Bezuinigen een kans voor de democratie

Blijkbaar zijn mensen niet meer gewend aan bezuinigen. Nadat de overheid miljarden uitgaf aan coronasteun of het energieplafond lijkt het kabinet te zoeken naar bezuinigingen. Ik zag op Nu.nl de reacties. Daar zie je dat mensen niet reageren om serieus te zoeken naar bezuinigingen, maar hun frustratie uiten. Je zou het ook kunnen zien als “the best argument against democracy is a five minutes conversation with the average voter”1). Tegelijk is dit een signaal en een kans om de democratie weer terug te brengen bij de mensen.

Bezuinig maar op anderen

In het algemeen komt het er op neer dat de eerste reactie is dat we maar moeten bezuinigen op anderen. Er wordt ook vrij makkelijk over geld gedacht, de uitgaven aan zorg (90 miljard) zijn natuurlijk niet vergelijkbaar met die aan het Koninklijk huis (0,05 miljard). 

Maar de frustratie moet men duidelijk wel even kwijt: "Bezuinig op de loon van koning en zijn gezin, ambtenaren en ministers. Heeft de burger al niet genoeg geleden?" Of  “Jullie zelf moeten bezuinigen met je grote salarissen en huizen en de EU verspillingen van Brussel enz”. Een enkeling denkt dat Nederland rijk wordt door de EU te verlaten, die reactie was vóór de Brexit populairder.

Ook is er veel onbegrip over inspanningen voor het klimaat. Ook deze frustratie moet men even kwijt, die ingaat op politieke keuzen: “Al die miljarden voor het klimaat met een effect van ik meen 0,001% op wat alle andere landen zouden kunnen doen.” “We stoppen wel 28 miljard in het klimaatbeleid”.

Of de oorlog: “Die oorlog in Oekraïne kost ons dus 2,5 miljard. Misschien eens een ideetje om in te gaan zetten op een vredesoplossing”. “Ondertussen gaat er miljoenen aan munitie en leger materiaal naar oorlog gebieden.”

Of de frustratie over misbruik van uitkeringen: “Uitkeringen moeten omlaag, tenzij je niet KAN werken. “ “Geen circus van uitkeringen en toeslagen meer. “

Er zijn ook nogal wat reacties die niet veel geld opleveren, maar waar men van verwacht dat het de inkomsten vergroot: “Verlaag loonbelasting en belast overwerk minder.” “verhoog het minimumloon, dan gaan mensen weer aan het werk”

Tot aan het idee dat geld te halen valt bij onderwijs: “Onderwijs. Daar krijgen kinderen de gekste dingen te leren en horen.”

Maar de hoofdmoot is wel het asielprobleem: “op ons bezuinigen om maar mensen binnen te kunnen blijven halen” “Mensen helpen: JA absoluut, echter niet hier.“ “Verzorgingsstaat onbetaalbaar gezien de niet-aflatende instroom van asielzoekers waarvan het overgrote deel afhankelijk zal blijven van een uitkering en toeslagen” “Nóg onverteerbaarder vind ik dat asielzoekers, waarvan de meeste statushouder worden, vervolgens per direct worden aangesloten op het alles gratis en met voorrang een woning krijgen. “Overbevolkt en met woningnood trekken we nog even gigantisch de knip voor asielzoekers.” “miljarden voor asielzoekers, die notabene de halve veilige wereld doorreizen op weg naar de honingpot, wát een beleid.”

Politiek: los het op zonder dat ik er last van heb!
Mijn beeld is dat mensen meer en meer consumenten worden van de politiek. Doe mij maar wat minder asielzoekers, dan hoef ik niet te bezuinigen. Let wel: dit zijn alleen de mensen die reageren en dat zijn de mensen die het makkelijkste maar wat roepen. Op zo’n forum of op twitter is geen echt gesprek mogelijk. Maar het is droevig voor de democratie.

Laat mensen in gesprek gaan over oplossingen en er gebeurt iets
Een oplossing zou zijn om mensen te loten en te laten nadenken over bezuinigingen. Over de eigen financiën kunnen mensen ook goed nadenken: ga er rustig voor zitten en de verantwoordelijkheid komt terug. Er zijn burgerfora geweest waar mensen met elkaar nadachten over bezuinigingen in de gemeente. Je ziet dat mensen dan ineens bereid zijn na te denken over wat er nodig is, wat succesvol kan zijn en wat men wil ontzien. 

Een echt gesprek is moeilijk maar mooi. Als je in gesprek moet met iemand wiens ouders ooit een oorlog ontvluchtten of werkloos werden. Als je jongeren hoort over hun toekomst in een land dat kan overstromen. Het is leerzaam en confronteert je met moeilijke keuzen. Ik heb zelf een keer zo’n project begeleid in Culemborg. In verschillende steden zijn dergelijke projecten geweest en altijd blijken mensen verantwoordelijk te kunnen nadenken over de financiën en inzicht te krijgen in waar al het geld heen gaat. Want bezuinigen op het Koningshuis levert wel applaus, maar geen geld op.

Dat mensen hun frustratie uiten is natuurlijk prima. Maar met een echte discussie over het geld van “onze overheid”  zouden mensen zich weer onderdeel voelen van de democratie. 

Bezuinigen is een kans om democratische gezindheid weer te vergroten.

1)Winston Churchill zou gezegd hebben "The best argument against democracy is a five-minute conversation with the average voter."

Wij zijn hun verdienmodel

 Media met koppen die je woede opwekken worden vaker aangeklikt dan media die dat niet doen. En TV- programma's die vertellen wat je wilde horen zijn populairder dan progrgamma's die ingaan tegen jouw gedachten. Dat is dus voor alle media een valkuil waar ze zich van bewust moeten zijn. Niet alleen woede scoort goed, de suggestie dat de elite jou voor de gek houdt scoort ook geweldig. Daarom krijg je af en toe suggesties als “De echte waarheid over ...”, of “Rutte fraudeerde bij ...”.

De waarheid kost kijkers
Fox News ging daar nog wat verder in dan onze media, het scoorde goed om te berichten over “gestolen verkiezingen”. Intern was allang duidelijk dat er geen snipper bewijs was. Waarom dan toch die berichten delen? Dat start (volgens de Volkskrant 19/4) met verontwaardiging van kijkers als Fox News bericht dat Joe Biden in de staat Arizona de verkiezingen wint. Donald Trump is daar woedend over, maar erger: de kijkcijfers dalen! De kijkers lopen over naar America News! Die zender weigert Biden tot winnaar uit te roepen.

Als Fox News vervolgens allerlei mensen aan het woord laat waarvan men intern elkaar zegt dat er niets van klopt, komen de kijkers weer terug. Gelukkig gaat de producent van de stemcomputers naar de rechter. Uiteindelijke kosten van dit bedrog voor Fox News: 700 miljoen.

Eerder zagen we dat bij Alex Jones. Hij kreeg een boete van 472 miljoen voor leugens over een schietpartij. Hij stelde dat de treurende ouders acteurs waren. Dat scoorde goed bij zijn kijkers! Hij werd rijk van het verkopen van diverse zaken via dezelfde website. Eerst de mensen lokken met angstaanjagende complotten, vervolgens rijk worden van advertenties en eigen verkopen.

Ook in Nederland
In Nederland is dat wat bescheidener met mensen die drukbezochte bijeenkomsten organiseren om te vertellen dat de aarde plat is of graancirkels gemaakt zijn door buitenaardse bezoekers. In de coronatijd leefde het op en kon je diverse pillen en poeders tegen corona kopen omdat het vaccin erger zou zijn dan corona. Of neem Bram van der Stadt. Op zijn dertiende had de scholier het malle idee gehad om 800 euro, een cadeau van zijn oma, te steken in een toen nog volstrekt onbekend, nieuw fenomeen, bitcoin geheten. En nu, zeventien was Van Stadt inmiddels, had hij er honderdduizend euro mee verdiend. We hebben het in verschillende kranten kunnen lezen. Alleen woonde hij telkens ergens anders. Eerst in Hilversum, toen in Hollandsche Rading, toen in Naarden, en toen in Eemnes. Het werd uitgezocht en toen bleek dat deze jongen helemaal niet bestond, maar dat zijn verhaal hielp om bitcoins te verkopen. De hype was het verdienmodel. 

Leugens als verdienmodel
Als het te mooi is om waar te zijn, is het ook meestal niet waar. Van journalistiek verwacht je iets meer aandacht voor de waarheid. Maar denk je in. Het verspreiden van leugens brengt gewoon geld op. Daar kunnen de Follow the money, stichting Skepsis en diverse factcheckers niet tegen opboksen. Want factchecken is heel erg duur en uit je duim zuigen is goedkoop. De veroordeelde Micha K. verdiende er ook zijn geld mee.

Maar wat zegt dat over onszelf, onze mediawijsheid? We willen zo graag gelijk krijgen! In onze gedachte dat Biden de verkiezingen verloor (aanhangers Trump), onze gedachte dat het vaccin giftig is (aanhangers van Engel), onze gedachte dat graancirkels echt door buitenaardse wezens gemaakt zijn of dat we door de elite bedonderd worden omdat de aarde plat is (aanhangers van Frans Heslinga, die tevens beweert dat Lady Di nog leeft en de NASA nooit op de maan landde, maar geld krijgt om het sprookje van de tocht naar de maan (en remote sensing en satellieten) in leven te houden). Bijvoorbeeld hier.

"Je moet voelen met je hart", stelt platte aarde denker Heslinga, "we weten eigenlijk in ons hart wel dat de aarde plat is". Daardoor waren mensen zo woedend toen er verteld werd over de overleden kinderen in Bodegraven die waren vermoord door satanisten. Ze voelden meteen de woede opkomen in hun hart en raakten verblind.

Wat zegt het over ons
Lastig is dat wetenschappers altijd praten in mitsen en maren en voorzichtigheid, terwijl de complotdenkers heel uitgesproken en overtuigd zijn. Bescheidenheid en wetenschappers toch iets meer serieus nemen lijkt mij op zijn plaats. 

Toch even nadenken en niet voelen met je hart. Anders zijn wij het verdienmodel van complotverspreiders die wij uiteindelijk zelf betalen om ons sprookjes voor te schotelen.

Krijg korting als je bereid bent dieren te mishandelen

Vegetariërs krijgen vaker dan niet-vegetariërs te horen dat het fout is dat ze leren schoenen dragen. Dat is natuurlijk onzin. Ten eerste eten ze hun schoenen niet op, ten tweede gebruiken ze vooral de verpakking van het eten van de niet-vegetariërs. En ten derde hebben de niet-vegetariërs net zo goed of misschien wel meer reden uitleg te geven over dierenmishandeling ten gunste van hun consumptie. Toch is de neiging hardnekkig om te wijzen naar vermeende inconsistentie. Ik vermoed dat niet-vegetariërs vooral zichzelf graag overtuigen dat de ander net zo min deugt.

Hoe consequent circulair zijn consumenten?
Onlangs bracht het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) een rapport uit over circulair gedrag van consumenten. In 2013 hadden ze ook al zo'n rapport uitgebracht (dilemma's rond duurzame consumptie). Sindsdien zijn we niet veel verder gekomen. Wel heeft het PBL haar conclusies wat anders neergezet. Toen was het een goed gevoel: De resultaten van het experiment laten zien dat een flinke groep consumenten een goed gevoel krijgt van het idee hun consumptie te verduurzamen, ook al handelen zij daar normaal gesproken veelal niet naar. Nu is er een verbeterpotentieel: “Op verschillende punten blijken Nederlanders beduidend meer bereid tot circulaire consumptie dan wat ze nu doen, als het niet duurder of lastiger is.” Ik zag al wat geschamper over de uitkomst. 

Het gaat om collectieve problemen
Ik vind het volstrekt logisch dat mensen bereid zijn meer te doen, maar dat niet doen als de buren gewoon lekker door kunnen gaan met vervuilen. Natuurlijk is het prima als mensen zelf duurzamer leven en minder vlees eten, eerder de trein dan het vliegtuig pakken en repareren in plaats van iets nieuws te kopen. Ik houd er zelf ook rekening mee. Maar het is geen beleid! Collectieve verantwoordelijkheid vraagt collectieve maatregelen. Niet zelf minder vliegen en je zitplaats aan de buurman gunnen, maar gewoon accijns op de kerosine. 

In die zin is het PBL in elk geval wat opgeschoten want nu gaat het er om dat mensen die duurzamer willen leven zich niet moeten opofferen ten opzichte van mensen die dat niet doen. En het blijkt dat er draagvlak is voor collectieve maatregelen.

Ik houd er anders een ongemakkelijk gevoel over. Het individualiseren van iets dat een collectieve verantwoordelijkheid is, leidt altijd tot een ongemakkelijke uitkomst. 

Neem de acties om minder kiloknallers vlees te kopen (van Wakker Dier (disclosure, ik was 7 jaar voorzitter van Wakker Dier)). Eigenlijk zeg je dan: wie minder dierenleed wil, moet maar meer betalen.

Heb je maling aan dierenleed? Dan krijg je korting! Trek je je niets aan van klimaatschade? Dan mag je naar Bali vliegen, anders moet je je schamen. Wil je dat je buurman minder lang in de file staat in zijn vervuilende auto? Stap dan over op de trein en bus. 

Nee, dat is gerommel in de marge. Collectieve problemen vragen om collectieve oplossingen