Niet "Wie gaat de PvdA leiden", maar wat gaat de PvdA doen?

Wie de PvdA gaat leiden is eigenlijk een volslagen oninteressante vraag voor al die mensen die zich niet verbonden hebben aan de PvdA. Het is een overschatting van de rol en mogelijkheden van de politiek. Interessanter is hoe de PvdA echt een rol kan kiezen om Nederland zichzelf weer te laten vormen. Dat gaat niet om marktwerking versus overheid. Er zit een hoop tussenin.

Marktwerking zorgt bij individuele keuzen voor de beste verdeling. De representatieve democratie zorgt bij puur collectieve keuzen zoals de hoogte van de belastingen voor een betere keuze (hoewel de ruimte om de belasting te verhogen beperkt wordt door belastingconcurrentie van landen, toenemende ontduiking bij te hoge belastingen en afnemende economische activiteit bij belasting die vooral ingezet wordt voor herverdeling). Bij de discussies over de zorg worden deze twee vormen: democratie versus marktwerking tegenover elkaar gezet. In werkelijkheid is dat een grove versimpeling van de werkelijkheid. Het concept van associatieve democratie zou hierbij kunnen helpen.

De representatieve democratie gaat ervan uit dat groepen burgers het beste gerepresenteerd kunnen worden door mensen die hen kennen en vertegenwoordigen en namens hen in de positie zijn gezet om te overleggen en te onderhandelen over bepaalde problemen. Dat was de vorige eeuw buitengewoon succesvol. Steeds vaker is de schaal zo groot geworden dat op het niveau van representatie (bijvoorbeeld de Tweede Kamer) geen oplossingen mogelijk zijn. Neem een probleem van verslaving of van gebrekkige inburgering. Je kunt werken met geboden, verboden of ergens geld tegenaan gooien, maar het probleem is niet oplosbaar op de schaal van Nederland. Ook andere zaken zijn eigenlijk te ingewikkeld: denk aan langer doorwerken (je kunt de AOW-leeftijd verhogen, maar nu al werken veel mensen niet tot hun 65e).

Toch is het idee om iedereen het dan zelf te laten regelen niet bevredigend. Dan is de macht van het geld doorslaggevend. Ook representatie is niet bevredigend omdat de vertegenwoordigers nu eenmaal kennis en ervaring missen die de mensen zelf bezitten.

Het idee van de associatieve democratie is dat het menselijk welzijn en vrijheid beide het best zijn gediend wanneer zoveel mogelijk in een samenleving wordt beheerd door vrijwillige en democratisch zelfbestuurde verenigingen (wikipedia). Associatieve democratie zoekt hoe verantwoordelijkheden en bevoegdheden geregeld kunnen worden -  zonder alles van bovenaf te regelen - door democratische associaties. Idee is dat burgers meer kunnen en weten dan hun vertegenwoordigers, bijvoorbeeld door specifieke kennis over hun wijk, hun ziekte, hun werk. Waar marktwerking zich uitsluitend op individuele voorkeuren richt en de representatieve democratie op collectief, zoekt de associatieve democratie hier iets tussenin.

Associatieve democratie krijgt in de media weinig aandacht omdat het ingewikkeld is om over te berichten. Het is gemakkelijker om te kijken wie de PvdA moet gaan leiden, Plasterk of Samsom. Aanwijsbaar, herkenbaar, aaibaar. Associatieve democratie vraagt wel een bepaalde democratische gezindheid en de erkenning van basale individuele rechten. Het vraagt ook het accepteren van risico, door bevoegdheden en verantwoordelijkheden te delegeren. Dat kan mis gaan.

Het afstoten van taken door de politiek is vooral gezien als het introduceren van marktwerking en concurrentie. 

Er zou veel gewonnen kunnen worden door expliciet af te stoten en te delegeren naar associaties: delegeren aan wijken, organisaties, clubs met de verplichting om verantwoording af te leggen over de democratische aanpak. We zijn het een beetje verleerd, maar leren veel bij. Denk aan bewoners die het groen in hun eigen buurt beheren of een gemeente die de WMO samen met organisaties, instellingen en burgers vorm geeft.

Wie zou in de PvdA daar nu het beste mee uit de voeten kunnen? Albayrak denk ik. Maar die gaat de PvdA niet leiden. De vraag gaat over hoe ze op Wilders reageren of hoe ze stemmen winnen. Jammer.
Maar uiteindelijk beslist de PvdA er niet over. Wij, burgers, zouden zelf de macht moeten eisen.