Democratie in en na de Coronatijd

In tijden van crisis hebben mensen de neiging om de leider te steunen. In nood blijken mensen in overgrote meerderheid blij met iemand die verantwoordelijkheid neemt omdat ze zelf te geschrokken zijn om te weten wat er moet gebeuren. Ik vind dat Rutte het na de wat trage start goed doet. Na de coronacrisis zal echter gewerkt moeten worden aan de democratie en vooral de democratische controle.

Vergaande bevoegdheden

In Nederland is geen noodtoestand afgekondigd. Want met een beroep op de Wet publieke gezondheid kan een minister van justitie en veiligheid of de commissaris van de koning het je bevinden in de openlucht al beperken tot een bezoek aan de supermarkt of een arts. De bevoegdheden gaan erg ver. Het is zelfs zo dat de centrale overheid burgemeesters kan opdragen van hun bevoegdheden gebruik te maken. In de Volkskrant vertelde de burgemeester van Hoogeveen dat hij een kwartier had om de cafés te sluiten.

Bij weinig mensen macht neergelegd

Het gaat er niet om dat dit alles niet mag. Het recht van vrijheid van vereniging, vergadering en betoging kan worden beperkt in dit soort gevallen, als dat netjes via een wet gebeurt en noodzakelijk is in het belang van de openbare orde en de volksgezondheid. Het lijkt allemaal wettelijk te kloppen. Maar wel komt het bestrijden van corona én de handhaving van de openbare orde bij een zeer beperkt aantal mensen terecht. In deze rampentijd wordt van ons verwacht dat we ons gedragen en vertrouwen hebben. Dat vraagt om controle.

Controle is momenteel onder de maat

Die controle is momenteel lastig. De Tweede Kamer heeft niet geregeld dat er digitaal vergaderd mag worden. Digitaal vergaderen stelt ook andere eisen. Naar de rechter stappen vanwege de beperkende maatregelen kan, maar ook de rechtbanken werken op dit moment niet optimaal. Ondertussen wordt er heel veel geld toegezegd en schiet de schuld omhoog. Als je een “intelligente” lockdown instelt, is het ook nodig om noodsteun te geven. Ik wil niet zeggen dat dat onterecht is, je moet er niet aan denken dat de zorg mensen niet meer kan behandelen en de lijken niet meer op tijd begraven kunnen worden. Maar het vraagt wel erg veel vertrouwen. Het kabinet moet maatregelen nemen, terwijl veel nog niet bekend is en wat wel bekend is nog bediscussieerd wordt. Er gaan dus ook zaken mis en er moet gekozen worden tussen meerdere kwaden. Keuzen maken is nodig om deze crisis door te komen. Nu krijgt Rutte steun, maar met wijsheid achteraf zal die steun onvermijdelijk afbrokkelen.

Wat wil ik dan? Onderzoek met onze betrokkenheid

1. Een parlementaire enquête: een parlementair onderzoek waarbij getuigen verplicht kunnen worden te komen en onder ede moeten verklaren. Maar dat is niet genoeg. In deze tijden waarbij van alle burgers vergaand gevraagd is om in te schikken en thuis te blijven, waarbij ondernemers onmogelijk gemaakt is om hun werk uit te oefenen, waarbij het recht op vereniging en vergadering beperkt is, vraagt meer betrokkenheid van ons. Heeft de regering in aanloop van de crisis en tijdens de crisis rechtmatig, effectief en rechtvaardig gehandeld? 

1 a. Ik denk dat daarom juist nu van belang is dat wij burgers kunnen meecontroleren. Ik zou het mooi vinden daarvoor leentjebuur te spelen bij de Amerikaanse jury's. Iedereen kan opgeroepen worden om lid te zijn van een jury. Vraag bijvoorbeeld 100 aselect aangewezen kiesgerechtigde burgers om mee te kijken naar de opzet en uitvoering van het parlementair onderzoek.

2. Regelen in een wet digitaal vergaderen dat parlement (en gemeenteraad waarvoor nu een tijdelijke wet is) kan vergaderen via videoverbindingen. Het is nu niet goed geregeld waardoor het lijkt of het gewoon mag of gewoon niet mag. Er wordt vergaderd met fractievoorzitters, terwijl in de wet iedere vertegenwoordiger is gekozen zonder last of ruggenspraak. Er mag een mengvorm zijn van fysieke en digitale aanwezigheid, wat ongelijke posities mogelijk maakt. Regel het goed!Wanneer mag het, hoe lang, welke regels voor het quorum gelden, welke openbaarheid is er, kortom onder welke voorwaarden mag er videovergaderd worden?

3. Onderzoek naar het handelen van de veiligheidsregio's. Er zijn per regio verschillende aanpakken gekozen, voor wat betreft het handhaven en het ophalen van meldingen. Hoe is dat gegaan? Op welke manier hebben gemeenteraden kunnen controleren of er rechtmatig, rechtvaardig en effectief werd opgetreden. Ook hierbij is het goed dat burgers van de betreffende veiligheidsregio mee kunnen kijken.

4. Onderzoek naar de rol van media. Vaak wordt er alleen gekeken naar de rol van de vertegenwoordigers, die inderdaad een zelfstandige verantwoordelijkheid hebben. Maar de sociale media, de TV, de kranten hebben ook allemaal bijgedragen in de crisistijd. Niet om daarmee af te rekenen, we komen niet aan de vrijheid van meningsuiting, wel om te kijken wat een ieder kan leren voor de toekomst. Wat ging goed, wat kon beter? Ik denk dat de media dit onderzoek zelf moeten inzetten en zelf moeten kijken hoe ze ons er bij betrekken. Zij zijn onze bewakers van de democratie. Ook zij moeten ons vertrouwen verdienen.