gaat in op loyaliteit aan agenten en andere hulpverleners. Dat is geen klassiek liberale praat.

Waarden als trots, veiligheid, loyaliteit, autoriteit en heiligheid spelen (soms onbewust) ook een grote rol in de oordeelsvorming. Rechtse partijen spreken die gevoelens ook aan. Trots speelt in op loyaliteit en autoriteit. Wil je overtuigen, dan gaat het niet om de ratio, maar om intuïtieve steun die je verwerft. 

Links noemt die waarden niet, maar ook bij linkse mensen speelt dit een rol. Als Klaver neergezet wordt als snotneus schieten de Groenlinksers trouw overeind dat dat toch the limit was. Waar voor de een Sinterklaas heilig is als traditie (inclusief zwarte piet), is voor de ander de natuur heilig. In de partij voor de Dieren kom je veel elementen tegen die te maken hebben met de heiligheid en onschendbaarheid van mensen, dieren en de natuur. In hun beginselverklaring spreken ze over de heilige taak. 

Ook autoriteit speelt een rol. Als de minister-president met een fluitconcert het geven van toespraak tot Nederland lastig wordt gemaakt is links net zo verontwaardigd als rechts. Of als wetenschap afgedaan wordt als ook maar een mening. Dan blijkt er toch wel wat heilig te zijn en zijn veel linkse mensen gevoelig voor een beroep op autoriteit... 

Waarom lees ik bij GroenLinks over een klimaatakkoord, maar niets over de veiligheid vanwege de klimaatverandering? "Wat we nodig hebben is systeemverandering. Beleid waarmee we definitief van onze fossiele verslaving afkomen". Spreekt dat intuïtief aan? Ligt het niet voor de hand ook te spreken over veiligheid? We wonen onder de zeespiegel! 

Haidt zegt dat je vooral bij conservatieven meer in hun uitingen de aandacht voor de drie andere waarden ziet. Zeker bij Trump zie je dat loyaliteit, autoriteit en heiligheid een rol speelt. En ze doen dat - belangrijk voor de verkiezingswinst - uitgesproken. De meest extreme vorm van loyaliteit is natuurlijk Eigen Volk Eerst. Maar je maakt mij niet wijs dat onder linkse mensen loyaliteit onbelangrijk is.

Vergis je niet in kiezers: ook zij zoeken naar waarden als loyaliteit en autoriteit. Zelfs tradities en duidelijke hiërarchie speelt bij kiezers van alle richtingen.

Van teveel aandacht voor handelaren naar teveel aandacht voor wachters
Waar Haidt het ziet als een totale set van waarden, ziet Jane Jacobs eerder een verschil in morele systemen. Zij ziet mensen met het morele systeem van “wachters”, waarbij trouw, loyaliteit, duidelijke hiërarchie en behoud van tradities belangrijk is. Zij ziet ook een andere groep (handelaren), waarbij betrouwbaarheid, eerlijkheid, gezag op basis van merites en rechtsvaardigheid belangrijk zijn. Interessant is dat Jane Jacobs niet specifiek steun geeft aan een andere groep maar dat ze aangeeft dat een samenleving uit balans raakt als een van de twee groepen de andere waarden verdrukt. Het lijkt alsof het een links of rechts waardensysteem is. Dat is niet zo. Binnen elke partij zijn mensen met de verschillende waardensystemen te vinden.

Er is teveel aandacht geweest voor de handelaren van het (neo-) liberalisme, nu zie je dat het doorslaat naar meer aandacht voor het systeem van de wachters. Daar horen autoriteit, loyaliteit en heiligheid bij.

De VVD zie je slim meebewegen met de veranderde aandacht en houdt de balans. Daar is niets mis mee: hoort een volkspartij dat ook niet te doen? De bakens verzetten als de kiezers een andere kant op neigen, lijkt mij keurig. Links doet dat niet. Links zou meer op zijn woorden moeten letten en wat vaker de waarden van trots, veiligheid, loyaliteit en autoriteit aanroepen.