dinsdag 10 juli 2018

Waarom houden landen zich niet aan afspraken?


Een gewaardeerd lezer van deze blog wees mij op het verschijnsel dat afspraken veel te gemakkelijk terzijde worden geschoven. Daar heeft hij een goed punt. Als je geen afspraken kunt maken met elkaar, waar moet je dan je samenwerking op baseren? Hoe staat het met het vertrouwen in de politiek als afspraken zomaar terzijde geschoven kunnen worden?

In reactie op mijn blog over de 2% voor defensie schreef hij:  ik mis toch je uitleg waarom wij ooit de alles overstijgende afspraak over 2% van het BBP maakten. Die afspraak moet leidend zijn bij onze begrotingen en onze uitgaven”. En ben je het niet eens met de afspraken dan begin je niet om je er niet aan te houden. “Dan ga je toch met argumenten terug naar de onderhandelingstafel? Bedrijven doen dat, fatsoenlijke burgers ook, maar overheden kennelijk niet. Die leven bij de waan van de dag. Voor fatsoen, perspectief en visie moet u bij het volgende loket zijn!”. En zo staat de onbetrouwbare politiek te kijk, want je verliest het vertrouwen als je niet weet waar je van op aan kunt.

En zo is het.

Kun je nog afspraken maken?
Toch blijft het schuren. Het lijkt wel of je gewoon niets meer kunt afspreken. Denk aan de afspraken over de maximale schuld van de Eurolanden: dat andere landen zich er niet aan houden leidt hier in Nederland tot woede. Of denk aan het Vluchtelingenverdrag van 1951 dat bepaalt dat vluchtelingen en asielzoekers niet mogen worden teruggestuurd.

Als het landen uitkomt houden ze zich even niet aan afspraken. De VS niet aan het vluchtelingenverdrag (vrijwel geen enkel land houdt zich hier nog aan), Italië en Griekenland niet aan het verdrag van Maastricht om de schuld niet te hoog te laten oplopen, vrijwel geen land hield zich aan het maximaal afgesproken percentage van 3% begrotingstekort (De ophef daarover verdween toen Duitsland en Frankrijk zich er ook niet aan hielden). Duitsland houdt zich niet aan het verdrag van Dublin om het EU-land waar een vluchteling de Europese Unie binnenkomt verantwoordelijk te stellen voor de registratie van de betrokkene en de behandeling van de asielaanvraag (Italië en Griekenland ook niet, want die kunnen dat helemaal niet aan).  De VS legt handelsgeschillen niet meer voor aan een arbitragecommissie van de WTO, maar start een handelsoorlog. En als we het dan over vertrouwen hebben, de eigen kiezers zijn vaak dolblij als die politici de afspraken niet nakomen. 

Wat is er met afspraken aan de hand?
Daarom vraag ik mij af of het niet breder speelt. 

In onze buurt is de afspraak gemaakt dat er geen hoge heggen of schuttingen geplaatst worden, er schijnt zelfs een maximale hoogte te zijn afgesproken. Die afspraak was gemaakt om je niet af te sluiten van je buren. Op het moment dat mensen een schutting plaatsen of een te hoge heg hebben, wijzen er wel eens buren op de afspraak. 

Dat heeft in de praktijk echter totaal geen zin. Het idee van "afspraak is afspraak" is onpersoonlijk, ver weg, en is gemaakt door anderen. Het roepen “afspraak is afspraak” heeft geen zin als de afspraak nog bekend is, maar het doel uit zicht. Je zou zelfs kunnen stellen dat het streven naar individuele vooruitgang en niet meer denken aan wat het voor de ander doet, een aanzet geeft tot zo’n afspraak is afspraak-houding, zonder te kijken waarom mensen, organisaties, staten zich niet houden aan een afspraak. Die houding zit samenwerking in de weg, niet het gegeven dat iemand zich ergens een keer niet aan houdt. 

Trump geeft vaak genoeg aan dat een afspraak gewoon een verkeerde afspraak was in het nadeel van de VS. En als het ons uitkomt, roepen wij in nettere woorden hetzelfde. Maar hoe komen we er vervolgens samen uit?

Als je met elkaar verder wil komen moet je terug naar het doel van de afspraken. We zijn allemaal geneigd meetbare afspraken te maken omdat die makkelijk controleerbaar zijn. Maar als het er op aan komt spreekt - zeker in een beweeglijke democratie - dat meetbare doel helemaal niet aan. Uiteindelijk blijkt de werkelijkheid ingewikkelder. Zoals toen de 3% begrotingstekorten in vrijwel alle eurolanden opkwamen en een keur van economen klaar stond om te vertellen dat die 3% - afspraak niet deugde in tijden van economische crisis. Afspraken zijn uiteindelijk gemaakt om samen beter van te worden. 

En de NAVO dan?
Voor wat betreft de NAVO liggen de afspraken overigens iets anders. Tijdens de NAVO-top in 2014 hebben de bondgenoten afgesproken (1) de trend van dalende defensie-uitgaven te keren, (2) te trachten de uitgaven in reële termen te laten stijgen naarmate hun BBP groeit en (3) zich in te spannen om de komende tien jaar (2014–2024) hun defensie-uitgaven in de richting van twee procent van het BBP te bewegen.

Ik blijf er bij: dat is misschien een domme afspraak. Zo is Engeland aan de slag gegaan om allerlei uitgaven van diverse departementen alsnog onder Defensie te brengen en weet Griekenland de afspraak na te komen door enorme uitgaven aan pensioenen (en een door crisis dramatisch verlaagde BBP). Als wij onze pensioenen slechter hadden geregeld zouden wij bij Defensie ook meer uitgeven aan pensioenen zonder dat de veiligheid daarmee verbeterde. Breng vervolgens de AIVD over naar Defensie en het bedrag dat we aan Defensie uitgeven stijgt verder! Maar goed, de afspraak is je richting de twee procent te bewegen. Dat is ook omdat de VS gelijk heeft dat we in Europa onze eigen verantwoordelijkheid moeten nemen en dat de defensie op orde komt. Daar houdt Nederland zich aan.  

Terug naar het doel
Toch zou het beter zijn om vaker terug te gaan naar het doel van de afspraken. In deze tijd van beweeglijke politiek is het belangrijk om een langere termijn in de gaten te houden. Waar wil je heen? In plaats van welke meetbare norm heb je gehaald? Dat terug naar het doel zou goed zijn voor de verdediging van de NAVO-landen, de vluchtelingencrisis en het vertrouwen in de euro. In onze buurt is het bij afspraken onontbeerlijk.

maandag 9 juli 2018

Wat is nodig voor defensie?

Nederland haalt de 2% norm van de NAVO-lidstaten niet. Het gaat er blijkbaar om dat een land pas klaar is om zichzelf en de partners te verdedigen als er 2 procent van het bruto binnenlands product (BBP) besteed wordt aan defensie. Dat is een rare norm. We stellen ook niet dat we 5,2% van het BBP aan onderwijs moeten besteden. Dat is overigens minder dat de Scandinavische landen, maar meer dan de VS.

De 2% norm houdt in dat als je bruto binnenlands product groeit, de kosten om je te verdedigen omhoog gaan. Is dat zo?

In Nederland was bijvoorbeeld in 2009 het BBP per hoofd van de bevolking 48.222 dollar, in de VS 46.381, bijna 4% meer dan dat van de VS, maar veel en veel meer dan Rusland.

Laten we dan eens kijken naar Rusland. Rusland besteedt een ontzagwekkend 3,5% van het BBP aan defensie. Dat is per hoofd van de bevolking (BBP 8694) 304,29. Nederland besteedt als ze 1,4% van het BBP besteedt aan defensie per hoofd van de bevolking ruim twee keer zoveel geld aan defensie als de Russen.

Welke maat moet je nemen?
Natuurlijk is dat een verkeerde manier van kijken. Maar wat is wel de goede manier? De oorlogsvoering is nogal veranderd sinds de eerste NAVO afspraken werden gemaakt. Cyber war en terrorisme zijn de nieuwe bedreigingen. Wat kost het dan om je land goed te verdedigen? Dat kun je in alle stukken van defensie niet vinden.

Per km2
Het zal niet om een bedrag per km2 gaan, want dan krijgen we de indruk dat Nederland de hoogste uitgaven per vierkante kilometer hebben. Nederland geeft dan per km2 304 duizend uit, terwijl de VS niet verder komt dan 67 duizend. Rusland komt niet verder dan 3,5 duizend per km2. China geeft per km2 10.294 uit, Nederland 30 keer zoveel, hoewel ik mijn vraagtekens heb bij de Chinese cijfers rond de uitgaven. (Cijfers over uitgaven hier)

Per inwoner
Nederland geeft per inwoner inderdaad minder uit dan de VS (739 tegenover 2030) maar fors meer dan de Russen (739 tegenover 429) en zeker meer dan China (739 tegenover 71).

Blijft de vraag waarom die 2%? In de stukken die ik bestudeerde vond ik nergens een duidelijke reden. In de vraag waarom Defensie meer geld nodig heeft, zag ik vooral de manier van werken gelijk blijven als in de jaren vijftig. Is het omdat de Russen ons gaan aanvallen? Aanvallen kost veel meer geld dan verdedigen, dus de cijfers zijn dan ineens onvergelijkbaar geworden.

Wat krijgen we voor ons geld?
Wat kost een vliegende interventiemacht vergeleken met een systeem van luchtafweer? Welke grootte moet onze maritieme defensie hebben? Hoeveel kost de landmacht voor welke taken? Bij onderwijs wordt stevig gediscussieerd over einddoelen: wat moeten leerlingen kunnen. Of over hoeveel leerlingen mogen er uitvallen. Maar bij defensie zie je dat eigenlijk niet. Als je in een oefening een Harpoon-raket afschiet ben je een half miljoen kwijt. Daarvan werden er in 2016 bij een oefening 9 afgeschoten. Je kunt het terugvinden op de site van Defensie  Met enige trots ging er dus 4,5 miljoen tegenaan. Ik begrijp best dat je, als je dergelijke raketten hebt, moet oefenen. Noord Korea doet dat ook.

Wat is nodig om de NAVO te verdedigen?
Toch blijft bij mij de vraag hoeveel er nodig is om de NAVO-landen te verdedigen. Is dat 2% van het BBP? Is dat 67 duizend per km2? Is dat 700 per inwoner? Of is het in vergelijking met anderen en moet Nederland per inwoner èn per km2 meer besteden dan China en Rusland bij elkaar? (wat Nederland nu al haalt). Het zijn allemaal verschillende maten. Toch ligt het voor de hand iets dieper te gaan, te kijken wat je misschien samen met Belgie kan doen aan cyberwar, dat spaart al enorm aan kosten als je dat samen doet. En wat moet Europees? Ook dat maakt veel uit.

Wat krijgen we nu echt voor ons geld?? Wat bepaalt de industrie als het best (wetend dat de bijdrage fors omhoog gaat) en wat zou een onafhankelijke defensiekenner zeggen? Wat hebben we nodig als we onze defensie nu opnieuw zouden opbouwen?