zaterdag 27 juli 2013

Ons land, onze regels

We hebben in Nederland een rechtsstaat. Gelukkig, want een rechtsstaat beschermt burgers tegen de overheid en beschermt burgers tegen elkaar. Het komt er op neer dat iedereen gebonden is aan recht. Daarom draagt vrouwe Justitia ook een blinddoek. Of degene die voor de rechter staat nu arm of rijk blank of zwart, dun of dik, machtig of onmachtig is, het mag niet uitmaken. In Rusland zien we wat er gebeurt als dat niet zo is. Maar ook in China of in Noord Korea gaat de blinddoek gemakkelijk af. Dat is het verdedigen waard.

Scheiding der machten en beschermen tegen willekeur
Scheiding der machten is een tweede wezenlijk element van de rechtsstaat. Verschillende ambten met eigen bevoegdheden controleren elkaar. Deze checks and balances voorkomen dat een bepaald overheidsapparaat zijn macht zou misbruiken. Hiervoor is van belang dat de regelsteller en de uitvoerder van een regel niet in één ambt verenigd mogen zijn. Anders kunnen overheidsdienaren te gemakkelijk zelfontworpen regels botvieren op de burger. Daarom bepaalt niet de overheid de strafmaat, maar de rechter. 


Opnieuw gaat hier op dat datzelfde geldt voor burgers. Om willekeur te voorkomen bepalen niet de burgers de strafmaat, maar de rechter. Zo wordt voorkomen dat burgers bij de strafmaat laten meewegen of iemand populair is of niet. Of dat iemand blowt of niet, of Bulgaar is of niet. Het gaat om de rechter die waarheid vindt en straf oplegt, niet om burgers die wraak kunnen nemen.

Dat is het verdedigen waard. Ons land, onze regels. Het is dan ook vreemd dat het opzetten van een lynchactie tegen de Milen Y, die een jongetje doodreed juist komt van de facebookpagina Ons Land, Onze regels. De oproep vinden we ook op de pagina Nederland, mijn vaderland. We zijn namelijk zo blij dat eerwraak, lynchen, heksenjacht en willekeur in strafoplegging in ons land niet mag. Waarom dan het lynchen en de heksenjacht weer herintroduceren? 

Ook hufters beschermen, als ze zich maar houden aan de wet
Maar goed, ik gun ook in ons land, met onze regels, mensen die domme dingen doen een facebookpagina. Zolang ze zich maar houden aan de wet. Want dat is nu juist de verworvenheid van ons land: iedereen is gelijk voor de wet. Iemand die veroordeeld is (of nog moet horen wat het wordt) moet niet hoeven onderduiken omdat mensen zijn straf te laag vinden. Iemand die zijn straf te laag vindt, mag dat zeggen, als er maar niet opgeroepen wordt tot wraak of direct bij de rechtbank klappen uitgedeeld worden!

P.S. De rechter veroordeelde Milen Y tot 7 maanden cel en vier jaar lang mag hij geen auto rijden. 


woensdag 24 juli 2013

Collectieve besluiten en individuele rechten

Wij leven in een buurtje waar de bewoners zelf meebetalen aan een aantal collectieve voorzieningen. We hebben een fantastische publieke ruimte met schommels, een vuurplaats, zitjes en een zandbak. Dat kan allemaal als je gezamenlijk geld bij elkaar legt en bereid bent de handen uit de mouwen te steken. Zo helpen bewoners eens in het half jaar in het weekend om het buurthuis schoon te maken. In het voorjaar zijn er gezamenlijke tuinwerkochtenden en omdat je zo elkaar leert kennen zijn dat ook leuke gezamenlijke bezigheden. Veel samen doen heeft veel voordeel, maar lastig is het om dan de individuele rechten in het oog te houden.

Collectief besluiten is moeilijk
Dingen collectief doen is leuk, maar het nemen van besluiten is lastig. Op vergaderingen wordt geprobeerd besluiten te nemen die kunnen rekenen op de steun en acceptatie van iedereen. Ik maak onderscheid tussen steun en acceptatie, want soms accepteer je dat de meerderheid iets anders wil dan jij. Zo zou ik het prima vinden als mijn buren de regenpijp rood zouden verven, maar anderen hebben daar vergaand bezwaar tegen. Zij bewaren liever meer eenheid in uitstraling.

Veel gaat op vrijwillige basis: wie in de tuin wil werken doet dat, wie iets anders wil bijdragen doet iets anders en wie niets wil, doet niets, Maar de financiën zijn niet op vrijwillige basis: anders liften mensen gratis mee, in economische termen: free riders. En het afdwingen van eenheid in het uiterlijk is ook zoiets. Dat weet je van tevoren als je in de Kersentuin woont, maar je ziet toch dat het collectief iets afdwingt van het individu. Het is net de landelijke politiek.

Besluiten die aan individuele rechten raken
Maar het nemen van besluiten over die collectieve zaken die aan rechten van individuen komen is lastig. Zo geeft een barbecue in de openbare tuin lawaai. Er zijn dus mensen die daar last van hebben. Die zouden het liefst besluiten dat er geen lawaaierige barbecue mag. Maar het is publieke ruimte dus je kunt als collectief veel besluiten, maar niet wat iemand in de openbare ruimte niet mag doen. Wie dan voor zijn recht opkomt om bijvoorbeeld in de tuin te mogen roken, wordt al snel gezien als zeur. Voor de barbecue gelden dus ook de regels die je elders rond openbare ruimte hebt en niet meer dan dat. Het besluit om in onze tuin roken te verbieden zou onrechtmatig zijn. Geen lawaai meer in de tuin na half negen 's avonds zou dus ook niet besloten kunnen worden. Versterkte muziek is natuurlijk wat anders. (Het is voor zover ik weet ooit voorgesteld)

Waarborgen voor individuen stevig vastgelegd
Gelukkig zijn er in de maatschappij ook waarborgen voor het individu. Zo zijn er rechten vastgelegd zoals het eigendomsrecht. Ooit waren enkele bewoners bang dat een van de mensen zijn huis zou onderverhuren. Dat wilde men niet, want wie zou daar wel niet in kunnen komen te wonen? Maar het eigendomsrecht is goed verankerd: je mag zelf beslissen of je je huis onderverhuurt, alleen als die onderhuurders overlast veroorzaken hebben de buren het recht om daar iets tegen te beginnen. Je mag vrijheid van individuen niet zomaar beperken, er moet altijd een wettelijke basis voor zijn. Je recht gaat zover tot de overlast die je anderen geeft. Je vrijheid gaat zo ver tot je de vrijheid van anderen beperkt. Het ooit aangekaarte verbod op onderverhuur is daarom nooit op de agenda van de vergadering gekomen.Gelukkig, want het zou een onaangename (en nutteloze) discussie zijn geweest tussen de mensen die het willen verbieden en de persoon die op zijn recht staat (en dus helemaal niet in discussie hoeft te gaan).

Maar een ander punt is wel op de agenda gekomen. Zo mag je eisen dat mensen een bijdrage betalen aan de vereniging, maar mag je niet eisen dat ze aan het werk gaan voor de vereniging. Je mag geen corvee afdwingen van mensen die de ruimte verder niet gebruiken. Als je dat opmerkt, bijvoorbeeld over het schoonmaken van de collectieve ruimte buitelen mensen over mij heen om dat alsof ik “in strijd met de geest van de Kersentuin” handel. Terwijl er mensen zijn die nooit van die ruimte gebruik maken en er wel aan meebetalen, die echt bezwaar hebben, maar die durven of willen niet op de vergadering te komen. Het zijn er helemaal niet veel, maar die uitzonderingen moet je ook hun individuele rechten gunnen.

Mensen die stevig in hun schoenen staan
Zo verliest het collectief uit het oog dat je erg voorzichtig moet zijn om de rechten van het individu te beperken. Dat mag alleen bij wet of door het vooraf in de bij de notaris vast te leggen in de splitsingsakte. Beroep je je op dat individuele recht, dan moet je plotseling stevig in je schoenen staan. En dat zou niet moeten.

Nu moet gezegd worden dat de Kersentuin bevolkt is met redelijke mensen. Men is bereid naar elkaar te luisteren en de rust te nemen om iemand uit te laten praten. Dat vergt wat tijd, want in eerste instantie ga je nogal tegen de collectieve gedachte in. Je verpest het feestje!

Waarmee we maar weer zien dat een democratie niet alleen rechten van individuen nodig heeft, maar ook mensen die redelijk zijn en naar elkaar luisteren. .

dinsdag 23 juli 2013

Religie

Brazilië is een gelovig en katholiek land. Maar het percentage katholieken in het land is de laatste jaren fors gedaald. De paus die er op bezoek gaat moet de het katholicisme een nieuwe impuls geven. De evangelisch protestantse kerk groeit juist hard: de mensen zijn niet minder gelovig. Maar de protestantse kerk heeft meer te bieden.

De verklaring is namelijk dat de protestantse kerken de arme wijken veroverden doordat ze daar armen hielpen. Zestig procent van de aanhang verdient niet meer dan het minimum loon. In Egypte is de Islam groot doordat de Moslimbroederschap er zorgt voor onderwijs, gezondheidszorg en steun.

In ons land levert de kerk vooral steun voor na de dood. Wij hebben immers een verzorgingsstaat en de kerken hebben zich daardoor wat teruggetrokken uit die armenzorg. Misschien was dat wel heel jammer, want de opbouw van de verzorgingsstaat gaat gepaard met afbraak van de kerkgang. En de kerken hebben best nog meer te bieden. Eigenlijk de hele piramide van Maslow. 

De basale steun vormt tevens de grootste binding aan de kerk: eten, drinken, gezondheid en een bed. Daarna komt de veiligheid en zekerheid, iets minder, maar toch erg belangrijk is het sociale contact en verbondenheid met elkaar.

Hoe minder concurrentie er is om basale lichamelijke behoeften te bieden, des te sterker is de godsdienst die die behoefte helpt te vervullen. De Islam is daardoor bijzonder sterk in de Arabische wereld: niet omdat ze verbondenheid biedt door de VS te demoniseren, maar doordat ze veel doet om de basale behoeften te verzorgen. Niemand biedt meer.

Eigenlijk is religie gewoon een ruilhandel.

dinsdag 16 juli 2013

Welke democratische verworvenheid naar Egypte exporteren?

In Egypte werd in maart 1928 op verzoek van enkele arbeiders een maatschappelijke, islamitische welzijnsorganisatie opgericht. Het was de tijd dat de Britten hun zone rondom het Suezkanaal stevig in hun greep hadden maar zich nauwelijks bekommerden om de leefomstandigheden van de Arabieren. De organisatie runt scholen en doet aan ander welzijnswerk. Een soort leger des heils en maatschappij tot nut van 't algemeen.

De organisatie bestaat nog steeds. Hun ambulances zijn vaak eerder ter plekke dan die van de overheid. Het onderwijs bij hen is beter geregeld en er is meer oog voor sociale problemen. En ja, de organisatie pleegt ook aanslagen, maar ach, je ziet toch dat ze ook veel goed doen? Kijk naar al die voorbeelden van doe-democratie in Egypte!

Ik weet het. Zo onschuldig is de Moslimbroederschap niet. Maar je kunt je voorstellen dat de ingreep van het leger niet helpt om de boel in Egypte weer bij elkaar te krijgen. Plotseling zijn de rijen bij de benzinestations verdwenen en zijn stroomuitvallen verleden tijd. Dat klopt toch ook niet? Morsi laat rijen ontstaan en het leger lost ze op???.

Hier in Nederland gillen we al als een commissaris die de Grieken en Italianen op de vingers moest tikken ons de les leest. Dat was de bedoeling niet! Die anderen: die moest die op de kop geven! Stel je voor dat er militairen zouden komen die de door ons gekozen president Majoor Bosshardt zouden afzetten omdat de resultaten tegenvallen. Als je moslimbroeder bent zeg je dan uiteraard: die anderen, die moesten ze eens de les lezen.

Zo heeft in Egypte iedereen gelijk, maar komen ze niet echt verder. Als ze wat van Nederland zouden moeten overnemen, zouden dat dan de vrije verkiezingen zijn, onze spaarzame (gemeentelijke) referenda of onze voorbeelden van doe-democratie?

Ik dacht het niet.

Wat veel moeilijker over te nemen is: de bereidheid te polderen en elkaar wat gunnen, de democratische gezindheid om minderheden rechten te geven en een onafhankelijke rechtspraak om die afdwingbaar te maken, een ombudsman die het ambtenarenapparaat de nagels onder het bloed vandaan haalt, een Raad van State die zeurende burgers gelijk geeft..

Verkiezingen organiseren kan iedereen, een democratische samenleving bouwen is veel moeilijker. Ik maak mij sterk dat we dat te weinig beseffen en onze democratie zien als een soort stemming voor Holland 's got talent.



woensdag 10 juli 2013

Doe democratie en wederkerigheid



Van Dik Wolfson is de mooie zin “Burgers zijn geëmancipeerd tot tegenspeler van de overheid”. Hij heeft ooit een nota geschreven die verder niet veel aandacht kreeg (andere geschriften gelukkig wel). Maar zijn stelling daarin dat de overheid meer gebruik zou moeten maken van wat hij noemt de informatieve en bindende kracht van wederkerigheid deugt. Dat zal ook nodig zijn in de zogenaamde Doe democratie.

De wens om meer aandacht te geven aan wederkerigheid begint met een simpele constatering. Voorkeuren en omstandigheden van burgers verschillen, mensen zijn geneigd tot kattenkwaad, de een profiteert gemakkelijker dan de ander en maatwerk is mogelijk en wenselijk. Daarom moet er ruimte komen om het ongelijke in vergelijkbare mate ongelijk te behandelen en mensen – publieke dienstverleners zowel als hun cliënten – op hun inzet af te rekenen. “Ruimte op basis van wederkerigheid, binding en rekenschap, in een combinatie van de sterke kanten van recht en ruil”. (lees verder hier)
De Doe-democratie
Ik was sceptisch, maar kan niet anders zeggen: de kabinetsnota over de Doe-democratie is een goed en inspirerend stuk werk. En een zin die we niet moeten vergeten tussen alle mooie voorbeelden is deze “Het is nog veel te vroeg om deze tot algemeen beleid te verheffen, als dat al ooit zou moeten.”.  

Deze genuanceerde reactie is natuurlijk een typische kwaliteit van een ambtenaar. Het gaat er niet om dat de overheid moet “zorgen voor”, maar je moet niet vergeten dat de overheid ook een taak heeft om te “zorgen dat”. En zo weet de nota de juiste weg te houden tussen inspiratie, verandering en betrouwbaarheid. We moeten immers wel opletten dat groepen niet worden uitgesloten en dat er geen gaten vallen. Maar voor je het weet neemt de overheid alles weer over. Dus het is onmogelijk de goede manier vooraf vast te leggen. 

Waarom niets over wederkerigheid en solidariteit?
Het is opvallend dat in een stuk over alledaagse democratie, samen besluiten over publieke zaken dichtbij huis, de woorden solidariteit en wederkerigheid niet gebruikt worden. In de praktijk zal bij burgers die als groep zaken oppakken het woord solidariteit geregeld vallen. Doe mee, laat het niet aan ons over, wees solidair, of niet iedereen kan zoveel doen als wij, je mag best eens wat meer doen voor een ander uit solidariteit. En waarom doen mensen mee aan een eigen kracht conferentie? Uit burgerplicht of uit solidariteit met iemand die niet zelf zijn problemen kan oplossen? Ik denk het laatste.

Maar waarom dan ook wederkerigheid? Dat is omdat solidariteit niet kan blijven bestaan zonder wederkerigheid. Denk aan de oude brandverzekering, waarbij boeren samen geld in een pot stopten om degene die getroffen werd door brand te helpen zijn boerderij weer op te bouwen. Prachtig! Maar wat te doen met mensen die alleen profiteren en niet het hunne doen om te voorkomen dat hun boerderij in brand vliegt? Daar komt de wederkerigheid. De deelnemers vinden dat jij ook wat moet doen om de kosten in de hand te houden. Preventie is dan jouw verantwoordelijkheid om mee te kunnen doen met de verzekering.

Wederkerigheid in onze buurt
Zo is het ook prima bij ons in de buurt als je niets doet aan de tuinen, maar op een gegeven moment krijg je wel scheve ogen als je graag op de buurtfeesten komt en van de tuin geniet, maar niet zelf iets doet. Dat hoeft niet de tuin te zijn of het inkopen van drank, het mag ook het voorzitten van een vergadering of het doen van boodschapjes voor een zieke zijn. Natuurlijk wordt er geen boekhouding bijgehouden, maar onlangs zei iemand die erg veel klust aan de huizen, dat hij dat nog graag wilde doen voor mensen die zich op een andere manier inzetten, maar niet voor mensen die zich alleen zien als klant van de bewonersvereniging. Geen prettige boodschap, maar wel een die anderen ondersteunden. Dat geldt ook voor acceptatie van verschillen: vraag je van anderen om jouw leefwijze te accepteren, dan moet je dat ook van anderen doen.

Je kunt niet mensen verplichten tot het onderhouden van het groen in de buurt of het bezoeken van eigen kracht conferenties. Wat je wel kunt vragen is aandacht voor wederkerigheid. Mensen willen best wat doen voor anderen, maar gaan impliciet uit van wederkerigheid. Dan mogen we ook zeggen dat er gebeurt als mensen die wederkerigheid aan hun laars lappen. Die wederkerigheid van Dik Wolfson is een manier om de ongelijke behandeling van mensen te kunnen beargumenteren.
 
Regels voor ambtenaren
Daarom hier nog een paar regels voor ambtenaren in de netwerksamenleving die meer rekenen op initiatief van de mensen zelf (ontleend aan de tien van Hans Boutellier in Rijksoverheid zkt partner)

  1. De basis voor relaties in een netwerksamenleving is wederkerigheid.
  2. Maak ruimte, maar geef ook grenzen aan. Zodra een netwerkaanpak de samenleving juist ondermijnt, moet je als overheid ook grenzen durven stellen.
  3. Expliciteer verwachtingen (ook naar burgers) Als je duidelijk bent in wat je te bieden hebt, mag je ook wat terugvragen.
Jullie zien: aandacht voor wederkerigheid is onontbeerlijk voor De Nieuwe Ambtenaar. 


P.S. Ik vond nog een aardig voorbeeld van de kracht van wederkerigheid bij een artikel van Jos van der Lans "In Amerika is deze aanpak succesvol onder de naam Housing First. Daklozen krijgen daar eerst een woning, mits zij bereid zijn in die woning alle noodzakelijke hulp te accepteren. Per dag worden op die manier honderden euro’s per dakloze bespaard." (Wederkerigheid werkt beter dan hen opvangen in een voorziening). hier in een pleidooi om niet door te schieten in schema's