Gaat dat nog wat worden met de trein?

Je zou zeggen dat er in een land als Nederland alle reden is voor een excellent functionerende spoorwegmaatschappij. We wonen nu eenmaaal in een dichtbevolkt land waarvan de weg en de stad dichtslibt dat behoefte heeft aan schone lucht. Transport and Environment, een club die zich inzet voor schoon en energiezuinig transport, geeft aan dat Nederland daar niet in slaagt.

Trein stelt teleur en zeker de NS
De trein stelt te vaak teleur, zegt T&E. “Operators, Member States and the European Commission must improve reliability, affordability and booking experience”. Uit zijn onderzoek blijkt dat Nederland daarbinnen zelfs achterloopt. Allereerst keek de groep naar een overall beeld, gebaseerd op acht criteria, waaronder ticketprijzen, betrouwbaarheid en voorzieningen aan boord. Daarin halen Trenitalia, SBB en RegioJet behalen de beste cijfers. Trenitalia valt op door zijn reiservaring, SBB is de meest punctuele operator in Europa en RegioJet heeft een aantal van de meest betaalbare tickets. NS scoort bij de achterblijvers.

Dure tickets, het reiscomfort en de algemene reiservaring scoren niet best bij de NS. Vooral tickprijzen zijn heel belangrijk. Hierin scoort de NS niet best en bungelt onderaan bij de 5 slechtste spoorwegmaatschappijen.

Je zou zeggen dat een hoge prijs dan gepaard zal gaan met hoge kwaliteit? Maar ook overall scoort de NS bij de laagste vijf. Alleen de punctualiteit (gezien de kortere afstanden niet helemaal verrassend) scoort met een 6,8 bij de hoogste vijf.

De trein is een belangrijk onderdeel van de transportmogelijkheid in Nederland. Door het dichtbevolkte land kan de trein heel efficiënt zijn en is het een potentieel mooi alternatief voor de auto: het spoorvervoer is schoon, veilig en kan de wegen ontlasten waardoor steden minder dichtslibben. Helaas is de trein nu geen match voor de auto.

Waar is de urgentie?
Maar het kabinet lijkt de urgentie te missen. Ondertussen doet de minister van Verkeer zijn best het aantal vluchten van Schiphol op te rekken. Terwijl de trein de middellange afstand zou moeten overnemen lijkt alle aandacht daarvoor weg. 

Kabinet: wat zijn de plannen om de NS te dwingen dit magere resultaat te verbeteren? Of krijgen de auto en het vliegtuig alle aandacht?

Toont Zuid Korea de kracht van de democratie?

Of juist de zwakte? In Zuid Korea werd de noodtoestand uitgeroepen omdat de oppositie de plannen van de president steeds dwarsboomde. Gelukkig gingen betogers de straat op, sprak het parlement zich uit, ook de partij van de president. In Nederland zou zo'n uitroepen van de noodtoestand vrijwel onmogelijk zijn. Misschien is het goed te koesteren wat dit in Nederland in de weg zou zitten! Een nieuw veeg teken was het gooien van vuurwerk naar politici in Montferland.

Democratische gezindheid:bereidheid tot dialoog en verdraagzaamheid
Nederland heeft een krachtige democratische gezindheid.  Bij democratische gezindheid valt te denken aan bereidheid tot dialoog, respect voor meerderheidsbesluiten en verdraagzaamheid tegenover andersdenkenden en minderheden. Er is gelukkig een sterke behoefte om conflicten op te lossen via debat en juridische procedures, niet via militaire of gewelddadige middelen. Een poging om een oppositieleider zo uit te schakelen zou op grote weerstand stuiten in de samenleving en binnen de instituties.

Het blijft daarom belangrijk te werken aan de democratische gezindheid. Dus geen politici van de gemeenteraad van Montferland bekogelen met vuurwerk als je geen AZC wilt! Wat maar meteen aangeeft dat de democratische gezindheid in Nederland grenzen kent: in Montferland behaalde de PVV vorig jaar een monsterzege. Met 32,2 procent haalde de partij van Wilders hier bijna een derde van alle stemmen binnen. Bij de vorige Kamerverkiezingen was de VVD hier nog de grootste, met 27 procent van de stemmen. Geert Wilders heeft zich op X niet uitgelaten over het vuurwerk in Montferland. Hij vindt het belangrijker om zich te uiten over zwarte piet.

Onafhankelijkheid van justitie
In Nederland is het Openbaar Ministerie onafhankelijk van de regering. Als een politicus wordt beschuldigd van een strafbaar feit, doet het Openbaar Ministerie onderzoek, en alleen een rechter kan over een veroordeling beslissen. Politieke bemoeienis in dit proces wordt als onacceptabel beschouwd.

Het blijft dus nodig om die afstand te bewaren. In de VS werd politieke bemoeienis met het Openbaar Ministerie ook lange tijd als onacceptabel beschouwd. Onder Trump is dit aan het veranderen. Trump doet gewoon beloften waarbij hij uitgaat van het aansturen van het Openbaar Ministerie door de president (via de minister van Justitie).

Rol van het leger
Het Nederlandse leger heeft een strikt beperkte rol in binnenlandse aangelegenheden. De krijgsmacht mag niet zomaar ingezet worden tegen burgers of politieke figuren. Zelfs in een noodsituatie moet dit worden goedgekeurd door de regering èn het parlement, en er zijn strikte waarborgen om misbruik te voorkomen.

Ook hier is de cultuur binnen de institutie van belang. Het komt wat dat betreft toch ook aan op een democratische cultuur en trouw aan de grondwet. Ik heb wel vertrouwen, maar ook hier gaat het om de vraag of de mensen die een instituut bemannen ook trouw blijven aan de democratie.

Koester democratische gezindheid!
Mijn conclusie: onafhankelijkheid van de rechtspraak en de sterke positie van de democratische instellingen maken Nederland weerbaar tegen dergelijke extremen. Dat start met democratische gezindheid en die is niet vanzelfsprekend. De Raad voor maatschappelijke ontwikkeling RMO noemde in 2007 de democratische gezindheid een van de peilers van de democratie (naast instituties en wettelijk verankerde basisrechten en -vrijheden).

Oproep aan het kabinet
Juist in een samenleving die gekenmerkt wordt door individualisme zou je aandacht verwachten voor die democratische gezindheid. In haar Schoo-lezing wees Yesilgöz op het belang “We zien hoe die flanken vaak handig gebruik maken van de verstoorde relatie tussen overheid en mensen in dit land. We zien hoe ze langzaamaan alle instituties die onze democratische rechtstaat vormen en verdedigen, in twijfel trekken.” Waar blijft Yesilgöz? Waar blijft het kabinet???

Laat burgers de resultaten bekijken!

Er wordt veel beleid gemaakt, vaak op basis van gevoel dat iets gaat helpen. We kennen de toeslagenaffaire, het UWV staat nu in de belangstelling. Er zijn fouten gemaakt in de uitvoering. Deze zomer zei het UWV nog dat de regels rond de Wajong-uitkering te ingewikkeld zijn en daarom eenvoudiger moeten. Een deel van de mensen met zo'n uitkering houdt daardoor te weinig geld over om goed van rond te komen. Hoe komt het dat er politiek veel gesproken wordt over bestaanszekerheid, over wonen, over gezondheid, maar dat de uitvoering blijft vastlopen?

Drie problemen
Het eerste probleem: de politiek heeft veel te vaak het idee dat het vooral gaat om een besluit. Je moet de stemming winnen, een meerderheid halen, dan is het opgelost. Dat idee is hardnekkig. Het tweede probleem is het politiek primaat: de politiek heeft het voor het zeggen, ambtenaren moeten niet te moeilijk doen. De mensen die weten hoe het in de uitvoering gaat hebben daardoor geen stem. Dat gebeurt al bij het maken van beleid, maar meer nog bij de politieke besluiten. Er zijn waarschuwingen dat beleid het bij de rechter niet houdt, dat de uitvoering te ingewikkeld is, dat mensen door de bomen het bos niet meer zien. De uitvoering loopt vast. Het derde probleem: resultaten krijgen minder aandacht dan beleid. Signalen van organisaties en burgers dat het niet goed loopt dringen niet door. 

Verantwoording en rekenschap
Ooit startte ik de stichting Rekenschap om te zien wat de resultaten van beleid zijn. Ik zag veel aandacht voor budget, politiek en geld en weinig voor wat in de samenleving uiteindelijk het resultaat was. Ik kwam van de Consumentenbond waar men bij uitstek niet kijkt naar goede voornemens en mooie reclames, maar gewoon: wat is het resultaat. Daar is nog steeds behoefte aan, misschien nu nog wel meer dan vroeger! Dat doet afbreuk aan het gezag van de overheid.

Nu dus de resultaten van uitvoering
De Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) stelt het zo: “Nu is het Haagse politieke spel leidend, en de uitkomst daarvan zorgt in de praktijk voor problemen.” De ROB heeft onderzocht wat er misgaat in het web van goede bedoelingen van politici, ambtenaren, uitvoeringsorganisaties en burgers. De raad stelt dat er drie hardnekkige weeffouten in het systeem zijn:

• Uitvoerders worden gezien als ondergeschikt,
• Uitvoerders hebben te weinig ruimte om zelf morele keuzes te maken om in te spelen op situaties in de praktijk, en
• Uitvoerders staan op afstand van de plekken in Den Haag waar de belangrijkste beslissingen worden genomen.

Noodrem
Een van de interessante aanbevelingen is het instellen van een noodrem. Er moet een noodrem zijn voor uitvoerende organisaties als beleid dreigt te worden ingevoerd dat onuitvoerbaar is; of beleid dat strijdig is met beginselen van behoorlijk bestuur.

Het is natuurlijk breder dan alleen de uitvoeringsorganisaties. Het is duidelijk overheid niet meer wegkomt met top-down beleid. Niet alleen het perspectief van de grote uitvoeringsorganisaties moet tellen, maar ook van individuele burgers en maatschappelijke organisaties.

Laat burgers meekijken! Burgerberaden over resultaten
Mijn pleidooi is burgers vaker te laten kijken hoe beleid uitpakt in de praktijk. Je kunt burgers loten om te kijken naar resultaten. Af en toe wordt je opgeroepen als burger mee te kijken naar de uitvoering. 

Waarom alleen burgerberaden over wat we gaan doen? Wat er van terecht is gekomen is misschien veel belangrijker! Reken maar dat de politieke aandacht voor verantwoording en resultaten dan ineens veel groter wordt.

ROB Naar een uitvoerende macht

 Eerdere post:

  Het lot bepaalt dat jij het bestuur moet controleren!