Make the American Debt Bigger than Ever

Invloed accepteren van Russische oligarchen, op de pof leven, geen eerbied hebben voor de regels die gezamenlijk met anderen zijn afgesproken, geen voorspelbare werkwijze: de regering van Trump lijkt nogal sterk op de bestuurlijke wanorde bij Vitesse. Laten we eens inzoomen op de schulden van de VS. Daar hebben kiezers meestal weinig zicht op, maar die hebben wel veel invloed voor de toekomst van het land.

De Amerikaanse schuld groeide van minder dan $1 biljoen in 1980 tot meer dan $36 biljoen in 2025. Onder Republikeinse presidenten (Reagan, Bush Sr., Bush Jr., Trump) steeg de schuld door belastingverlagingen, defensie-uitgaven en COVID-maatregelen. Onder Democratische presidenten (Clinton, Obama, Biden) steeg de schuld, vooral door economische stimulering en pandemieherstel. Beide partijen verhogen dus de schuld. Clinton en Biden hebben de beste track-record. 

Misschien is het beste de schuld weer te geven als percentage van het BBP: zie hieronder (Let op: steeds bij elk punt weergegeven welke president aan het eind van de periode zat.)

Schuld VS als percentage BBP

Inmiddels is de verwachting dat de schuld oploopt tot 117% van het BNP in 2030. De grootste groei van de schuld was onder Trump 1. De groei onder Trump 2 zal weer exemplarisch zijn voor zijn beleid: in absolute termen groter dan bij andere presidenten en mischien in percentage van het BBP ook. De VS hoort inmiddels in het rijtje van Griekenland, Italië, Portugal en Frankrijk, die in de EU nogal onder vuur liggen vanwege hun onverantwoordelijke begrotingsbeleid.

Nederland heeft overigens een betere track record. Hieronder een grafiek van Nederland versus de VS: 

Schuld als percentage BBP NL versus VS

Het gevolg is dat financiers meer vertrouwen hebben in de leningen aan Nederland dan die aan de VS, en Nederland dus een lagere rente hoeft te betalen voor leningen. Een staatsobligatie van Nederland levert 3,3% op, de VS 4,9%. Beleggers lenen dus pas geld aan de VS als er een hogere rente wordt geboden dan voor Nederland, zelfs voor Griekenland. Ik verwacht dat het volgende kabinet in Nederland de schuld zal laten groeien om de extra uitgaven aan defensie te kunnen betalen. Dat kan ook heel goed gezien de uitgangspositie. Feitelijk is Nederland goed voorbereid om om te gaan met tegenslagen.

De kiezers van Trump merken dit nog niet. Hun hypotheekrente gaat wat omhoog als ze een huis kopen. Rijken betalen minder belasting. Wie producten uit andere landen koopt betaalt meer belasting. Er wordt bezuinigd op medicare. Pas nadat Trump is vertrokken zal blijken dat er harde ingrepen nodig zijn om de staatsfinancien weer op orde te brengen. De hoop is gericht op economische groei, maar in de praktijk groeit de schuld steeds harder dan de economie groeit.

Bezuinigen op sociale zekerheid, hoge inflatie, afbraak vertrouwen in de VS
De reactie van Trump zal mogelijk zijn druk op de centrale bank te verhogen om de rente te verlagen en zo de schuld betaalbaar te houden, waardoor de inflatie oploopt. En met die inflatie gaat het al niet zo goed. Eigenlijk het Erdogan-scenario (hyperinflatie, waardoor de schuld minder waard wordt). De mensen die afhankelijk zijn van medicare en sociale programma's zijn dan de dupe. Typisch handig voor populisten: er is geen bezuinigingsingreep van de president, maar doordat alles duurder wordt vermindert de waarde van de sociale programma's. 

Maar er zijn andere mogelijkheden. Zo heeft Trump in interviews gesuggereerd dat de VS schulden zouden kunnen "herfinancieren" of "afkopen" als ze "uit de hand lopen", waarbij hij verwees naar een deal maken tegen een lager bedrag. Ook de econoom Stephen Miran, die net voorgedragen is voor het Fed-bestuur, heeft (achter de schermen) gesuggereerd dat handelspartners gedwongen moeten worden om bij te dragen aan de financieringsbehoeften van de Verenigde Staten door middel van dwangmechanismen, zoals "heronderhandelen" van de schulden. We kennen Trump's manier van onderhandelen: met het mes op de keel van de ander. De meeste economen zien dat als een kernbom gooien op het financiele systeem. Een heronderhandeling zou het vertrouwen in de VS onmiddellijk vernietigen. Beleggers (inclusief pensioenfondsen, centrale banken en landen zoals China en Japan) zouden twijfelen of de VS nog betrouwbaar is. Pensioenfondsen zouden het schip ingaan en enorme verliezen leiden. (Miran heeft overigens liever stevige bezuinigingen op sociale programma's en medicare dan inflatie.)

Trump aanhangers denken vooral over het beteugelen van immigratie en het dwars zitten van Democraten. Zij denken dat Amerika groots wordt, maar zijn net als Trump gericht op de korte termijn.  Make the American Debt Bigger than Ever, zou een correctere slogan voor Trump zijn. De gevolgen zouden heel wat verder gaan dan de straf voor Vitesse, de emoties en woede ook.

Stop met dat foute 'Overheid en politiek moeten leveren'

 "De politiek moeten leveren, de overheid moet leveren", we lezen het nogal eens (onder andere in het VVD programma). Daar zit een bepaalde visie achter op de politiek en op de overheid. De overheid en politiek verlenen blijkbaar diensten aan klanten en dat moet op een goede manier gebeuren. Het is zelfs zo dat de vele wetten, regels en procedures ervoor zorgen dat “we (HA:de VVD neem ik aan) niet of veel te traag leveren op de prioriteiten van dit land”. Bijvoorbeeld “Door regels te schrappen, zelf goed bereikbaar te zijn en zelf snel te leveren, laat de overheid aan de samenleving zien dat zij mensen in de basis gewoon vertrouwt”.

Klant – leverancier: levert de politiek en de overheid?
De vraag is of deze klant – leverancierrelatie een goede invalshoek is. Is de overheid niet veel belangrijker dan dat? Vorig jaar stortte een garage bij een ziekenhuis in (in Nieuwegein). De oorzaak werd toegeschreven aan een combinatie van factoren: slecht ontwerp en onvoldoende controle (misschien vertrouwde de overheid de bouwer in de basis gewoon). De instorting van de parkeergarage in aanbouw bij Eindhoven Airport in 2017 was veroorzaakt door een technische fout. De vloeren van de parkeergarage voldeden niet aan de in Nederland geldende regels.

“Twee mannen die op het balkon van een woning aan het Utrechtse Jaagpad in Leiden stonden, zijn donderdagmiddag gewond geraakt toen het balkon naar beneden stortte”, zo lazen we in 2024. In Oudenbosch in 2021 zijn balkons ingestort. In 2011 stortten in Leeuwarden vijf lagen van een flat in. In Roosendaal viel er in 2017 een stuk van een balkon naar beneden om vervolgens op een portiek te landen. Op 1 januari 2018 stortte in Arnhem een balkon in waar tien mensen op stonden. Enkelen van hen raakten gewond. Later dat jaar kwam in Groningen een balkon naar beneden.

Klant - leveranciersrelatie
Heeft de overheid hier als leverancier aan de klanten (de eigenaren van de garage of de balkons), is de vergunning tijdig geleverd of werd bij de controle snel gewerkt zonder de bouwer in de weg te zitten?

De overheid zorgt voor vertrouwen
Wat als je een ongeluk krijgt door een aanrijding, ben je dan niet blij dat die automobilist verzekerd is? Had die automobilist wel een rijbewijs? Is geregeld gecontroleerd of de auto voldoet? Dat regelt de overheid. Er zijn verkeersregels en als mensen zich daar niet aan houden worden ze beboet. Het leveren van de verzekering wordt aan de verzekeraars overgelaten. Als je geld gespaard hebt, ben je dan niet blij dat de inflatie niet torenhoog is? Dat is hier beter geregeld door de overheid dan in Argentinië of Turkije. De politiek die burgers alles op verzoek levert geeft waarschijnlijk al snel te veel uit: met als gevolg inflatie.

Vertrouwen
geen product dat de overheid levert,
de fundering die ze bouwt

Vertrouwen in veiligheid
De overheid legt strenge bouwnormen op (brandveiligheid, constructieveiligheid), zorgt dat installaties gekeurd worden (elektra, gas), en controleert de kwaliteit van bijvoorbeeld drinkwater. Als het hard regent ben je blij dat er afvoeren zijn. De overheid zorgt dat professionals gecertificeerd zijn. Dit voorkomt instortingen, branden en ziektes – de stille basis van ons dagelijks leven.

Vertrouwen in economisch verkeer
En stel je voor dat je nieuwe wasmachine na een week kapot ging zonder recht op reparatie. De overheid stelt minimumnormen vast en creëert rechtszekerheid. Dit vertrouwen dat transacties eerlijk verlopen en dat er een vangnet is bij problemen, is de smeerolie van de economie. Wie is eigenaar van dat stuk grond? Kan ik er veilig een huis op bouwen zonder dat later iemand anders aanspraak maakt? 

Vertrouwen in standaarden
Van de grootte van een A4'tje tot de stekker in je stopcontact en de oplader van je telefoon, van de samenstelling van medicijnen tot de definities in belastingwetgeving. De overheid (vaak via internationale samenwerking) zorgt voor uniforme standaarden. Dit schept enorme efficiëntie en vertrouwen: je weet wat je krijgt en hoe dingen samenwerken. Je kunt bij verschillende leveranciers kopen die dezelfde standaard gebruiken.

Vertrouwen in de toekomst
En al die uitkeringen dan? Daar levert de overheid toch? Hoewel Sociale Zekerheid vaak gezien als "dienstverlening", organiseert dit vooral vertrouwen in de toekomst. Mensen weten dat er, mocht het misgaan (werkloosheid, ouderdom, ziekte), een basisvangnet is.

Kortom, laten we stoppen met de overdreven aandacht voor de klanten van de overheid. 

Het is "onze" overheid, die voor en met ons een fundament regelt zodat we onderling vertrouwen kunnen hebben. Misschien moeten politieke partijen dat meer vertellen (of beter zelf begrijpen).

De individuele keuze is niet altijd het beste antwoord

 

Een paar jaar geleden werd de eerste rotonde aangelegd in de Republikeinse Amerikaanse staat Kentucky. De staat is tweeënhalf keer Nederland in oppervlakte. Het probleem? Rotondes zijn duur in aanleg (meer ruimte, complexer ontwerp). De overheid moet dat dan allemaal betalen en dat past niet bij de rol die republikeinen zien. Republikeinen zijn vaak terughoudend met publieke uitgaven en dus kost het nogal wat moeite om hen te overtuigen van de wenselijkheid van rotondes. Rotondes reduceren ongelukken vooral door fysieke ontwerp (snelheidsdaling, hoekbotsingen), niet door individuele keuzes (zoals bij kruispunten). Dit kan bij conservatieven weerstand oproepen. Maar collectieve keuzen rond inrichting werken nogal eens beter. Dat zien we vaker.

Kijk naar de wetenschap
Interessant is dat het aantal rotondes groeit in de VS. Een rotonde blijkt geen "socialistische list", maar een keihard efficiënt ontwerp dat levens redt. De discussie blijkt als deze niet gepolitiseerd wordt gewoon gewonnen te worden door de wetenschap. Rotondes roepen aanvankelijk weerstand op, maar na implementatie slaat dit om door tastbare voordelen: minder files, lagere ongevalscijfers, bespaarde brandstof.

Ozempic, Wegovy en Mounjaro
Hoe zou dat gaan met obesitas? In de Volkskrant vandaag pleit Mark van Ostaijen tegen het gebruik van afslankmiddelen  als Ozempic, Wegovy en Mounjaro. Hij stelt “(afslankmedicijnen) bieden ... nu geen effectief antwoord op de oorzaken van overgewicht. Sterker nog, het gemak waarmee afslankmiddelen te verkrijgen zijn, zal die oorzaken niet tegengaan, maar vooral versterken”. Het medicijn haalt noodzaak weg om gezonder te leven. Het zal zwaarlijvigheid verder omvormen van een collectief naar een individueel probleem. Het zal duidelijk zijn dat de rijken hun gewicht dan beter onder controle houden.

Net als bij rotondes gaan de kosten hier voor de baten uit en moet de overheid ingrijpen in iets dat vooral conservatieven zullen zien als inperking van economische vrijheid. Conservatieven hebben liever vrijwillige, individuele oplossingen. Ingrijpen in voedselkeuzes roept het beeld op van een bemoeizuchtige overheid – een diepgeworteld bezwaar. In Nederland zagen we dat al aan Agema. De PVV volgt maar al te graag de frames van de conservatieven. Zij noemde afslankmedicatie een grote belofte, en bezuinigde tegelijkertijd op de gezonde schoolkantine. Typisch conservatief om de individuele oplossing te vinden voor het probleem en de ruimte te houden mensen zelf te laten betalen voor hun “eigen” probleem van overgewicht.

Kijk naar de wetenschap
Maar het mooie van dat conservatieve wantrouwen is: dat vraagt om wetenschappelijk bewijs om partijpolitieke discussies te voorkomen. Lopen progressieve partijen niet te snel mee met collectieve oplossingen voordat bewezen is dat die werken? Progressieve partijen zoals GroenLinks-PvdA en D66 zijn voorstander van actief ingrijpen, terwijl conservatieven (VVD, PVV, BBB) meer terughoudend zijn.

Ingrepen in fysieke omgeving en productie werken
Toch zouden conservatieven wel eens overtuigd kunnen raken van de noodzaak om als overheid in te grijpen. Uit onderzoek blijkt dat de fysieke voedselomgeving wel degelijk impact heeft. Kinderen in gebieden met veel fastfood lopen hoger risico op obesitas. Onderzoeken wijzen uit dat een verbod op nieuwe fastfoodzaken binnen 400 meter van scholen leidt tot daling in jeugdobesitas. Let wel op: Dit werkt vooral in combinatie met ander beleid (bijv. groente-subsidies, fietsvriendelijke infrastructuur, het vraagt wat progressieve stokpaardjes).

Er zijn ook directere ingrepen mogelijk in productie en economie. De suikertax, verbod op transvetten in voeding (voorkomt hartaanvallen), beperken van reclame voor fastfood, het staat allemaal niet voorop bij de conservatieven, maar het kan wel. Wetenschappelijk bewijs wordt steeds helderder. Links én rechts zou overtuigd kunnen raken. En preventie van obesitas bespaart belastinggeld.

Ondertussen nemen de rijken gewoon ozempic, het haalt hun problemen weg en laat de armeren hun eigen problemen oplossen. Rotondes zijn gelukkig wel geaccepteerd in Nederland.

P.S. zie ook https://halbeda.blogspot.com/2025/06/individuele-zorg-of-maatschappelijke.html over  de mentale gezondheid in de samenleving

Het belang van internationale regels

 

Was het vroeger nog zo dat de Westerse wereld het internationaal recht van belang vond en de meeste landen in elk geval met de mond het belang beleden, inmiddels is dat in de vuilniszak gedeponeerd. Het is al langer de vraag hoeveel zin het heeft om je te beroepen op internationaal recht. Wat zijn de gevolgen als het er niet meer toe doet?

Strijdig met internationaal recht
We hebben het vaak over strijdig met internationaal recht. Maar dat is nogal een breed begrip. Het VN-handvest is bindend voor alle lidstaten, maar de implementatie verschilt per land. Artikel 2 van het Handvest stelt expliciet dat alle leden de verplichtingen uit het Handvest moeten nakomen.

Bij oorlogsrecht (IHR) is het complexer - de Verdragen van Genève zijn universeel geratificeerd, maar gewoonterecht en aanvullende protocollen hebben wisselende acceptatie. Ook niet-geratificeerde regels zijn bindend als ze algemeen worden erkend als verplichtend (denk aan het verbod op martelen van krijgsgevangenen).

Rusland handelde met de inval in strijd met artikel 2.4 van het Handvest van de Verenigde Naties, dat stelt dat alle lidstaten zich onthouden van militaire agressie tegen een ander land. Rusland had als verhaal dat de Russische minderheid gevaar liep. Maar de preventieve aanval van Israël tegen Iran was om dezelfde reden illegaal (zelfde argument rond zelfverdediging: als ze een kernbom ontwikkelen lopen wij gevaar). Trump trekt zich er ook niets van aan, gezien de aanval op het Iran vanwege het atoomprogramma. De (eerste) reactie op de terroristische aanval van Hamas van Israel valt onder zelfverdediging. Dat is ook vastgelegd. Maar de slachtpartij of zeg gerust genocide in Gaza is volop in strijd. China, noemt vaak de VN-beginselen van soevereiniteit en niet-inmenging, maar eigent zich steeds grotere delen van de Zuid-Chinese Zee toe.

En als dat recht geschonden wordt?
Maar daarna? De VN kan sancties opleggen, vredesmissies sturen of gerechtelijke procedures starten. Schendingen (denk aan Oekraïne of Jemen) tonen aan dat naleving niet altijd wordt afgedwongen. In de VN veiligheidsraad regent het veto’s waarmee Rusland en de VS hun belangen beschermen.

Het gaat echter nog verder. Er is het Internationaal Strafhof in Den Haag. Oorlogsmisdaden kunnen worden vervolgd door het Internationaal Strafhof. Maar Trump dreigde de Amerikaanse medewerkers met sancties en dwong Microsoft het account van de Britse hoofdaanklager Khan te blokkeren. Als dat niet een dikke middelvinger naar het internationaal strafrecht is weet ik het niet meer.

Het recht van de sterkste
Dat lijkt prima voor een land met een sterke machtspositie als de VS. Het recht van de sterkste! Dus wat als Duitsland een eigen kernwapen wil ontwikkelen? Is het in het belang van de VS dat Rusland dan een preventieve aanval kan doen met hetzelfde argument als waarop Trump zich beriep? Poetin zegt dan “Ik moet nu wel want anders lopen later burgers een groot gevaar. Trump deed het ook. Waarom zou ik dat niet mogen doen?” Daar zal de VS dan toch ineens moeite mee hebben!

Zo komen we op de paradox van deze regels: Het Handvest beschermt ook de soevereiniteit van overtreders (art. 2(7)). Oorlogsrecht beschermt hun eigen soldaten en krijgsgevangenen. Economische en diplomatieke kosten van openlijke minachting zijn hoog (bijv. internationale isolatie, sancties).

Oorlogen zonder naleving van humanitair recht leiden tot massale burgerdoden, vluchtelingenstromen en ontwrichting van regio’s (zie de huidige crises in Jemen en Soedan, dat wil je niet als gemeenschappelijke toekomst). De kosten in mensenlevens èn economische kosten zijn hoog. Vertrouwen in internationale oplossingen daalt.

Kortom als dit gewoon wordt is dat in Niemands Belang! Daar moet de EU zich voor inzetten.

Het is tijd voor de bezuinigingswijzer!

 

Op Eenvandaag zag ik de VVD wat schutteren over hoe het ophogen van het defensiebudget betaald zou moeten worden. “Het uitgangspunt staat centraal: we gaan investeren in onze veiligheid en hoe we dat gaan doen, daar gaan we met elkaar uitkomen. Ik vind het gek om op voorhand al te zeggen, dit is onbespreekbaar”. Op all fronten begint de verkiezingscampagne en dit is een echte campagnezet. Wel het goede nieuws brengen en niet het slechts nieuws erbij.

Waar halen ze het vandaan?

Natuurlijk wil je als politicus vooral aandacht voor wat je extra geld wil geven. Met de huidige geo-politieke situatie en het ontbreken van een Europees leger is er een behoefte aan het verhogen van de Nederlandse defensieuitgaven. En als Nederland naar 3,5% van het BBP wil is dat een forse uitbreiding. Dat kost snel zo'n 19 miljard per jaar. Waar moet dat geld vandaan komen? De PVV roept dan altijd ontwikkelingssamenwerking! Maar met in totaal 3,9 miljard voor buitenlandse handel en ontwikkelingssamenwerking heb je lang niet genoeg. Alles van asiel schrappen? Met 5,6 miljard van dat ministerie heb je nog steeds niet genoeg bespaard. En dan hebben we het over bezuinigingen die niet eens mogelijk zijn omdat er verdragen over zijn vastgelegd en lange termijnafspraken zijn.

Discussie over bezuinigen en politieke keuzen
Het is nu zo dat de discussie over waar het geld vandaan moet komen fundamentelere politieke keuzen oplevert dan discussie of er extra geld naar defensie moet. Dan heeft de kiezer er niets aan als de partijen niet vantevoren aangeven waar ze het geld vandaan halen. 

Van de zorg? Dat is met ruim 114 miljard samen met de post sociale zekerheid de grootste post. Maar die post is zo belangrijk dat, toen bleek dat Fleur Agema zou moeten bezuinigen op zorg, de PVV acuut uit het kabinet stapte. Niet dus? Toch zou je zeggen dat daar wel wat in te vinden moet zijn. Verhogen van het eigen risico zou bijvoorbeeld de zorgconsumptie verminderen. Je kunt het verplichte eigen risico in de zorg verhogen én opsplitsen, zodat mensen niet in één keer het volledige bedrag hoeven te betalen, maar per behandeling. Wie chronisch ziek is wordt dan enigszins gespaard. Wil de VVD dat misschien? Weigert GroenLinks/PvdA dat inderdaad? Of wil je het eigen risico halveren? Dan moet er niet alleen extra geld gevonden worden voor defensie, maar ook voor zorg.

Maar goed, van de VVD werden we dus niet veel wijzer. “Daar komen we met elkaar wel uit” zegt niet hoe ze de onderhandelingen ingaan. Belastingen verhogen misschien? Dat lijkt mij typisch geen VVD oplossing. Zeg dat dan. Dan blijkt er verschil. Want iedere partij wil betere zorg, lagere woonlasten, meer woningen en een goede defensie. 

Voor GroenLinks-PvdA is het allerbelangrijkste om níet te bezuinigen op de verzorgingsstaat", zei Frans Timmermans. Dat vond de VVD maar niets, maar het geeft wel meer duidelijkheid. 

Het CDA was wat duidelijker dan de VVD: "Bezuinigingen, de staatsschuld iets laten oplopen of de belastingen verhogingen. Wat ons betreft is de opgave zo groot dat we eigenlijk aan alle knoppen moeten draaien". Maar wat gaat er dan gebeuren als je CDA stemt? We weten het niet! 

Stemwijzer! Waar doen ze het van?
Ik zou bij de komende campagne graag een andere stemwijzer zien. Een bezuinigingswijzer. Vul in waar je het geld vandaan wilt halen om de overheidshuishouding op orde te krijgen en krijg dan een stemadvies. Dan komen de politieke keuzen naar voren of het wordt duidelijk dat je alleen mooie beloftes doet. Want: nu wat minder bezuinigen? Dan moet je aangeven hoe je op de lange termijn meer kunt bezuinigen. Niet: "Wie wil het zelfde feestje met meer geld voor defensie, meer zorg, meer woningen en beter openbaar vervoer als jij?", maar "Wie kiest op dezelfde manier uit twee kwaden als jij?"

Kan de PVV, BBB en NSC dit keer ook proberen hun wensen te laten doorrekenen? Anders rekenen we hen opnieuw niet bij de serieuze partijen. Gratis bier-partijen krijgen uiteindelijk niets voor elkaar of bedotten de kiezer!

Bezuinigen kunnen mensen best, politieke partijen moeten daar helder over zijn, dan kunnen wij keuzen maken.

De overheid als tegenstander

 

De ambtenaren werken zonder aanzien des persoons met als richtlijn de wet, moeten efficiënt werken en resultaten behalen. Organisaties moeten bedrijfsmatig presteren en de burger is een klant. Dat was het idee dat met New Public Management opgeld deed. Het was een logisch gevolg van gebrekkige prestaties, dure overheidsdiensten en ontbrekend zicht op resultaten. Teveel werd er op gerekend dat mensen vertrouwen moesten hebben in de goede wil van ambtenaren. Wat is nu de nieuwe kijk op de overheid?

Nieuwe visie op overheid vanuit extreem-rechts
Interessant is dat op rechts een heel nieuwe kijk op de overheid en overheidsdienstverlening is opgekomen. Nog steeds is de overheid niet efficiënt. Maar inmiddels is de overheid voor bepaalde groepen de vijand. Onder aanvoering van Trump wordt de overheid meer gezien als tegenstander: de Deep State die er op uit is de macht te behouden. Ambtenaren werken de wens van het volk tegen, ze doen moeilijk over wetten. Waar (door politici vastgestelde) wetten ingrepen in de weg zitten krijgen ambtenaren de schuld en uiteindelijk rechters. Oude wetten staan de wens van Het Volk in de weg. En het volk bestaat uit een erkende groep: het eigen volk dat eerst geholpen moet worden.

Niet de wet veranderen, maar de instituties verdacht maken
Waar vroeger nog gezocht werd naar wetgeving en managementsystemen om zaken te veranderen, wordt nu gekozen voor beschuldigingen op twitter en andere sociale media om anderen in discrediet te brengen. Van vertrouwen op goede wil, naar controle van resultaten slaat extreem rechts door naar stimuleren van wantrouwen. Als iets niet lukt is dat niet het gevolg van inefficiëntie, verkeerde werkwijze of systeem dat resultaat in de weg zit: het is het gevolg van bewuste tegenwerking. Het volk wordt geafficheerd als slachtoffer. Vertrouwen speelt geen rol, resultaten spelen geen rol en onpartijdigheid is zelfs verkeerd geworden. Conflicten met instituties zijn de belangrijke weg naar verandering: maak de structuur kapot in plaats van te veranderen. Zie de presentatie van Mark van Twist die het New Public Brutalism noemt hier  (pdf)

Wijzen op Wilders of Trump als autocraat helpt niet per sé
Nu kunnen we wel aanwijzen dat dat leidt tot autocratische macht en afbraak van de democratie, maar blijkbaar spreekt dat een deel van de mensen niet aan. Nadat er een sfeer van crisis is georganiseerd heiligt het doel de middelen. Interessant is dat de crisis niet eens zichtbaar hoeft te zijn. Wat de leider die men vertrouwt zegt, is de waarheid.

Verantwoording en in gesprek
Wat is hier nog tegen te doen? Verantwoording over resultaten is al een eerste zet. Maar opvallend is dat de intentie meer telt dan het resultaat. Hoeveel kiezers steunen Faber niet? Ze strijkt andere partijen tegen de haren, is geen moment bezig een meerderheid te zoeken om steun te krijgen voor verandering. Maar haar inzet om iets te veranderen is heel zichtbaar. Steun zoeken en compromissen vinden is veel minder zichtbaar. En wat zeggen resultaten nog? Grafieken met gegevens over dalende instroom hebben minder invloed dan een woedende Wilders op TV.

Het gaat dus om verantwoording van resultaten èn de zorg om vertrouwen in de verantwoording te krijgen. Omdat de intentie waarmee politici werken ook een rol speelt is het belangrijk om ruimte te houden voor vragen van burgers en zo inkleuring te geven waar resultaten achterblijven of niet zichtbaar zijn. Dat betekent dat er niet alleen meer openheid moet zijn (open agenda, openbare lobbyregisters, nazoekbare financiën) maar ook dat het gesprek over de resultaten belangrijk is. Met burgeraudits waarbij ingelote burgers kijken naar resultaten zou je vertrouwen kunnen winnen in tijden dat instituties onder druk staan. Ook publieke verantwoordingssessies waarbij mensen uitgenodigd worden om in gesprek te gaan kunnen helpen.

Als politici in gesprek gaan hoort daar ook bij dat er eerlijk gesproken wordt over zaken die niet lukken en verkeerd zijn ingeschat. Defensieve reacties schaden juist het vertrouwen, terwijl openlijke twijfel aan de eigen uitgangspunten kan helpen. Leg uit waarom iets wat je graag had gedaan niet kon, wat je van mening deed veranderen.

Het kan, zo blijkt uit de praktijk
Een voorbeeld van vertrouwen winnen door open te zijn was staatssecretaris Ingrid Coenradie. Om het cellentekort op te lossen wilde de PVV vaker tweepersoonscellen inzetten. Nu al is ruim een op de drie cellen in Nederland een tweepersoonscel en haar eigen partijleider Geert Wilders wilde dat aantal ophogen. In de gevangenis van Nieuwegein zag Coenradie dat dit bijna geen doen is. Ze gaf aan dat ze het ook wilde maar dat ze na gesprekken met de mensen die met de poten in de modder staan tot de conclusie was gekomen dat het niet zou kunnen. Zeker in de tweepersoonscellen lopen de spanningen op, vertelden de bewakers haar. Ze kon het zelf zien en legde uit dat ze toch echt moest zoeken naar andere manieren. Ze werd er populair mee. Kijk, zo kan het ook: eerlijk en bereid het gesprek aan te gaan over wat niet lukte. Ik zie het in gemeenten ook: het echte gesprek over wat wel lukte en wat niet helpt meer dan grafieken (die ik dan weer nodig heb om mij te laten overtuigen).

Coenradie zag de ambtenaren niet als tegenstander, maar als de mensen die haar tegengas gaven. Als je het anders wilt dan gebruikelijk kan ik mij voorstellen dat je niet direct het stuur uit handen geeft aan de ambtenaren. Ze bleef zelf aan het roer staan, gaf niet direct toe, maar luisterde.

Ze toonde dat je ook af en toe uit moet leggen wat niet kan en daarmee juist vertrouwen wint.

Individuele zorg of maatschappelijke aanpak?

 

Een van de beste zetten in het werken aan betere volksgezondheid was de aanleg van riolering en denk bij verkeersveiligheid aan rotondes. Hoe zit dat met de mentale volksgezondheid? Ik maak mij namelijk zorgen over onze neiging om individuele problemen steeds op te lossen met een individuele aanpak.

Individuele zorg of maatschappelijke aanpak?
Ik vraagt mij dus al enige tijd af: is individuele professionele zorg wel een oplossing voor de vragen van de jeugd en misschien breder, de mentale gezondheid in de samenleving? Ik schreef erover in deze blog succes en falen van de jeugdzorg. Ik signaleerde toen dat 13,4% van de jeugd tot 18 jaar jeugdzorg krijgt.

In Zeist deed ik onderzoek naar de stijging van de vraag naar jeugdzorg. Best een frustrerend terrein. De trend was een stijgende vraag naar jeugdzorg, terwijl het de vraag bleef of die zorg eigenlijk wel hielp. Sinds korte tijd lijkt het in Zeist iets beter te gaan. De consulenten verwijzen wat meer naar sociale basis en sturen nadrukkelijker op evaluatie van de hulp. Dus: probeer het in eigen omgeving aan te pakken en vraag je af of de geboden professionele hulp wel het effect heeft dat je wilt.

Greep op je leven
Het zou interessant zijn de vraag naar de mentale volksgezondheid te combineren met de vraag in hoeverre mensen greep hebben op hun eigen omgeving. De WRR zei daarover “Maatschappelijke onzekerheid vermindert niet door alles te garanderen, maar door mensen instrumenten te geven om met onzekerheid om te gaan én structurele risico’s collectief aan te pakken”. (in Grip) Het probleem dat Grip aangaf was dat mensen te vaak geen invloed kunnen hebben op door hen gewenste uitkomsten, zoals een prettige baan, voldoende inkomen of een aangename leefomgeving. Dan kun je proberen een baan te verzorgen voor iedereen of het inkomen verhogen, maar daarmee mis je net de essentie: mensen in staat stellen invloed te krijgen op hun leven.

Hulp bij de mentale volksgezondheid
Zou het niet mogelijk zijn een combinatie te maken van het aanpakken van stressfactoren als wonen (dat is het missen van een woning, de betaalbaarheid van de woning, maar ook de onzekerheid over de sociale samenhang in je buurt) met het bieden van meer kracht om om te gaan met onzekerheden (educatie, meer aandacht voor arbeidsonzekerheid en financiele weerbaarheid)?

Sociaal contact
In Zeist bleek de aandacht voor de sociale basis te helpen om de vraag naar ambulante jeugdzorg te verminderen. Uit onderzoek blijkt dat een sterke sociale basis depressies vermindert. Sterke netwerken, waarin mensen elkaar steunen, bieden veerkracht en vitaliteit om mogelijke problemen voor te zijn en uitdagingen aan te kunnen. Toename van sociaal contact leidt bewezen tot minder GGZ-aanmeldingen in omliggende straten.

Groene omgeving
Meer natuur helpt: een groene omgeving verbetert de mentale gezondheid. Een groene en schone leefomgeving draagt bij aan schonere lucht. Dat zorgt natuurlijk voor minder longaandoeningen en minder klachten aan de luchtwegen. Maar er zijn ook aanwijzingen dat meer groen op zich de mentale gezondheid verbetert, vooral als mensen zelf in het groen aan de slag gaan. In onze wijk zijn de tuinwerkdagen een manier om gemakkelijk met elkaar in contact te komen, nieuwtjes uit te wisselen en verbinding te houden met elkaar.

Zekerheid over kans op werk
Meer zekerheid dat je zelf aan een baan komt. In Denemarken weten ze flexibiliteit op de arbeidsmarkt te combineren met zekerheid door een combinatie van flexibele in- en ontslagregels voor werkgevers, en een ruime uitkering voor werknemers die werkloos zijn. Er is veel aandacht voor het zorgen dat je als werknemer blijvend de moeite waard bent voor de arbeidsmarkt. Er zijn veel programma's voor scholing en heropleiding, waardoor werknemers hun vaardigheden kunnen bijspijkeren en zo beter aan een nieuwe baan kunnen komen.

Financiele weerbaarheid
Schulden zijn een grote bron van stress en hebben daarmee uiteindelijk grote invloed op de mentale gezondheid. Gisteren op 1Vandaag nog: Veel jongeren hebben te maken met schulden. Vaak gaat het om kleinere bedragen, maar die kunnen wel leiden tot grotere problemen. Daar kun je schuldhulpverlening op zetten. Maar dan worden ze weer afhankelijk van de hulp van een professional. Ook hier zou preventie de problemen voorkomen èn mensen meer grip geven op hun leven.

Bewoners als oplossers
Misschien is het aardig om eens te kijken naar de aanpak van de wijk Vollenhove in Zeist. Vollenhove laat zien dat een wijkgerichte, preventieve aanpak werkt door: sociale infrastructuur te bouwen (cirkels, leefplekken), drempels weg te nemen (integraal team) en belangrijk: bewoners als oplossers in te zetten. Dat neemt niet weg dat er landelijk nogal wat moet gebeuren rond zekerheid op de arbeidsmarkt, onderwijs (leerrechten) en wonen. Maar meer aandacht voor grip en minder individuele hulp zou goed kunnen helpen.

Zo pleit ik ervoor niet steeds te zoeken naar een oplossing voor individuele problemen, maar af en toe afstand te nemen en te kijken naar de systemen die leiden tot die problemen.

Adviezen voor de campagne

Nu de campagne is begonnen en mensen verbaasd zijn dat de VVD geen afstand neemt van de PVV heb ik hier mijn strategie-suggesties voor VVD enerzijds en GroenLinksPvdA  anderzijds.

Advies voor VVD

Als Yesilgöz zegt dat ze nooit meer met de PVV wil regeren, gaan haar kiezers er vanuit dat er een kabinet komt met Timmermans. Daar zijn haar kiezers doodsbang voor gemaakt door regeringspartner Wilders, zodat ze toch PVV gaan stemmen (dan kan ze er niet meer omheen).

Als Yesilgöz aangeeft dat ze gewoon weer met de PVV in zee gaat, gaan haar kiezers weer naar Wilders: die weet immers de campagne te domineren met asielzoekers. Aangezien de overlast van asielzoekers nog wel blijft zo lang de EU het niet heeft opgelost (Faber zorgde ervoor dat de keten verstopt blijft) en de veiligelanders niet teruggestuurd kunnen worden heeft Wilders hier nog steeds goede kansen.

Wat dan te doen?

Allereerst moet de VVD laten zien dat als kiezers iets in rechtse richting willen veranderen, ze op de VVD moeten stemmen. Bovendien moeten de ondernemers op de VVD blijven stemmen en niet naar D66 trekken. In het midden is het CDA sterk terug, maar die partij houdt vast aan een degelijk midden.

De beste strategie is dan:

"Beste Bestuurders": Yesilgöz moet blijven hameren op eigen bestuurlijke competentie, stabiliteit en realisme als contrast met de PVV en voorkomen dat FvD of JA21 wint. De slogan wordt dan iets als "Wij zijn de enige volwassen, betrouwbare rechtse keuze." "Chaos met links, chaos met de PVV - kies voor daadkrachtig en verantwoord bestuur." De VVD is de logische serieuze rechtse regeringspartij. Ze moet dan geen regeringscoalitie aankondigen, maar open houden dat ze ook verantwoordelijk oppositie kan voeren of gedoogsteun onder strikte voorwaarden kan leveren.

De PVV beloofde het meest strenge asielbeleid, maar leverde chaos. Wij leveren wat wij beloven: degelijkheid. Houdt de deur open voor het CDA om daarmee te regeren, laat het verder open. Twijfel of de PVV in staat is te regeren en kom later in de campagne met de boodschap dat met Wilders niet te regeren valt. Wees optimistisch in plaats van boos.

De verdediging naar GroenLinks-PvdA: die gaat de echte problemen van het land niet oplossen. Pas op voor de logische: “de deur voor asielzoekers blijft open”. Echter zodra ze asielzoekers noemt gaat daar de discussie over en wint Wilders. Laat de kiezers dat maar zelf merken.

Advies voor GroenLinks-PvdA

Er zijn altijd linksere partijen die niet klaar staan om te regeren. De meest logische “eindelijk een links kabinet” gaat dan ook niet lukken. In de verste verte is geen linkse meerderheid te verwachten. Kiezers snakken nu naar serieuze aanpak van problemen en "we gaan uitsluitend over links" is feitelijk geen serieuze aanpak.

Daarom is een inhoudelijk profiel rond daadkrachtige aanpak van zorg, wonen en klimaat de beste keus.

D66 zal het thema onderwijs domineren, dat gewoon aan D66 laten. GL-PvdA moet niet alles tegelijk naar voren brengen. Daarom moet GroenLinks-PvdA daar gewoon op aansluiten: wij willen D66 als betrouwbare partij erbij. Wij zorgen voor daadkrachtig, toekomstgericht en duurzaam bestuur. Het “eerlijke verhaal” zoals ooit Diederik Samsom naar voren bracht of “de smalle marges van de democratie” past hier ook bij. Benadruk concrete verbeteringen voor werkenden, blijf weg van verandering tegen de wensen van de meeste mensen in.

Benadruk dat in gemeenten al goed bestuur in goede samenwerking mogelijk is en dat die bestuurlijke ervaring de chaos van het afgelopen jaar voorkomt. Alle verantwoordelijke partijen die dit willen kunnen aansluiten.

"Nederland verdient bestuurders die problemen oplossen, niet uitstellen. Wij bouwen aan een eerlijke, groene toekomst – zonder te leunen op extremisten of chaotisch rechts. Dát is verantwoordelijkheid nemen."

Natuurlijk kost dit stemmen richting PvdD en SP, maar als je de grootste op links bent kun je niet anders dan gaan voor regeren. In elk geval voorkomen dat je defensief reageert. Reageer niet alleen op de VVD, maar zet een eigen, positief en optimistisch verhaal neer. Het wordt een mooiere samenleving met ons. Als je op de VVD reageert: Frame VVD als onderdeel van het probleem: "De VVD ís het establishment. Zij creëerden de chaos door rechts beleid, niet door ‘links’."

P.S. Links: Trap er niet in om over iedereen een moreel oordeel te geven en aan te geven dat we niets meer mogen. https://halbeda.blogspot.com/2022/06/linkse-mensen-op-het-nadenkstoeltje.html 

P.S. 2, later: CDA? Die partij heeft geen advies nodig. Gewoon zo doorgaan en de 25 - 30 zetels komen in zicht

Frames, tere zielen en censuur

 

Er is een vreemde trend in de VS die naar Nederland zal overslaan. Het gaat om het voorkomen dat  mensen bepaalde boeken of tijdschriften lezen of op verkeerde dingen op TV zien. Dat zou de samenleving verder helpen.

Op TikTok kan alles, maar in (school)bibliotheken? 

In een wereld waarin op TikTok en X de vreemdste geruchten ongestoord verspreid kunnen worden, zijn er ouders die zich storten op plaatselijke bibliotheken en schoolbibliotheken om daar boeken te verbieden. PEN houdt de boekbans in de VS bij (1,648 titels in the "banned book list" in het schooljaar 2021-2022, met bijvoorbeeld een ban voor de stripverwerking van het dagboek van Anne Frank).

In Florida weet Ron DeSantis populariteit te verwerven met een wetsvoorstel dat de promotie van materiaal over „diversiteit, gelijkheid, en critical race theory” in onderwijsinstellingen verbiedt. Daarmee probeert de gouverneur van Florida de beperkte invloed van woke in de VS dat bijvoorbeeld pleit voor andere manieren om over gender te schrijven ver te overtreffen. Witte kinderen mogen immers niet zomaar historische verhalen over slavernij lezen, ze zouden ‘getraumatiseerd’ kunnen raken of linkse, anti-Amerikaanse, gedachten kunnen ontwikkelen. Beschermen van de tere kinderziel! Pas op, ze zouden het dagboek van Anne Frank kunnen lezen!

Ook in Nederland
In Nederland zien we het ook geregeld: pleidooien voor censuur verpakt in een goedbedoelende omslag. Neem de actie van XR hier bij de NOS, waar ik mij aan stoorde. XR eiste dat de NOS "eerlijk" zou zijn en meer en beter over klimaatproblemen zou rapporteren. Het gebruik van termen als klimaatverandering is uit den boze, dat moet klimaatcrisis worden. De NOS blijkt verder slechts „verbloemd” de oorlogsmisdaden van Israël in Gaza te tonen. Opvallend dat ook Ronald Plasterk zich ergert aan de frames en toon van de NOS. Hij verwijt de omroep juist ‘het „avond aan avond” verspreiden van Hamas-propaganda’. Tja. 

Aandacht afleiden?
Zo nemen we toch weer de trends uit de VS over. Op een of andere manier scoren die pleidooien voor censuur wel. Die leveren weer lekkere boze Tweets en Facebookposts, lekker boos worden op elkaar om het gebruik van verkeerde woorden, verkeerde frames en het lezen van verkeerde boeken.

Alles om de aandacht af te leiden van goed samenleven in ons land, het gunnen van goed onderwijs aan iedereen en het beschermen van de democratische rechtsstaat, waarin iedereen gelijk is voor de wet. Gelijkheid, vrijheid en broederschap zou een mooie leus kunnen zijn. Want het zou mooi zijn als dat een trend in de VS zou worden en dat we die trend dan overnemen. Maar omgekeerd (dat de VS het overneemt van ons) mag van mij ook.

Ontwikkelingssamenwerking in geopolitiek mijnenveld

 TL;DR Er is alle reden de belangen van Afrikaanse landen serieus nemen. Dat is op termijn veel profijtelijker voor de hele wereld.

Ontwikkelingshulp heeft altijd twee doelen gehad. Het was een verbond tussen mensen die wilden helpen en mensen die invloed wilden. De tijd dat we spraken over ontwikkelingssamenwerking lijkt voorbij. Ontwikkelingssamenwerking suggereert dat landen gelijkwaardig willen samenwerken. Je kijkt naar de belangen van beide samenwerkende landen en kijkt of de inzet vanuit het rijke land ook de belangen van het armere land steunt. Dat idee dat de belangen van het land dat hulp vanuit het westen krijgt ook gediend moeten worden is volledig verdwenen.

De VS willen dat alle internationale hulp direct gaat leiden tot een ‘veiliger, sterker en rijker Amerika’. Vandaar dat het geen probleem is om te korten op de bijdrage van de VS aan gezondheidszorg in landen in Afrika. De Nederlandse minister Klever wil dat samenwerking direct Nederlandse belangen zal dienen: ‘veiligheid, verminderde migratie of meer handel’. Lange termijn speelt geen rol meer en de belangen van het land dat hulp krijgt spelen geen rol: daar moeten die landen zelf maar op letten.

Geopolitieke focus op vergroten van de eigen invloed en eigen winst
Dat gebeurt in een wereld waar geopolitiek een grotere rol speelt. De oorlog in Oekraine leidde tot verschuiving van budgetten naar humanitaire hulp in Europa, terwijl landen in Afrika en het Midden-Oosten minder aandacht kregen. Sommige EU-landen boekten vluchtelingenopvang als Ontwikkelingshulp. Via infrastructuurprojecten en leningen weet China invloed en belangrijke grondstoffen binnen te halen. Rusland is misschien nog directer dan China. Rusland benadert Afrika niet vanuit een ontwikkelingsperspectief, maar als kans voor geopolitieke invloed: economisch gewin en machtsuitbreiding. De invloed van de VS zal ook verschuiven naar geopolitieke directe winst. Zo wordt Afrika het nieuwe geopolitieke mijnenveld.

Als je doet wat je deed zal het gevolg hetzelfde zijn
De geschiedenis herhaalt zich op die manier. Het gaat leiden tot versterking van autocratische regimes en instabiliteit. Het nieuwe kolonialisme met ondermijning van lokale economieën en (omdat Rusland dat actief promoot en de VS zich niet meer schaamt:) het versterken van antiwesterse gevoelens. Hebben we dan niets geleerd?

Gezamenlijke belangen
Op de lange termijn zien de opgaven voor ontwikkelingssamenwerking er heel anders uit en zijn ze van belang voor iedereen. Denk aan tegengaan van instabiliteit, klimaatverandering en oorlogen met vluchtelingenstromen. En voorkomen van grote schuldenlasten van landen die afhankelijk zijn. Dat zijn typisch terreinen waar beide samenwerkingspartners belang bij hebben. Steun aan publieke diensten (gezondheidszorg, onderwijs), goed bestuur en versterken van lokale economische modellen die klimaatbestendig zijn en de lokale bevolking helpen zijn feitelijk ook in Europees (en mondiaal) lange termijnbelang.

Dat wil niet zeggen dat we terug moeten naar de ontwikkelingssamenwerking zoals die was. NGO’s en internationale organisaties werken nogal eens bureaucratisch, gecentraliseerd en soms onbedoeld neokoloniaal.

Profijt op lange termijn
Ontwikkelingssamenwerking mag geen technisch hulpmiddel worden voor machtige staten of om het eigen geweten te sussen door goed te doen. Er is alle reden de belangen van Afrikaanse landen serieus nemen. Dat mag best gepaard gaan met legale migratiekansen en het ondersteunen van industrialisering en versterking van de lokale economie. Dat is op termijn veel profijtelijker voor de hele wereld dan het zoeken naar eigen economische voordelen.

Militaire snoepfabriek helpt ons niet

 TL:DR  investeren in defensie vraagt veel meer dan investeringen in het leger

Nu er fors wordt geïnvesteerd in de defensie in Europa is het goed toch te kijken welke defensie nodig is. De koers van defensie-industrieel Rheinmetall is geëxplodeerd. Zit daar onze hoop op defensie tegen Rusland? Helaas, zeer ten dele. Want de volle aanval van Rusland op Navo landen is niet te verwachten.

De koers van Rheinmetall (plus 197% dit jaar!) geeft aan dat er fors geshopt wordt door de legerleiding in diverse Europese landen. Pantserwagens, munitie, machinegeweren, tanks, radar, lasergeleide artilleriegranaten: de militaire snoepfabriek is geopend.

Maar nu even wat waarnemingen. Hackers van de Russische militaire inlichtingendienst hebben de afgelopen jaren cyberaanvallen uitgevoerd op de krijgsmacht, Nederlandse ministeries en bedrijven. In Finland zijn inbraken geweest bij plekken waar het drinkwater vergiftigd zou kunnen worden. Er zijn postpakketten in brand gevlogen in Engeland, Duistland en Polen.  

En Polen meldt vandaag dat opnieuw een schip uit de Russische schaduwvloot verdachte manoeuvres heeft uitgevoerd bij een stroomkabel in de Baltische Zee. Oekraine heeft waarschijnlijk net zo goed de gasleiding Nord Stream naar Duitsland gesaboteerd. De VS hebben cyberaanvallen uitgevoerd op Iran. Het is het nieuwe oorlogvoeren.

Rusland steunt Russisch gezinde kandidaten
Ondertussen roert Rusland in de verkiezingen in Roemenië, in Georgië en in de Baltische staten. De Russen spelen in op gevoelens van ontevredenheid, steunen Rusland-vriendelijke partijen, helpen in hun campagne. Als meer op het westen gerichte bestuurders corrupt waren (in Oekraïne na de Oranje-revolutie) buit Rusland dat maar al te graag uit. Waarom waren de Roemenen die buiten Roemenië in Europa werken zo enthousiast over de extreem rechtse kandidaat? Omdat Roemenië leegloopt nu hun arbeidskrachten worden weggelokt naar rotbaantjes in West-Europa!

Rusland in de aanval?
Hoe gaat die oorlog met Rusland er uitzien? Het wordt een hybride oorlog, met cyberaanvallen, terroristische aanslagen, nepnieuws, zonder duidelijke afzender terwijl duidelijk is wie waarschijnlijk achter zit ontbreekt het bewijs.

Meer dan traditionele defensie
We moeten ons dus anders verdedigen. Natuurlijk ook met een Europees leger dat goed bevoorraad is. Maar let ook op de hybride oorlogsvoering met goede geheime diensten die samenwerken, met cybersecurity, met beter beveiligde infrastructuur.

En we moeten ons realiseren dat het ook nodig is ons te richten op het beschermen van individuen en gemeenschappen, met nadruk op mensenrechten, economische zekerheid en het voorkomen van geweld. Voedingsbodems voor vlucht naar extremen moeten aangepakt worden. En let op corruptie: Nederland zou meer kunnen investeren in programma's die rechtsstaten versterken, zoals trainingen voor rechters, politie en bestuurders in fragiele staten.

Het is nodig aandacht te houden voor duurzame en rechtvaardige vrede. Alleen de blik van onze militairen levert geen echte vrede en helaas ook geen echte veiligheid.

Willen jullie minder ....? Dan gaan we dat regelen!

 TL:DR We zijn geen klant van de politiek die kan vragen anderen uit te sluiten. We moeten het samen rooien en dat konden we altijd in Nederland.

Het is heel fijn om je op te stellen als klant van de politiek. Wil je minder Marokkanen in je straat? Dan gaan we dat regelen! Dus stem je op een partij die dat belooft. Misschien geloof je dat die dat door tegenwerking van Links, rechters of de EU niet voor elkaar krijgt, dan stem je de volgende keer weer op die partij ook al is er niets veranderd.

Gelijk voor de wet
Helaas voor deze kiezers kan het helemaal niet: de Marokkanen in je straat zijn meestal gewoon Nederlandse jongens en meisjes met een andere religieuze en etnische achtergrond. Je hebt het dus te rooien met elkaar: jij met je buren en je buren met jou. Dat is dan ook nog erg Nederlands: we hebben leren polderen.

Het ongemakkelijke idee dat je het moet rooien met mensen met een andere mening en andere religie is slecht nieuws voor klanten van de politiek. Democratie is nu eenmaal ingewikkeld en andere systemen die eenvormigheid willen afdwingen zoals het Chinese communisme, de Russische dictatuur of Nazi-Duitsland hebben nogal wat nadelen.

Toch is het idee in zwang. Helaas.

Peter Giessen schreef er in de Volkskrant zaterdag 17/5/2025 over. In 1926 schreef Carl Schmitt al over de ‘in wezen onoverkomelijke tegenstelling tussen liberaal individualisme en democratische homogeniteit’. Een democratie heeft ‘substantiële’ gelijkheid nodig, van mensen die dezelfde waarden delen, zoals een religie of de gehechtheid aan een natiestaat. Schmitt heeft het liefst een soort vereniging met ballotage. Interessant is dat nogal wat rechtse denkers terug willen naar de tijd dat je mensen van de democratie kon uitsluiten en de rechtsregels daarvoor kunt buigen. Volgens Schmitt is de politieke vijand existentieel anders en vreemd, waardoor conflicten met hem mogelijk zijn die niet kunnen worden beslecht door ‘tevoren opgelegde normering’ of onpartijdige derden. Na de machtsovername van 1933 door Hitler zag hij uiteraard goede carrièrekansen, hoewel de nazis hem uiteindelijk niet moesten.

Het denken van Schmitt en extreem rechts is een mooi voorbeeld van de spreuk uit animal farm “All animals are equal. But some animals are more equal than others”. Dat wordt weer populairder. Sluit andersdenkenden gewoon uit! Zoals je Marokkaanse buren, of langer geleden, je Joodse buren. Het wordt net zo makkelijk als het ontvolgen op twitter: gewoon weg ermee. Of geef mensen die aandacht vragen voor wat de Palestijnen overkomt in Gaza gewoon geen demonstratierecht meer. 

Dit gemakkelijke denken over uitsluiting is gelukkig voorkomen in een rechtsstaat. In een buurt met veel Islamieten mag geen sharia in de buurt worden uitgeroepen en er kan ook geen theocratie uitgeroepen worden.

Juist Nederland kan dit
Overigens heeft Nederland het ver gebracht terwijl er een partij was die vrouwen hun kiesrecht wilde ontnemen. De SGP besloot pas in 1989 bij een wijziging van haar beginselprogramma het standpunt over het actief vrouwenkiesrecht. Ze zwakte het af tot de huidige versie: als vrouwenkiesrecht voortkomt “uit een revolutionair emancipatiestreven” is het strijdig met de roeping van de vrouw.

Maar willen we minder SGP’ers? Dan gaat de politiek dat niet voor je regelen.

PS. De inrichting van de samenleving is aan ons gezamenlijk. Best lastig, maar geen reden om het aan de politiek over de laten. Dat schreef ik al eerder hier.

Wat is rechts beleid en wat is over de schreef

too long? Houd onderscheid tussen rechts beleid en ondermijning van de rechtsstaat: Trump overschrijdt grenzen door wetten te negeren, tegenstanders te intimideren en zichzelf te verrijken. Dat is geen normale politiek meer – dat is autocratisch en anti-democratisch gedrag.

Wat sommigen wel eens lijken te vergeten is dat er een verschil is tussen gewoon rechts beleid en handelingen van Trump die bij links en rechts niet door de beugel (zouden moeten) kunnen. Stoppen met programma’s voor positieve discriminatie kan nog zo vervelend en dom zijn, het is een keuze om er mee te stoppen, net zo goed als het een keuze was om er mee te starten. Het schrappen van het federale ministerie van Onderwijs kan dom zijn, het is een politieke keuze. Hier kunnen links en rechts gewoon over van mening verschillen. Ook het bezuinigen op ontwikkelingssamenwerking of een streng asielbeleid mag gewoon, zolang je juridisch vastgelegde afspraken nakomt. Je kunt er gewoon boos over zijn als je een andere politieke mening hebt.

Tot rechts beleid overgaat in ondemocratisch handelen
Het wordt moeilijker als Trump bij zijn acties willens en wetens de wet overtreedt. Er zijn ontslagprocedures en daar mogen rechters uitspraken over doen. Als Trump zich niet aan die voorwaarden houdt en zonder problemen doorgaat is een grens gepasseerd. Het is nu eenmaal een belangrijk onderdeel van de democratie dat de overheid en het politieke bestuur zich aan de wet dienen te houden. Ook het verdacht maken van rechters, gniffelend constateren dat een migrant die het land uitgezet is nu eenmaal al in Ecuador vastzit en er verder niets aan doen. Terwijl de rechter dat wel gebood te doen. Dat zijn grenzen die gepasseerd zijn. Ja, Trump's stemmers willen dat er criminele migranten uitgezet worden. Maar die migranten hebben rechten, op zijn minst om te kunnen constateren dat ze niet crimineel zijn of gewoon legaal Amerikaan.

Het wordt ook moeilijker als Trump de oppositie oneigenlijk aanpakt. Het is niet aardig om mensen die hem tegenstaan een ‘loser’ te noemen, maar het mag. Maar als Trump advocatenkantoren straft omdat ze hem door middel van processen hebben tegengewerkt is er weer een nieuwe grens gepasseerd. Dit is duidelijk bedoeld om zijn critici monddood te maken door het moeilijker te maken om juridische bijstand te vinden.

Ook het gericht ontnemen van visa is dictatoriaal. Immigranten die openlijk kritiek op Israël hadden kregen te maken met ingetrokken visa. Anderen die stil bleven niet. Gemaskerde agenten arresteerden een Turkse studente, die een pro-Palestijns opiniestuk schreef in een studentenkrant. Hebben de senatoren dan echt niet door dat dat de grens over gaat? Dit is gericht politieke tegenstanders bang maken en aanpakken. 

Gure zelfverrijking en ruimte voor corruptie
De aandacht is weggezakt, maar Trump introduceerde twee nieuwe cryptomunten, $Trump en $Melania, zodat investeerders anoniem geld naar Trump en zijn familie kunnen sluizen. Hij heeft dus direct persoonlijk baat bij het versoepelen van cryptoregels. Hij heeft overigens ook ambtenaren binnen de hele overheid ontslagen die wangedrag moesten blootleggen. Ook de directeuren van de toezichthouders waren snel ontslagen.

Competitief autoritarisme en afbraak van de democratie.
Politicologen Steven Levitsky, Lucan Way en Daniel Ziblatt wijzen in de New York Times op het verschijnsel dat Autoritarisme moeilijker te herkennen is dan vroeger. “De meeste autocraten van de 21e eeuw worden gekozen. In plaats van de oppositie zoals Castro of Pinochet met geweld te onderdrukken, gebruiken de autocraten van vandaag de dag overheidsinstellingen als politieke wapens. Ze gebruiken wetshandhavings-, belasting- en regelgevende instanties om tegenstanders te straffen en de media en het maatschappelijk middenveld aan de zijlijn te zetten”. (hier in NYT )

Zij geven het de naam “competitief autoritarisme” – een systeem waarin partijen strijden om verkiezingen, maar waarna systematisch misbruik van de macht start doordat de winnaar alle tegenstrevende machten uitschakelt. Denk aan Poetin, Orban, Erdogan of Jaroslaw Kaczynski met de PiS in Polen. Ze onderdrukken afwijkende meningen, bestrijden vrije meningsuiting, intimideren politieke tegenstanders en beheersen de berichtgeving in de media en de verkiezingsregels in hun voordeel. Ze worden rijk en laten hun medestanders meeprofiteren. Je komt moeilijk van ze af.

Laat Trump en de Republikeinen een ruk naar rechts geven. Niet leuk, maar zo werkt de democratie. Maar laat de VS en zeker de senaat bedenken dat wat er gebeurt niet zo maar een ruk naar rechts is. Dit gaat alle perken te buiten. Er is nog nooit een president door impeachment afgezet, maar er zou nu toch echt alle reden voor zijn. Vergelijk dit met de sigaar van Clinton.

Het is moeilijk te accepteren voor wie rechts beleid wil, maar let op: als je merkt dat zaken niet goed uitpakken kun je zo'n dictator niet meer ter verantwoording roepen. Dat zouden ook zijn kiezers zich moeten realiseren.

P.S. En in Nederland? Ook alert blijven, want het zit diep in de samenleving. Ook Wilders zoekt ruzie met rechters, maakt ze verdacht en lacht om de wet als het hem uitkomt.

Kunstmatige intelligentie en de overheid

Too long? AI is een aanrader Laat AI vooral de niet-menselijke taken overnemen, niet om te bezuinigen maar om ruimte te maken voor de inleving en de menselijke maat.

Toen ik les gaf om ambtenaren te leren omgaan met burgerparticipatie kon ik volop gebruik maken van kunstmatige intelligentie. Neem het verzinnen van oefeningen om lastige vergaderingen voor te zitten met mensen met een bepaald belang, met boze mensen die geschaad worden in hun belang en bijvoorbeeld mensen die juist voor een moeilijke beslissing zijn, maar zich niet durven uit te spreken. Je voert het in en de opzet, tijdindeling en persoonlijke opgaven om burgers na te spelen komen er uit rollen. Mijn eigen inzet was vooral er uit te filteren wat echt niet kon, misschien een variatie bedenken, uitzoeken wat een realistische tijdsinschatting was. Maar vooral natuurlijk: de begeleiding van de uitvoering met de studenten zelf.

Concentreren op de echte interactie
Ik vond het een enorme mogelijkheid bieden om mij te concentreren op de echte interactie met de studenten. Die was wel nodig. De omschrijvingen konden anders begrepen worden, daar kwamen vragen over. De taken moesten slim verdeeld worden, zodat niet de grootste mond weer de meeste kansen kreeg. Maar vooral de nabespreking: wat vonden de studenten, ook de minder uitgesproken onder hen? Wat deed de voorzitter goed? Wat kon beter? Wat was realistisch en wat zou dat betekenen voor je eigen situatie?

Wat AI deed was het mogelijk maken dat ik mij kon concentreren op mijn echte meerwaarde: de menselijke maat.

AI is heel goed in taken die standaard uit te voeren zijn. Dat zijn niet altijd simpele taken, maar wel taken die eerder op dezelfde manier uitgevoerd zijn. Kennis die anders in een boek gevonden zou worden of data bundelen tot intelligente uitkomsten. Controleren of een taak volgens het protocol uitgevoerd is, zal ook heel makkelijk zijn. Een unieke creatieve oplossing bedenken, zien wat uniek is aan een bepaalde situatie en daar een oplossing voor bedenken waar mensen in mee gaan, zal moeilijker zijn. Het gaat sterk om mensen: mensen meenemen, inspireren, opbeuren, stimuleren, naar hen luisteren, begrijpen wat de vraag achter de vraag en wat het echte probleem is.

Een kans voor de overheid
Dat lijkt mij een mooie kans voor de overheid. Standaardtaken kunnen sneller. Dat kan ook besparen. UItzoeken wat werkt in bepaalde situaties kan AI heel goed. Wat AI bij uitstek niet heeft is inleving in de ander. AI heeft logischerwijs geen menselijkheid. Dus vooral is de opgave: onderscheiden of iets een standaardtaak is, of er medemenselijkheid nodig is of mensen in beweging gebracht kunnen worden: dat is wat echt belangrijk is.

Laat AI vooral de niet-menselijke taken overnemen, niet om te bezuinigen maar om ruimte te maken voor de inleving en de menselijke maat.

En was dat niet precies wat tegenwoordig nodig is: een menselijke maat te houden in de overheid?

P.S. Hier nog een mooi stuk over AI dat ook doemdenken weet te ontwijken: Will you be a dancing monkey in the Age of AI? 

Leiderschap? Macht!

 Too long? Niet leiderschap, maar macht is wat Europa mist. In plaats van vaag pleiten voor sterke leiders, moeten we als EU onze economische én militaire macht beter inzetten – dat is wat echt verschil maakt in geopolitiek.

Ik word altijd wat kriegel als er weer iemand voor leiderschap pleit als oplossing voor problemen. Het komt er dan op neer dat als een belangrijk persoon zegt dat we naar rechts moeten ineens iedereen naar rechts gaat. Eigenlijk is het armoede om voor leiderschap te pleiten. Maar goed. Joris Luyendijk heeft het er over in het FD van 17 april: “De afgelopen tijd zocht ik mensen op in bedrijfsleven, consultancy, ambtenarij, defensie en inlichtingenwereld. Ik vroeg ze niet zozeer wat ze zelf denken over deze Zeitenwende, maar wat ze om zich heen zien en horen, en wat ze missen. Het antwoord was bijna altijd leiderschap.” (te lezen op LinkedIn: hier)

Luyendijk ziet het al voor zich. “Een land dat ASML kan voortbrengen, de beste haven van Europa, de uitvinders van de compact disc… we hebben het talent, de energie en het kapitaal. Wie nu deze teugels grijpen, staan vooraan bij de grootste omwenteling in de Nederlandse geschiedenis sinds 1945.” Nederland is groots, dat is fijn om te horen, dus iedereen applaudisseert.

Waarom leiderschap?
Waarom, is mijn vraag, zou leiderschap tegenover Trump ineens leiden tot “herpakken” door Nederland? Luyendijk zegt dat wij wegkijken van dreiging. Iemand moet dan de leiding nemen. Ik lees de krant dagelijks en als er iets is dan is het geen wegkijken.

Tekort aan macht
Wat in het stuk van Luyendijk mist is het woord “macht”. Er is niet een tekort aan leiderschap, er is een tekort aan (gebruik van) macht! We zijn in Europa niet gewend om onze macht te gebruiken, dat vinden we eigenlijk fout. Je moet luisteren, je besluit verrijken met de wijsheid van de minderheid. Dat is voor de lange termijn ook beter. Maar er is nu macht nodig. De VS heeft namelijk macht, omdat we onze veiligheid zo hebben verknoopt met de militaire macht van de VS. Het probleem is niet dat Europa geen leiderschap heeft op militair gebied. Europa heeft geen militaire macht. Dat zit hem niet in de uitgaven, maar in de versnippering van de uitgaven op militair gebied.

Wel heeft Europa een grote economische macht. De EU is altijd wat voorzichtig om die macht te gebruiken. Maar als het nodig is, gebruikt de EU die ook gewoon. Want Luyendijk kan mij nog meer vertellen, maar de EU gebruikt die economische macht nu de VS die probeert te misbruiken.

Geopolitiek vraagt macht in plaats van leiderschap
Dat het gebruik (en misbruik) van macht helpt, blijkt voortdurend. Als Trump dreigt met tarieven schaadt dat de VS, maar ook het land dat hij bedreigt. Vietnam wordt enorm getroffen bij een invoerheffing van 46%. Voor de VS is alleen Vietnam een kleine partner, andersom is de VS heel erg belangrijk voor Vietnam. Leiderschap of niet, Vietnam is afhankelijker van de VS dan andersom. Dat probeert Trump voortdurend uit te buiten: niet dat andere landen geen leiderschap hebben, maar dat andere landen minder macht hebben. Kijk naar Oekraïne en vraag je af of het daar ontbreekt aan leiderschap van Oekraïne tegenover Rusland. Geopolitiek opereren vraagt macht in plaats van leiderschap!

Nederland kan militaire macht proberen op te bouwen met extra geld voor defensie en leiderschap. Het gaat er echter om een Europees leger en dus militaire macht te hebben. De EU geeft een flink bedrag uit aan defensie. Maar elk land heeft een leger dat te klein is.

We hebben in Europa wel economische macht. Met Von der Leyen ben ik het vaak niet eens. Maar zij is wel de vrouw die nu de economische macht van de EU vertegenwoordigt en daar gebruik van maakt.

En de EU heeft heel veel economische macht. Voor de VS is de EU een heel wat sterkere partij dan Vietnam (of het Verenigd Koninkrijk). Als de EU die macht gebruikt, kan de euro de dollar als reservemunt vervangen, kan de VS zich geen invoerheffingen permitteren. Dát (en een Europees leger) leidt tot het herpakken door Europa. 

Niet zoiets vaags als leiderschap.

Is het Trump of zit het dieper

Natuurlijk kunnen we het verval van de wereld wijten aan Trump. Maar waar komt Trump vandaan, waarom zakken democratieën weg en hebben ook autocratieën problemen om overeind te blijven? Is er reden voor een brede anti-regeringsstemming? Want niet alleen democratieën verkeren in crisis. Ook China worstelt met sociale onrust en economische instabiliteit. Het is aannemelijk dat Rusland de strijd om een eigen invloedssfeeer voert om de aandacht af te leiden van eigen problemen. De strijd is tegenwoordig wereldwijd.

Kiezers zijn tegenwoordig meer geneigd om de zittende regering af te straffen dan vroeger. Een gemakkelijke tegenstem om wat minder leuk was af te straffen is populairder dan vroeger. Daarom (en omdat de kiezers in de VS geen zwarte vrouw bliefden) zitten we met Trump. Maar we zien het overal. Waarom ook in de Europese landen? Wat je vaak tegen komt zijn de volgende verklaringen. Mij gaat het er om dat het gaat om een combinatie van deze verklaringen die we overal terug zien:

Er zijn de snelle maatschappelijke veranderingen, met name rond migratie en genderidentiteit, die een culturele tegenreactie aanwakkeren. Als de wereld om je heen zo onzeker is, zoek je schuldigen. Je wilt terug naar vroeger, zeker ouderen hebben die behoefte. En de migratie is ook niet onschuldig: de migratie leidt tot zichtbare veranderingen in de samenleving. Het vraagt aanpassingsvermogen dat zijn grenzen kent.

Afname van partijloyaliteit en toegenomen individualisering. Mensen zijn mondiger en voelen zich minder gebonden aan vaste partijen dan vroeger. Ze laten zich meer leiden door hun individuele belangen en actuele issues. Daardoor zijn ze sneller geneigd om van stem te veranderen als ze vinden dat de regering tekortschiet.

Grotere media-invloed en toegang tot informatie
Fouten of tekortkomingen van de regering worden tegenwoordig snel uitvergroot via sociale media. Dat vergroot het gevoel van onvrede en wantrouwen, wat zich vervolgens uit in stemgedrag. Boze reacties krijgen meer reTweets dan genuanceerde.

Langdurige en complexe maatschappelijke crisissen
Problemen zoals klimaatverandering, migratie, pandemieën en inflatie zijn moeilijk op te lossen en vragen om lange adem. Kiezers hebben echter vaak hogere verwachtingen en minder geduld, waardoor regeringen sneller afgerekend worden op een gebrek aan zichtbare resultaten.

Overgang naar een dienstensamenleving met tragere groei
De verschuiving van een geïndustrialiseerde economie naar een dienstensamenleving heeft gevolgen voor de economische groei. Volgens de wet van Baumol stijgen de kosten in dienstensectoren (zoals zorg en onderwijs) sneller, terwijl de productiviteit daar minder groeit. Hierdoor blijft economische groei trager, met minder ruimte voor inkomensstijgingen en overheidsinvesteringen, wat tot ontevredenheid bij burgers leidt. Dit is lang opgelost door maakwerk goedkoop elders te laten produceren. Maar die winst stopt. Voeg daar toenemende vergrijzing en stijgende kosten door de toenemende zorg aan toe.

In de jaren zestig vroeg de maatschappij ook om verandering. Toen groeide het percentage jongeren die mee wilden praten. Dat kon opgelost worden met geld: toenemende arbeidsparticipatie leverde meer geld op. Die oplossing is er niet meer. Veel landen hebben een bijna onhoudbare overheidsschuld.

Kortom, de wereld is beweeglijker, bozer, minder loyaal dan vroeger en er is geen geld voor pacificatie. Wat kan je wel doen?

1. Herstel van vertrouwen door goede verantwoording en rekenschap. Geef duidelijke, eerlijke uitleg over beleid, inclusief de grenzen van wat mogelijk is. Erken fouten openlijk en toon bereidheid om bij te sturen. Burgers moeten kunnen begrijpen waarom keuzes worden gemaakt.

2. Meer burgerparticipatie en inspraak. Betrek burgers bij beleid via burgerpanels, referenda of participatieprojecten. Laat hen leren te kiezen tussen kwaden en merken hoe ingewikkeld keuzen elkaar beinvloeden. Laat mensen ervaren dat hun mening er toe doet en invloed heeft.

3. Investeer in tastbare verbeteringen rond de kwaliteit van leven op lokaal niveau. Laat mensen directe, concrete verbeteringen in hun buurt of leven zien (zoals betere zorg, onderwijs, infrastructuur). In een dienstensamenleving waar economische groei trager is, helpt het om te focussen op kwaliteit van leven in plaats van alleen economische cijfers.

4. Durf een langetermijnvisie en stabiel beleid te tonen. Politici moeten duidelijke langetermijndoelen durven formuleren en daaraan vasthouden, ook als de resultaten niet meteen zichtbaar zijn. Neem mensen mee met de lange termijnvisie in plaats van mee te gaan met korte termijn ergernissen van kiezers.

5. Ga polarisatie tegen en versterk de verbinding. Probeer niet in te spelen op angst of verdeeldheid, maar op gezamenlijke waarden en doelen. Trek op dit punt gezamenlijk op met alle democratisch gezinde partijen.

Gezamenlijk optreden tegen anti-democratische krachten
Natuurlijk blijft er genoeg over voor democratische partijen om over van mening te verschillen. Waar leg je de lasten? Hoe ver help je mensen en waar start de eigen verantwoordelijkheid? Ga je voor meer economische dynamiek of kies je voor minder groei en meer gelijkheid. Maar gezamenlijk erkennen dat er druk is om te kiezen voor de autocratie is hard nodig. Scheiding van machten, tegengaan van machtsconcentratie en tolerantie van andersdenkenden staat ter discussie. 

De fundamenten van een welvarende democratische rechtsstaat zijn niet vanzelfsprekend. Het is niet Trump alleen, het is veel gevaarlijker.

Is de vertegenwoordiging uit de regio's het hoogste goed?

 Het kabinet werkt aan een plan om 125 van de 150 Kamerleden voortaan op regionaal niveau te laten kiezen. Nederland wordt opgedeeld in twaalf provinciale kiesdistricten. Met meer regionaal gebonden vertegenwoordigers zijn de regio’s beter in de Kamer vertegenwoordigd. Dat plan heeft grote nadelen en lost niets op.

Het kabinet ziet een kloof tussen Randstad en de regio, tussen de stad en een platteland. Maar helpt deze manier? Zo zou Pieter Omtzigt misschien nooit in de Tweede Kamer hebben gezeten als dit al werkelijkheid was geweest. Was dat echt beter geweest voor Twente?

Overigens kunnen partijen nu al met regionaal verschillende lijsten komen. En deden de vertegenwoordigers die uit Groningen, Zuid Limburg en Twente kwamen het zo goed? Vraag de inwoners of zij zich goed vertegenwoordigd weten. Een volgende vraag is of mensen zich meer kunnen verbinden met een regionale kandidaat? Zouden pakweg de stemmers uit Rotterdam inderdaad niet op Wilders willen stemmen omdat hij uit Limburg komt?

Er is meer te verbinden met de kiezers dan alleen de regio
Het hele plan heeft eigenlijk maar één idee: de regio is ondervertegenwoordigd en het vertrouwen en de politieke binding wordt beter met regionale kandidaten. Het idee dat jongeren, lager opgeleiden of mensen met een specifieke achtergrond voor betere binding met de kiezers kunnen zorgen wordt weggegooid. En hoe moet dat als je in een grotere fractie een specialist wilt op juridische elementen, op onderwijs en op het gebied van zorg? Krijgen die wel een kans en is dat niet ook heel belangrijk? Want als op het gebied van zorg iets gebeurt, klinkt meteen dat er wel weinig mensen die bekend zijn met het zorgveld in de Kamer zitten. Dat gaat dus nog minder worden. Ondertussen kunnen NSC en BBB zoals gezegd regionaal nu al met eigen lijsten komen, ze willen echter dat alle partijen daartoe verplicht worden..

Ik zou wel wat andere verbeteringen willen zien. Minder versnippering, meer samenwerking om het land te besturen. Dit kan met de herinvoering van de lijstverbinding om restzetels bij een verwante partij te krijgen en instellen van een minimale fractiegrootte.

Minimale fractiegrootte
In Nederland heb je eenpersoonsfracties. Elk lid is dus meteen een fractie. Die eenpersoonsfracties hebben meestal niet de capaciteit om complexe dossiers op te pakken. Maar ze hebben op bepaalde dossiers een bijzonder eigen geluid. In andere parlementen moet je aan een aantal minimumeisen voldoen om een fractie te zijn. Je kunt gewoon stemmen, maar rechten, zoals spreektijd, moties en vragenrecht, commissiezetels, worden vervolgens alleen aan fracties toebedeeld. Dit is nu het geval voor het Europees, Franse, Duitse en Zwitserse Parlement. Het gaat versnippering tegen en stimuleert een houding van samenwerking. Partijen die klein zijn en een nieuw bijzonder geluid vertegenwoordigen kunnen bijdragen afstemmen met anderen. Maak je je belachelijk in het parlement, dan kun je uit de fractie gezet worden en veel mogelijkheden verliezen. Het combineert bestuurbaarheid met herkenbaarheid voor een diverse bevolking.

Lijstverbinding
De mogelijkheid van de lijstverbinding is verdwenen. Die had als voordeel dat partijen die met elkaar samenwerken meer kans hebben op het binnenhalen van een restzetel. Het gaat hier opnieuw om een kans om samenwerking te belonen. Ook hier zie je dat het de samenwerking bevordert zonder dat je de mogelijkheid beperkt om als kleine partij met een bijzondere inbreng een zetel te krijgen.

Kiezen tussen kwaden en dat mèt burgers
Tenslotte het grootste probleem met de politiek. Het is nodig dat er partijen zijn die mensen raken, meenemen, actief een rol laten nemen in het bestuur. De kiezer is klant geworden van de politiek: doe mij maar iets voor mijn regio of doe mij maar wat meer inkomen, maar garandeer ook toegankelijke zorg. Het is logisch dat de klant vaak teleurgesteld raakt. Politiek gaat juist over het integreren van  wensen tot consistent beleid en het betrekken van burgers bij moeilijke keuzen tussen kwaden. 

Gratis bier beloven is mooi, maar als je ook woningen wilt bouwen, goed onderwijs verzekeren, goede zorg betaalbaar houden en sterke defensie wilt èn bestaanszekerheid moet je ook kiezen tussen kwaden. Dat samen met je kiezers doen is pas echt belangrijk. De verantwoording gaat regionaal niet beter dan nu. Die verantwoording en betrokkenheid is pas echt noodzakelijk voor de democratie.

Niet alles kan: precies bij dat proces moeten de burgers betrokken worden.

Het belang van politieke partijen

 

Nu er op links gediscussieerd wordt over fusie of behouden van politieke partijen, vind ik het tijd om deze discussie te verbreden. Want is de functie van politieke partijen en wordt die functie nog wel voldoende vervuld?

Representeren, agenderen, besturen
Algemeen zien we overeenstemming over enkele van de functies: representatie, participatie, selectie, agendering, integreren en besturen. Ik heb er hier tien gepakt. De fusie die op links besproken wordt gaat alleen over de macht: de koers van Nederland van bovenaf beïnvloeden met een bundeling op links of juist door het werven van stemmen uit het midden. Eerder gaf ik al aan dat de aandacht voor democratische gezindheid verder gaat dan politieke partijen, maar dat maakt politieke partijen niet onbelangrijk.

Functie	Uitleg	Wordt nog vervuld?	Toelichting
1. Representatieve functie	Vertegenwoordig de belangen van burgers in het parlement	✅ Ja	Partijen vertalen wensen van kiezers naar beleid. Er is veel keuze en in het parlement komt een veelheid aan stemmen aan bod
2. Participatiefunctie	Burgers betrekken bij politieke activiteiten	⚠ Deels	Lidmaatschap en betrokkenheid nemen af
3. Rekruterings- en selectiefunctie	Selecteren en opleiden van politieke kandidaten	⚠ Deels	Partijen leveren politici voor bestuur en parlement. Twijfels over de selectie van bestuurders. Veel partijen hebben weinig ervaren kaders.
4. Agendafunctie (ook wel articulatie genoemd)	Politieke thema’s op de agenda zetten	⚠ Deels	Nog steeds zien we dat. Opvallend is dat de politiek niet meer het monopolie heeft. Wat buiten het parlement gebeurt is belangrijker. BBB is eigenlijk gestart als lobbygroep vanuit boeren en de industrie
5. Aggregatie en Integratiefunctie	Belangen bundelen in een partijprogramma om de koers van Nederland te bepalen	⚠ Deels	Door versplintering moeilijker. Wensenlijstjes zijn niet meer altijd gecombineerd met betaalsuggesties, zeker in het huidige kabinet waar partijen hun programma’s niet lieten doorrekenen (muv de VVD)
6. Communicatie- en verantwoordingsfunctie	Informeren van burgers over beleid en verantwoording over compromissen	⚠ Deels	Partijen leggen weinig uit over compromissen (bv. coalitieakkoorden). Populistische partijen (PVV, BBB, FvD) beschuldigen anderen zonder zelf verantwoordelijkheid te nemen.
7. Beleidsvoorbereidende functie	Meedenken over beleid en hervormingen	✅ Ja	Regeringspartijen doen dit via coalitieakkoorden. Helaas geeft het vorige punt aan dat de verantwoording tekort schiet
9. Oppositie- / controlerende functie	Controleren van de regering en alternatieven bieden	✅ Ja	Essentieel in een parlementaire democratie. Zeker op landelijk niveau nog steeds aanwezig. NSC werd er groot mee.
10. Socialisatie- en mobilisatiefunctie	Politiek bewustzijn en normen overbrengen, mobiliseren om te stemmen. Bevorderen democratische gezindheid	⚠ Minder	Wordt vaker gedaan via onderwijs en media dan via partijen zelf. Democratische gezindheid staat onder druk.

---

Wat zou dan belangrijk zijn als politieke partijen zich op nieuw moeten uitvinden? Ze zullen rekening moeten houden met:
• Individualisering: Burgers zijn minder verbonden aan één partij.
• Sociale media: Snelle opinievorming kan ondergeschikt raken aan zorgvuldig onderzoek naar de feiten
• Populisme: Partijen als PVV focussen op protest, niet op besturen.

Welke partij weet de functies nog goed te vervullen? De politieke partijen zijn het slachtoffer van de ontrouw van burgers. De stemmer is niet trouw en beloont geen consequente doorrekening. Intern tegenstrijdige wensen worden niet afgestraft, ja zelfs beloond: de PVV is daarvan een goed voorbeeld. Hoe neem je verantwoordelijkheid voor het bestuur? Hoe verantwoord je de compromissen die je sluit?

Je kiezers raken èn overtuigen: representeren integreren én mobiliseren
Wat mij opvalt is dat het nodig is dat een partij mensen raakt, meeneemt, actief een rol laat nemen in het bestuur. Bontebal doet dat goed, hij probeert consequent te zijn en mensen warm te maken zonder onhaalbare beloften te doen. Het lijkt wel of hij niet zegt wat zijn kiezers willen horen, maar echt moeite doet om zijn kiezers te overtuigen in moeilijke keuzen om een samenleving te krijgen die meer op gezamenlijkheid is gericht. Een combinatie van representatie, integratie en mobilisatie. Iets wat Rutte deed toen hij rond corona mensen moest overtuigen of verder terug Lubbers die aangaf dat het land ziek was, toen het aantal arbeidsongeschikten in Nederland maar bleef oplopen.

De verdedigers van de PvdA (Melkert cs) maar ook de verdedigers van een linkse fusie hebben dat beiden niet.

Welke partijen kunnen dit aan??