woensdag 13 april 2016

Referendum brengt geen vertrouwen, agenderen wel

De discussie over vernieuwing van de democratie is inmiddels vernauwd tot referendum of niet, directe democratie of niet. Dat is een groot gemis. Het valt op dat lager opgeleiden ontevredener zijn over de vertegenwoordigende democratie dan hoger opgeleiden. Nu blijkt ook dat lager opgeleiden ook vaker dan hoger opgeleiden voor directe democratie zijn. Referenda dus maar invoeren om zo het vertrouwen in de democratie te vergroten? Nee

Dat is te kort door de bocht. De aanleiding is het referendum, maar ook het Continu Burgeronderzoek Burgerperspectieven (CBO) . Het CBO publiceerde een week voor het referendum hun rapport Burgerperspectieven waaruit blijkt dat er een grote steun is van de bevolking voor referenda bij voor ons land belangrijke onderwerpen en dat die steun onder lager opgeleiden groter is dan onder hoger opgeleiden.

Referendum mooi, maar niet om het probleem op te lossen
Ik ben een voorstander van referenda, maar vergroot dat wel het vertrouwen? Ten eerste is opvallend dat lager opgeleiden ook meer dan hoger opgeleiden voor de expertisedemocratie zijn: niet burgers of politici maar experts die de beslissing nemen. De voorkeur voor expertisedemocratie laat daarmee zien dat het hier vooral gaat om een afkeer van de politiek. Matthijs Rooduijn concludeerde al ‘Het lijkt erop dat lager opgeleiden alternatieve vormen van democratie verkiezen boven de representatieve democratie omdat ze ontevreden zijn met het functioneren van de politiek.’.

Bovendien is er al heel lang een ander probleem. Dat is dat lager opgeleiden vinden dat over bepaalde problemen niet gesproken wordt. Wat op de agenda komt is dat wat de hoger opgeleiden agenderen. Een referendum of een groep experts die besluit verandert daar niets aan. Kijk eens naar de zaken waar mensen lang ontevreden waren. Dat was lang ontevredenheid over criminaliteit. Vooral lager opgeleiden vonden dat de politiek daar te weinig aandacht voor had. Daarna was het ontevredenheid over allochtonen, of liever de grote culturele verschillen in de wijken. Kijken we naar die twee problemen, dan zien we dat dat typisch problemen zijn waar lager opgeleiden eerder mee geconfronteerd worden.

Verder was er ontevredenheid over “het marktdenken”, misschien iets minder, maar ook hier zien we dat lager opgeleiden er eerder last van hebben dan hoger opgeleiden.

Referendum had niet geholpen
Steun voor referenda toen en nu
Een referendum had bij al deze problemen niet geholpen. Zeker het correctief referendum niet. Hoogstens had het misschien wat privatiseringen kunnen tegenhouden.

Een opvallende constatering in het rapport is ook dat sinds de jaren zeventig voortdurend een meerderheid voor bindende referenda is, maar dat het altijd bij protestpartijen is gebleven. “Het referendum past in kritiek op de gevestigde politieke orde,” (pg 35).

Verder stelt het COB dat het bij vraagstelling over referenda veel uit maakt of men de nadruk legt op ‘de mensen zelf’ (en niet op ‘de politici’) of dat het perspectief is dat men er met medeburgers uit zal moeten komen of dat men zich een oordeel moet vormen over specifieke vraagstukken. Is dat laatste het geval dan neemt de steun voor referenda af. (pg 42)

Een laatste bezwaar is dat een referendum niet dwingt tot gezamenlijk debat over wat er in Nederland aan de hand is. Ik vond de discussie over het verdrag met Oekraïne zeer matig, meestal was er vooral ongerustheid over de vermeende toetreding tot de EU en een meer algemene boosheid over de EU. Dat kan je een keer per referendum uiten door een middelvinger uit te steken naar de EU, maar daarmee verbeter je niet de democratie.

Ik pleit dus voor iets heel anders.

Burgeraudit om te controleren en te agenderen
De democratie kent meerdere kanten. Het gaat om het agenderen van problemen, het delibereren, het stemmen en het controleren / verantwoorden. De problemen liggen bij het eerste en het laatste onderdeel: Agenderen en verantwoorden.

Ik zou starten die onderdelen te verbeteren. Laat burgers zelf kijken wat de resultaten zijn van beleid gewoon op straat, in huis, op het werk. Dat is namelijk altijd een manier om te agenderen! Ik pleitte al eerder voor burgeraudits. Mensen hebben heel goed zicht op de doorwerking van beleid in de praktijk. Die praktijk geeft aanzet voor een nieuwe agenda, niet het denken over beleid

Het biedt tevens een tegenwicht tegen de politici die vooral in stukken onderduiken in plaats van de straat op te gaan. Daardoor verbetert de verantwoording èn is er goede inbreng voor de nieuwe agenda.

Gevestigde politieke partijen die agenderen, dat heeft zijn langste tijd gehad.

donderdag 7 april 2016

Wat is de winst van het referendum?

Democratie is meer dan stemmen alleen. Het begint met de vraag waar we aandacht aan besteden: het agenderen. Een tweede onderdeel is het aangaan van het debat: de deliberatieve democratie. Een derde onderdeel is de competitieve democratie: het winnen van stemmen. Het vierde onderdeel gaat dan om de verantwoording over resultaten: de verantwoordende democratie. De winst van dit referendum zat hem niet in deliberatie of het winnen van stemmen. Er is geagendeerd: de EU is niet "onze EU" en de overheid is niet "Onze overheid". 

Totaal geen gesprek
Posters geenpeil: oekraine stond er nooit op
Het referendum heeft dus een aantal kanten. Eerst het agenderen. Hier is iets vreemds aan de hand. Wat geagendeerd was, was niet het verdrag met Oekraïne, maar de uitbreiding van de EU, of de afbraak van Nederland door de EU, woede over de EU in elk geval. Dan het delibereren, het gesprek met elkaar, de uitwisseling van argumenten. Ik zag een debatje tussen Han ten Broeke en Jan Roos. Jan Roos kwam niet verder dan “Je kan een politicus niet kwalijk nemen dat hij voortdurend liegt. Ten Broeke is van de VVD dus hij dient ons voor te liegen. Liegen staat nu eenmaal in het programma”. Verder gaf Roos aan dat hij het verdrag niet had gelezen. Van aangaan van een debat was geen sprake. Eigenlijk werd delibereren niet alleen uit de weg gegaan, maar ook onmogelijk gemaakt. (hier) En elders was het niet veel anders. "Laat de EU Nederland niet verder afbreken" was de slogan op GeenStijl. Bij Geen Peil kon je deze poster gebruiken als promotiemateriaal om te stemmen tegen het verdrag. Het gaat niet over het verdrag, het heet een EU referendum en het gaat over Griekenland. De andere posters waren uitspraken van Pechtold, Juncker, Verhofstadt, Klaver:
Geen enkele poster ging over Oekraïne.

Dan de stemming. Die was duidelijk. 32,2% van de kiezers had gestemd en daarvan 64,1 tegen. Bijna 21% van de kiezers was tegen waarmee volgens de regels van het referendum nee was gestemd. Eigenlijk kun je zeggen dat 21% van de Nederlandse kiezers het verdrag van heel Europa hebben getorpedeerd.

Maar dat is niet eerlijk. Er is reden aan te nemen dat het in andere landen  net zo goed zo zou gaan. De EU is belangrijk, maar het wordt niet gezien als onze EU. Het is de EU van de machthebbers, niet van de burgers.

De woede over de EU is geagendeerd
Wat is er nu eigenlijk gebeurd? Agenderen is geslaagd, er is woede over de EU geagendeerd en de hele EU merkt dat. Het referendum is gebruikt om te agenderen. Delibereren is niet uitgeprobeerd. Van uitwisseling van argumenten is nauwelijks sprake geweest. Er is gestemd, maar veel mensen zijn thuis gebleven omdat ze het verdrag te ingewikkeld vonden of de tegenstanders niet aan een geldige opkomst wilden helpen of omdat ze het liever aan hun volksvertegenwoordigers overlaten om te beslissen. Verantwoording is er nauwelijks, de regering moet nog aangeven wat ze met de uitslag doen. Van de initiatiefnemers is niet veel verantwoording te verwachten. Lastig parket voor de regering, want volgens de regels is het geldig, maar ook volgens de regels is het niet meer dan een advies. De initiatiefnemers buiten de regels uit en kijken eigenlijk niet naar het doel. Dat kan de regering niet doen. 

Antwoord mag niet zijn minder democratie, eerder méér democratie

Moeten we maar naar minder democratie? Het referendum afschaffen? Dat mag het antwoord niet zijn. Ik had wel interesse gehad in een loting van Nederlanders die over het verdrag zou gaan delibereren: echt het gesprek aangaan, zich laten informeren, argumenten wegen en delibereren. Een deliberatie in plaats van een adviserend referendum. 

Er ligt de opgave. De overheid moet weer onze overheid worden. De EU moet weer van ons worden. Daar gaat het eigenlijk over. In Spanje zien de Catalanen de regering in Spanje niet als hun regering (ze willen overigens niet uit de EU). De Schotten zien de regering in het VK niet als hun regering (de EU is meer hun EU). Het vertrouwen in de "eigen overheid". 

Dat is de winst van het referendum: de noodzaak dat het weer “onze overheid” wordt.


P.S. Een dag later lees ik in de Volkskrant dat de nee-stemmen vind je in de industriële gebieden en krimpregio's, waar laag opgeleiden de crisis en de internationale concurrentie aan den lijve voelen. Juist de schaduwzijden van mondialisering en internationalisering vind je daar. 

woensdag 6 april 2016

Correctief referendum: het is geen stemming tegen de EU

Het correctief referendum is een goed middel om de politici uit te dagen en uit te leggen waarom een besluit is genomen. Het is een correctie op de vertegenwoordigende democratie: als de Kamer in meerderheid besluit, hoeven we niet jaren te wachten voor we dat kunnen corrigeren. Is het nu gelukt om de discussie die in de Tweede Kamer niet goed gevoerd zou zijn over te doen en kunnen we de uitspraak van de Kamer met recht corrigeren of bevestigen?  

Het correctief referendum is raar geregeld. Dat zien we nu bij het associatieverdrag. Let wel, ik was voor het referendum, maar ik ben totaal teleurgesteld.

Het is geldig als de opkomst boven de 30% is. Dat betekent dat als de opkomst 31% is en 20% van die opkomst is tegen en 11% is voor, dan de uitslag is dat de uitspraak van de vertegenwoordiging verworpen is. Je kan zeggen dat het een duidelijke meerderheid is die nee stemt. Bijna 65% van de stemmers is tegen. Van de mensen die niet komen opdagen zijn er die zeggen dat ze dat stemmen hadden uitbesteed, mensen die zeggen dat ze het te ingewikkeld vinden om een verdrag van 300 pagina's te lezen en mensen die wel voor zijn, maar bang om de tegenstemmers aan een geldige opkomst te helpen. Hadden (in dit fictieve geval) de voorstemmers niet gestemd, dan was het verdrag ook niet verworpen.

Het gaat om de emotie
Daar komt nog bij dat de initiatiefnemers niet nalaten om te zeggen dat het hen niet om het verdrag gaat. Jan Roos van GeenStijl is daar open over. Hij heeft het handelsverdrag niet gelezen. Het gaat namelijk niet om de inhoud, want die boeit niemand. Het gaat om de emotie, om het gevoel. Hij heeft niets tegen Oekraïne, maar alles tegen de EU. In een debatje met een VVD-er kwam hij niet verder dan voortdurend te zeggen dat de VVD-er een Kamerlid was en dus per definitie liegt. En dat moet je afstraffen met een tegenstem.

Ik heb op nujij.nl even wat discussielijnen bekeken. Daar blijkt dat het niet lukt om boven de emotie uit te stijgen. Het stikt van de verkeerde interpretaties van het verdrag. Met voorstanders die voortdurend uitspraken proberen te corrigeren. Ik heb het zelf proberen te doen. Als ik verwees naar een tekst uit het verdrag om een uitspraak te corrigeren kreeg ik vooral veel minnetjes (in de sfeer van "dat is jouw mening, maar ik heb een andere mening"). Op zich zijn er goede initiatieven gekomen zoals referendumchecker

Hier een greep uit de opmerkingen van tegenstanders:
  • Rutte zegt wel: Oekraïne nooit bij de Eu. Maar er zijn verschillende dingen die hij gezegd heeft wat hij niet na is gekomen. Daarom: Nee!
  • De beloftes van Rutte zijn niets waard. Vertrouw hem niet.
  • Ik twijfelde heel lang maar nu de Panama Papers uit zijn en de premier van Ukraine wordt ook gewoon genoemd (net als IJsland trouwens dat een heel on-corrupt land zou moeten zijn?) geloof ik het wel. 
  • Wij hebben geen associatie verdrag nodig met Ukraine. Handel wordt toch wel gedreven. 
  • Ik stem nee - omdat de politici en onder hun alle ambtenaren - de burger dom willen houden. 
  • De argumenten "handel" is al vreemd te bedenken dat mensen daar de helft "verdienen" als Bulgaren, de HELE economie niet groter is als Noord Holland en graanbouwgebieden ter grootte van heel België al in Chinese zeggenschap hebben verkocht! Handel met mensen met NUL geld....weet IK wel hoe die "handel" er uit komt te zien. 
  • Het ja zal de spanningen opvoeren met Rusland, die volkomen terecht de Krim heeft geanexeerd. 
  • ik ga wel stemmen, dan heb ik in ieder geval m'n best gedaan om deze EU met haar geldverspillerij te stoppen
  • VISUM vrij reizen voor Oekrainers lekker nog meer illegalen en gelukzoekers naar HOTEL NEDERLAND.... daar zitten we met smart op te wachten.......
  • Oekraïne wordt niet voor niets de graanschuur van de EU gezien. En als straks de olie-prijzen weer iets gaan stijgen gaat men hier ook naar schalie-gas boren. 
  • Ik wil niet verantwoordelijk zijn voor de ondergang van dit land, dus ik stem tegen. 
  • NLse kippenboeren worden (en zijn) de dupe van concurrentievervalsing.
  • Merkel, Rutte, Porosjenko, Poetin, Erdogan: Zoek de verschillen.
  • IK had Brussel al lang gebombardeerd, of ik zou ermee beginnen wellicht bij deze gewetenloze Verhofstadt-provocaties en zijn misselijkmakende eeuwige Rusland-bashing. 
  • Wees verstandig kleur het bolletje voor TEGEN in, laat een brexit werkelijkheid worden en laat EU als een Bassie en Adriaan puzzel stukje uit elkaar vallen! 



Dit is de slagzin van Geen Stijl
Nu weet ik dat de democratie daar niet om gaat. Iedereen heeft het recht om te stemmen en de vertegenwoordiging weg te sturen. Ik erken dat de EU paternalistisch opereert. Ik heb het idee dat het een moeizame zet was om de PvdA met VVD te laten regeren, terwijl ze voor de verkiezingen de grote vijanden waren. Maar daar ging dit referendum niet om. Het was een correctie op een besluit over een Europees verdrag. We stemmen niet tegen de EU of tegen de VVD en PvdA!

En ik las dat een onderzoekje het volgende uitwees. Als mensen gingen stemmen zou 42% tegen zijn en 40% voor. Maar vervolgens kregen deze mensen informatie over het verdrag. Daarna veranderde de verhouding in 72% voor en 24% tegen. Ik weet niet hoe degelijk het onderzoek met 1414 mensen was, maar het komt wel overeen met mijn ervaring. 

Is dit nu echt een geslaagd middel om met elkaar een werkelijk debat te voeren en een keuze te maken?