Je mag tegenwoordig niets meer zeggen

Het is een vaker gehoorde verzuchting. Je mag tegenwoordig niets meer zeggen. Over de Gouden Eeuw, zwarte Piet, de Islam, Marokkanen, Turken die van Erdogan houden. Je mag niet meer dames en heren zeggen. Je mag niet meer zeggen dat een vrouw er "lekker" uitziet.... 

Is dat echt zo?
Ik hoor vaker mensen praten over deze onderwerpen dan mij lief is. Maar is het echt zo dat je in de jaren '50 makkelijk in het openbaar de president van Turkije een geitenneuker mocht noemen? Was het echt zo dat in de jaren 60 de president van de VS zonder probleem beledigd kon worden?

Misschien is het juist andersom: je mag veel meer zeggen en dat gebeurt ook, maar mensen reageren boos omdat niet alleen jij, maar ook zij iets mogen zeggen. Moeten zij er tegen kunnen als zij ongenuanceerd opzij gezet worden? Ik zou het ook niet leuk vinden als onze Koning voor geitenneuker wordt uitgemaakt. Dus dan moet jij ook tegen de reactie kunnen. En daar lijkt het aan te schorten. En je mag niet meer zeggen dat een vrouw er lekker uit ziet? Of bedoel je dat een vrouw de manier waarop je het zegt weinig respectvol vindt en dat je vindt dat die vrouw niets terug mag zeggen?

We zoeken naar moraal buiten ons en horen alleen de schreeuwers
Maar er is ook iets anders, iets van een een houvast dat anderen bieden. Laatst zei Gerard Cox dat alleen Wilders spreekt over de problemen met allochtonen (in de VK). De rest zou dat niet zeggen en daarom werd hij in de PVV – hoek geplaatst. Dat mag hij van mij zeggen, maar het is natuurlijk grote onzin. Er wordt heel veel gesproken over veranderingen in wijken en welke problemen dat met zich mee brengt. De een doet dat met meer respect dan de ander. Blijkbaar hoort Gerard Cox daarin alleen de stem van Wilders. Heeft hij wel eens René Cuperus gesproken? Of Paul Scheffer? Er is zoveel, dat alleen de ongenuanceerde en beledigende opmerkingen doordringen. Dat is lastig als je hoopt dat anderen je zeggen hoe je moet praten.

Dan krijgen we het moeilijk
Mensen met veel jaren, mogen niet meer bejaard heten, maar ouderen, of 50+. De term gehandicapt doet geen recht aan wat mensen wel kunnen, dus je mag niet meer gehandicapt zeggen. Dik zijn is ongezond, maar je mag toch zijn zoals je bent? Is dik dan niet beledigend? Is gevuld beter? Wat moet dan nu de mores zijn? Dat vraagt nogal wat van ons allemaal. We worden van diverse kanten al of niet vriendelijk geïnstrueerd over wat wel en niet beledigend is. Dat doen ze misschien niet eens om anderen te corrigeren, maar om hun punt te maken. Ondertussen krijgen wij geen houvast. Zo wordt het lastig.

Het geeft ook weer hoe onzeker mensen zich kunnen gaan voelen. Het is niet meer de dominee die aangeeft wat wel en niet mag, iedereen heeft een mening, het is niet meer zwart wit, er is van alles er tussen. Blijkbaar moeten we daar nog mee om leren gaan en zelf een moraal vormen. Maar is dat echt zo ingewikkeld?

Het is eigenlijk heel simpel
Allemaal een andere mening hebben kan heel goed. Maar het kan alleen als we als basishouding respect voor elkaar hebben. De algemene regel is helder: Behandel anderen zoals je door hen behandeld wilt worden. Je kan alles zeggen, maar wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet.

Veel moeilijker is het niet.

Is de wet ook maar een mening van de elite?

De reacties op het onderzoek naar impeachment van Trump zijn tekenend voor deze tijd. Vroeger, ik denk aan de tijd van Watergate, moest een president zich volgens iedereen aan de wet houden. Een procedure tot afzetting was iets om trots op te zijn: in ons land staat niemand boven de wet en onze instituties houden we vrij van smetten,  zo was de gedachte. 

Die norm wordt nu nu niet meer zo gekoesterd. Het overtreden van de wet door de president levert  niet per definitie verontwaardiging op. Er is pas echte verontwaardiging als mensen de overtreding afkeuren. Dat lijkt hetzelfde, maar is een groot verschil. Dat de wet overtreden wordt is niet zo erg, dat iemand iets doet wat jij en mensen zoals jij afkeuren, dat is pas erg! De verontwaardiging is gefilterd en even langs onze eigen heilige mening gehouden. 

De wet lijkt maar een mening van een elite. 

In Nederland zien we het ook. Eerder reageren mensen boos op de Raad van State die oordeelt dat de overheid zich aan de zelf aangenomen wetten moet houden. De stikstofnorm is niet door de rechter bedacht. Ook het bedreigen van Jesse Klaver door met een lijkkist achter op de auto rond te rijden levert gefilterde verontwaardiging op. Links is woest, rechts lijkt zich er niet aan te storen. Zolang het geen lijkkist is met de naam “Geert Wilders” er op, wordt het weggelachen als een geintje. Zo'n bedreiging van Jesse Klaver moet je niet zo serieus nemen, het binnenrijden in een provinciehuis is volgens medestanders eerder een heldendaad. Alleen de formele organisaties namen mopperend afstand van de "uitwassen": gelukkig is er in Nederland nog genoeg verontwaardiging als mensen zich niet aan de wet houden. Maar we zitten op het randje, als de wettelijke norm overschreden lijkt te worden staan ministers klaar om te beloven dat Nederland niet op slot gaat. Want als de wet boeren in de weg zit is er een list nodig. Maar houden ze zich wel aan de wet? Dat zit op het randje.

We hebben het overigens eerder gehoord. 

Rechts vond het vroeger maar niets, maar kijk wat de Trumpisten in de VS zeggen. De deep state houdt ons er onder en dat Trump zich moet houden aan een wet die hem slecht uitkomt is een leugen. Kort samengevat: "De staat verdrukt, de wet is logen", we kennen de uitspraak uit de internationale. Of neem de uitspraak uit de Krakerstijd: hun rechtsstaat is de onze niet. Hoe erg is het niet als een president dat ook gaat zeggen?

Gevaarlijke gedachten als je er goed over doordenkt, maar het past wel in deze tijd van polarisatie.