Effectiviteit van visitaties als prestatiemeting

Effectiviteit is Kwaliteit van het advies maal Acceptatie (E=QxA: kwaliteit van je advies is niet genoeg, acceptatie is net zo belangrijk) is een vrij bekende stelregel uit de advieswereld. Nu New Public Management zo uit zicht is komt er steeds meer aandacht voor de zachte kanten (zie ook mijn vorige blog). Dat wil echter niet zeggen dat organisaties niet moeten willen weten hoe ze het doen en doelen moeten trachten te stellen. Daar zijn verschillende methoden voor.Maar heeft dat allemaal wel zin? Ja, maar het is iets ingewikkelder dan E = Q x A

Eerst nog even de kritiek op NPM. De (wat verworden) visie van New Public Management gaat er van uit dat organisaties de resultaten meten en afgerekend worden op resultaten. Maar omdat niet alles te meten is, gaat de aandacht naar wat meetbaar is, in plaats van wat belangrijk is. En organisaties doen ook niet meer dan wat meetbaar is.

Inmiddels komt er meer aandacht voor het gesprek en interactie (rekenschap ipv afrekenen). Bestuurskrachtmonitors en visitaties passen goed in die nieuwe aandacht voor het gesprek en lokale elementen. (De bestuurskrachtmonitor is eigenlijk een soort visitatie van de gemeente). NPM was ook nogal verticaal gericht: van bovenaf opleggen van te behalen resultaten. Visitaties kunnen daarom gezien worden als een reactie op 'verticale toetsing', waarbij resultaten van diverse instellingen bekeken worden en met elkaar vergeleken. De methode houdt meer rekening met de interactie van een gemeente of woningcorporatie met de rest van de actoren in het netwerk: zorginstellingen, bewonersgroepen, politie, ondernemers.

Nu het effect van deze visitaties. Daarover is helaas niet veel bekend. Het is vooral aannemelijk dat de visitaties een goed effect hebben, maar zeker is het niet. Ondertussen kosten al die visitaties veel geld. Gaat er iets mis, dan is niet de vraag: wat kan er gedaan worden, maar: hoe kon de visitator dit missen? Heeft een visitatie dan wel zin, als het vooral bedoeld is om achteraf verantwoording te hebben? Ik denk dat het wel degelijk zin heeft, maar dan moet de organisatie er wel van willen leren. Kwaliteit van visitaties verbeteren is zinloos als er geen beweging naar verbetering uit voort komt. Ook hier kunnen we zoeken naar samenhang tussen de kwaliteit van de visitatie en het effect. Effectiviteit = Kwaliteit van de diagnose x Acceptatie.

Bij visitaties ligt het moeilijker, omdat het gaat om effectiviteit in een netwerk van onderling samenwerkende en elkaar tegenwerkende organisaties. Verder geldt voor alle diagnoses dat er een groot verschil is tussen een vrijwillig aangegane diagnose of een verplichte exercitie. Is het verplicht, dan is er meer kans op het weghouden van relevante informatie. Ook kan de samenwerking in het netwerk nog zo goed zijn, als men het niet eens is over het probleem komt er ook weinig beweging (is het optreden van baldadige jongens een werkloosheidsprobleem, opvoedprobleem, cultureel probleem of een gebrek aan activiteiten?). Een uitstekend functionerende organisatie kan daardoor toch onderpresteren. Verder is van belang of er druk van buiten is om het probleem op te lossen: persaandacht, een gemeenteraad die veel belang hecht aan oplossing, actieve belangengroepen. Voorop staat dat de visitatie moet leiden tot een spiegel die de werkelijkheid weergeeft en niet een afvinklijstje rond cijfers. De visitatie moet echte kwaliteit hebben! Mijn formule: 

P.S. Voor belangengroepen is het dus een belangrijke tip om het visitatierapport te lezen en de druk er op te houden door te vragen wat de organisatie met de uitkomsten gaat doen. En dat bij te houden!