Koranverbrandingen

Autoritaire regimes kunnen moeilijk omgaan met de vrijheid van meningsuiting in liberaal democratische landen. Als je in Zweden een koran verbrandt, is dat niet verboden. De rechter oordeelde al dat de Zweedse overheid koranverbrandingen niet mag verbieden. De vrijheid van meningsuiting woog zwaarder dan de groepsbelediging die het ook is. In autocratische moslimlanden is verbod (en zware straf) juist voor de hand liggend. Daardoor begrijpen de mensen daar absoluut niet dat deze heiligschennis niet verboden wordt.

Gemakkelijke ophef
Daarmee hebben provocerende demonstranten het gemakkelijk. Je verbrandt een koran, krijgt media-aandacht en in andere landen starten de protesten bij ambassade. Vervolgens wordt er door de autocratische leiders flink op getamboereerd dat in democratische landen gewoon korans worden verbrand. Het “volk” wordt flink opgejut en de kans is groot dat de ambassade ook met brand wordt geconfronteerd. Verder zijn boycots te verwachten. Er werd in Zweden ook door boze moslims een verbranding van de thora aangekondigd bij de Israëlische ambassade.

Liberaal versus religieus
Hier in de liberaal-democratische wereld zijn immers individuele rechten van belang en vinden we dat we Zweden niet mogen afwijzen vanwege een enkele moslimhater. Maar in andere landen is dat anders. Hoe lastig ook: het is te begrijpen als je op een andere manier kijkt naar heiligschennis. Wij vinden het geen heiligschennis als een niet-gelovige de bijbel of koran verbrandt, maar als je meent dat je geloof het allerbelangrijkste is (zelfs boven de wetten van het land) is dat echt anders. En het is niet zo heel lang geleden dat het verbod op smadelijke godslastering uit het wetboek van strafrecht geschrapt werd (in 2014)

Demonstranten en autoritaire leiders hebben baat bij ophef
Het dilemma is nu dat de koranverbrander én de autocraat er baat bij hebben het kleine vuurtje flink op te stoken. Beiden winnen er aanhang mee! Dat betekent dus ook dat dit een niet te stoppen polarisatie is. Precies wat de koranverbrander graag wil. (Ik vermoed dat de meerderheid in Zweden net als ik denkt: moet dat beledigen nou zo nodig?) In Nederland gaat het dan indirect: er komen protesten tegen de koranverbranding, de burgemeester verwacht verstoring van de openbare orde en verbiedt de verbranding. Maar gewoon verbieden vanwege heiligschennis kan dus niet.

Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet
Waar de overheid klem is gezet, werd door de moslims in Zweden een oplossing gevonden voor de verbranding van de thora. Leiders van de moslimgemeenschap in Zweden zetten zich in om de thora-verbranding te voorkomen. Ook al was deze gemeenschap geschokt en boos over door de koranverbranding, toch vonden leiders de thora-verbranding niet het juiste middel. Zij overtuigden de actievoerder zijn plan op te geven. De Zweedse moslimgemeenschap vond het belangrijker te tonen dat ze niet een ander zouden aandoen wat zij niet wilden voor zichzelf. Het tonen van respect voor anderen en rekening houden met gevoelens van gelovigen woog voor hen zwaarder dan de vrijheid van meningsuiting. De oudste regel van gemeenschappen is immers de gouden regel. De regel werd overgeleverd in religieuze en filosofische teksten uit China, India, Perzië, het oude Egypte en Griekenland. "Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook de ander niet." of "Wat men mij niet aan moet doen, wil ik ook andere mensen niet aandoen." (Confucius in de Analecta  15:24)

Is het niet tekenend dat dat in het geval van de koranverbranding niet lukt? De demonstranten hebben er teveel baat bij om te stangen en te beledigen. En rond de verbranders staat geen gemeenschap die rekening houdt met de gevoelens van anderen. Belediging en heiligschennis zijn geaccepteerde middelen.

Ondertussen schamen liberale Zweden zich diep dat de gemeenschap en de gouden regel voor sommigen zo weinig betekent. 

P.s. (later) De vrijheid van meningsuiting gaat in Nederland ver. Maar na uitingen kun je wel vervolgen. Je kunt achteraf de demonstranten in Nederland vervolgen voor groepsbelediging of aanzetten tot haat. 

Er komt geen rechts meerderheidskabinet

Hoe spannend de verkiezingen ook zullen worden. Het wordt nog spannender daarna. We weten natuurlijk niet wat Pieter Omtzigt zal doen, maar voorlopig ziet het er niet uit dat er gemakkelijk een meerderheidsregering komt. Het zou goed zijn als partijen (en kiezers) nadenken over een rechtse minderheidsregering.

Rechtse meerderheid?
Er wordt al flink gesproken over een rechtse regering. Maar in de peiling van I&O haalt VVD, BBB, CDA, JA21 en SGP 61 zetels. Dat is dus met 5 partijen.  Om op 75 zetels te komen zijn dus extra partijen nodig. D66 en Volt zou kunnen, maar geen schijn van kans dat zij dat zouden willen, in de Eerste Kamer is al een rechtse meerderheid. Een rechtse meerderheid heeft dan in de Tweede kamer PVV nodig. Daar hebben de VVD en het CDA slechte ervaringen mee. Met 6 partijen zit je dan ook op net 76 zetels! Dat vraagt nogal wat stuurvrouwskunst van Yeşilgöz en flink inleveren aan PVV.

Een links-midden regering met PvdA/GL, SP, PvdD, Bij1, D66. Volt, CU (7 partijen) haalt 67 zetels. Lijkt mij zeer onwaarschijnlijk dat deze partijen al samen een regering kunnen vormen, om een meerderheid te hebben is VVD of BBB nodig. In de Eerste Kamer haalt de rechtse meerderheid vervolgens alles onderuit.

Kortom: er komt een rechtse minderheidsregering die het erg lastig heeft in de Tweede Kamer! Deze heeft wel een meerderheid in de Eerste Kamer.

Strategisch stemmen op rechts
Wil je strategisch stemmen, dan kan een rechtse kiezer in plaats van PVV stemmen op BBB of VVD, maar dat moeten dan wel alle mensen die nu aangaven op PVV te stemmen doen om een rechtse meerderheid zonder PVV mogelijk te maken. Strategisch stemmen heeft dus vrijwel geen zin. Wilders zal zich dit bovendien realiseren en zich van de meest coöperatieve kant laten zien.

Strategisch stemmen op links
Wil je als linkse kiezer strategisch stemmen, dan heb je het ook lastig. Zelfs als alle linkse stemmers overstappen op PvdA/GL komt er geen links of links/midden kabinet. Wel geef je PvdA/GL onderhandelingsmacht op specifieke onderwerpen waar het kabinet steun nodig heeft. Maar volgens de peilingen nu hebben D66 en Volt samen ook onderhandelingsmacht. Groeit PvdA/GL ten koste van D66 of Volt, dan versterkt dat de onderhandelingspositie van PvdA/GL. Voor PvdD of SP stemmers heeft overstappen eigenlijk geen zin.

Maar Omtzigt? Die brengt ook geen meerderheid
Kortom, het interessantste is wat Omtzigt gaat doen. Ik vermoed dat hij niet geschikt is een partij te leiden. Meest handig zou zijn als hij oude CDA getrouwen zou vinden, maar daar moet dan iemand bij zitten die hij vertrouwt en die wel een partij kan leiden. Als Omtzigt PVV, CDA en BBB leegeet, betekent dat overigens nog niet automatisch dat er een (rechtse) meerderheid is: volgens de huidige peilingen heeft het rechtse blok nog 15 zetels extra nodig die nu in ultra-rechtse hoek zitten. Dat is alles van de PVV of een groot deel PVV en FvD. Niet onmogelijk, wel heel onwaarschijnlijk. 

Positioneert Omtzigt zich als midden of a-politiek, dan betekent dat nog steeds geen meerderheidskabinet, tenzij Omtzigt ook D66 leegeet én PVV én FvD. Zeer onwaarschijnlijk en erg stabiel zal een kabinet met Omtzigt (die zich niet laat "sensibiliseren") niet zijn.

Crisis! Maar waarom heet het een crisis?

 

Een crisis “is een zware noodsituatie waarbij het functioneren van een stelsel (van welke aard dan ook) ernstig verstoord raakt”. Je vraagt je dan ook af waarom alles tegenwoordig een crisis heet. De watersnoodramp zou ik zien als crisis, een plotselinge overstroming van een provincie. Een ontploffing die een woonwijk in Enschede plotseling wegvaagt. Een vliegtuig dat neerstort op de Bijlmer. Een zeer besmettelijke ziekte die wereldwijd huishoudt.

Zijn het wel echte crises?
Maar een gestaag oplopende toename van asielzoekers (of liever toenemende last om opvang te kunnen regelen)? Een gestaag oplopende temperatuur door klimaatverandering? Uitstel van maatregelen om natuurgebieden te beschermen waardoor de druk gestaag oploopt om iets te doen aan de stikstofuitstoot rond natuurgebieden? Woningcrisis door oplopende tekorten aan woningen? Dat is toch allemaal ver vooraf verwacht?

Iets een crisis noemen: goed voor media en politiek
Het lijkt er op dat vaker gebeurtenissen tot crisis worden bestempeld, waar dat vroeger “Kwestie” of “Probleem” heette. Het lijkt wel alsof vroeger de zaken kleiner werden gemaakt om in alle rust te kunnen kijken naar oplossingen, terwijl het nu groter wordt gemaakt. Natuurlijk spelen (sociale) media een rol: alles vraagt aandacht en om nieuwe aandacht te krijgen kun je iets beter een crisis noemen dan een “kwestie”.

Regeren in crisis
Voor het politieke bestuur komt het nog beter uit. Vroeger had je kabinetten van grote partijen met een stabiele meerderheid. Dan is er alle reden om lastige zaken niet tot crisis op te schalen. Je wilt rust creëren om de zaken op te lossen. Nu is dat anders. De Tweede Kamer bestaat uit 20 partijen en er is geen duidelijk dominante partij. Het kabinet heeft geen meerderheid in de Eerste Kamer. Er is dus extra druk nodig om oplossingen te laten accepteren in het Parlement. Een partij zal sneller lastig doen over een “kwestie”, dan een oplossing voor een “crisis” tegenhouden. Een crisis vraagt snelheid, besloten debatten, tijdelijke maatregelen.

Ingewikkeldere kwetsbaarheid
Bovendien is de internationalisering zo ver reikend dat het bestuur en de economie van Nederland meer verbonden is met die van andere landen: een bank die omvalt in de VS heeft gevolgen voor Europa en omdat sommige landen een grote schuld hebben heeft dat gevolgen voor Nederland. Grenzen zijn minder hard. Bedrijven zijn verknoopt met verschillende landen. De internationalisering brengt welvaart, maar ook kwetsbaarheid. Die kwetsbaarheid is ingewikkelder dan vroeger omdat je te maken hebt met meer verschillende bestuursniveaus.

Gerichtheid op de korte termijn
Je zou het werken met crises ook kunnen zien als een gerichtheid op de korte termijn van het hele ambtelijke apparaat: voor kennisontwikkeling en denken over de toekosmt worden adviesbureaus en commissies ingehuurd. Tja, dan wordt je natuurlijk steeds vaker verrast door gebeurtenissen.

Het valt dan ook op dat we in Nederland vaker over korte termijnoplossingen moeten praten dan dat we over de toekomst praten. Tegelijk zijn er nogal wat “kwesties” die de lange termijnblik vragen. Neem de zorg, het klimaat, samenleven met verschillende geloven, meer flexibiliteit in werken en wonen, geopolitieke veranderingen door de opkomende macht van China en afnemende macht van de VS.

Jules Deelder had wel eens heimwee naar de "kwesties"

Het gedicht van Jules Deelder over zijn jeugd:
‘(...) in een wereld die
van kwesties aan me-
kaar hing …’

Zou tegenwoordig “een wereld zijn die van crises aan elkaar hing.”. 

Jammer. Ik krijg er ook heimwee van. Konden we maar weer terug naar lange termijnplanning voor zorg, wonen, leven en werken. Komt er dan een crisis, dan kunnen er kansen gegrepen worden, want een crisis is ook een kans.

En daar schreef ik al eerder over. 

Wat als het morele verval in Nederland doorzet

De jeugd heeft geen respect meer voor gezag, overheden en vrijheden. Juist een goede morele opvoeding en houding zijn nodig om de vrijheid met een hoofdletter in stand te houden. Want het is toch godgeklaagd hoe het staat met de morele normen en waarden. Het sociale weefsel lijkt uit elkaar te vallen: beleefdheid lijkt een ouderwetse gewoonte, eerlijkheid een optionele oefening en vertrouwen een overblijfsel uit een andere tijd. Zorg voor een ander, respect voor elkaar: het is aan het verdwijnen! En dat is ernstig.

Dit vinden meer mensen. Sterker, de meeste mensen vinden dat. In bijgaand plaatje zie je de uitslag voor de landen waar PEW enquêteerde. De wereld is in moreel verval zou je denken!

Landen waar mensen moreel verval zien in de samenleving. Rood=ja; Groen=nee

Samenlevingen houden redelijk goede gegevens bij (of laten deze tenminste na) van extreem immoreel gedrag, zoals slachting en verovering, slavernij en onderwerping of moord en verkrachting, en zorgvuldige analyses van die historische gegevens suggereren juist dat deze objectieve indicatoren van immoraliteit de afgelopen tijd aanzienlijk zijn afgenomen. Gemiddeld behandelen moderne mensen elkaar veel beter dan hun voorouders ooit hebben gedaan.

Recent moreel verval?
Is het dan misschien iets van de laatste decennia? Ook dat niet! Dat blijkt uit onderzoek van Adam M. Mastroianni & Daniel T. Gilbert. In "The illusion of moral decline " beschrijven zij hoe mensen al jaren geloven dat er sprake is van moreel verval. In een reeks onderzoeken waarbij gebruik wordt gemaakt van zowel archiefgegevens als originele gegevens (n = 12.492.983), laten zij zien dat mensen in ten minste 60 landen over de hele wereld geloven dat de moraal afneemt, dat ze dit al minstens 70 jaar geloven. Mensen geloven meer in de afnemende moraliteit van individuen naarmate ze ouder worden, vooral door afnemende moraliteit van opeenvolgende generaties. 

En het is zelfs al langer zo: ze werd meer dan 2000 jaar geleden geschreven door de historicus Livius, die klaagde over de afnemende moraliteit van zijn Romeinse medeburgers. 

Je kunt ook vragen naar personen die mensen zelf kennen, dan zien ze dat zij juist vriendelijker en respectvoller zijn geworden. Maar de rest? Achteruitgang! 

Natuurlijk, het is mogelijk dat moraliteit in feite al duizenden jaren wereldwijd aan het afnemen is – zo gestaag en zo plotseling dat mensen in elk tijdperk die achteruitgang in de korte tijd van een mensenleven hebben kunnen waarnemen. Maar de andere verklaring is dat het idee van moreel verval een psychologische illusie is waarvoor mensen over de hele wereld en door de geschiedenis heen vatbaar zijn geweest. Mastroianni en Gilbert bewijzen dit  Onderzoeken ze wat mensen zelf aan ervaringen  rapporteren, dan blijkt dat tijdgenoten eerder respectvoller met elkaar omgaan. 

Vergrijzende samenleving is banger voor moreel verval
Omdat vooral ouderen gevoelig zijn voor de illusie van moreel verval betekent dit nogal wat voor vergrijzende samenlevingen. De illusie van moreel verval kan mensen gevaarlijk vatbaar maken voor politici die inspelen op de angst voor nieuwkomers. 

Leiders die beloven die illusoire afglijding te stoppen - om 'Nedetland of Amerika weer groot te maken' - kunnen een te grote aantrekkingskracht hebben.

Laten we duidelijk maken dat het een illusie is. Al 2000 jaar wordt gedacht dat er sprake is van moreel verval. Ondertussen zijn we vriendelijker en respectvoller geworden.

The illusion of moral decline, Nature June 2023