Verlichting in Egypte hard nodig

In Egypte gebeuren afschuwelijke dingen. Maar de onderliggende behoefte van de mensen daar is waarschijnlijk niet veel anders dan wat we in westerse landen zien. Eerder gaf ik al aan dat de Moslimbroederschap heel veel krediet opbouwde door mensen te helpen in hun eerste behoeften te voorzien. Dat krediet missen de militairen en de liberale krachten. Meer dan in militair ingrijpen ligt daar de sleutel tot succes.

Streven naar zelfbeschikking en eigen levensstijl

In Spanje streven de Catalanen naar een eigen land, ze zijn het zat overheerst te worden door de regering van Madrid. In de Volkskrant van dit weekend stond een verhaal over Noord Colorado dat zich wilde afsplitsen van Colorado. En ik heb het idee dat de Limburgers maar wat graag los van Holland zouden willen komen. Soms gaat het om financieel eigenbelang, zoals de Vlamingen die niet meer willen meebetalen aan Wallonie. Iets dat ook speelt bij de Catalanen. Maar dat is niet het enige. Het is ook het gevoel mee te tellen, de eigen manier van leven te kunnen behouden. Vaak staat een “sterke man” op die hun zorgen verwoord. Daar rekenen ze dan op.

Ook in het klein zie je het terug. Hele buurten die PVV stemmen omdat mensen merken dat hun manier van leven bedreigd wordt. Overspoeld door mensen met een andere cultuur, het gevoel dat anderen hun banen innemen en dat de regering ver weg geen enkele rekening houdt met hen. Hebben ze nog wel wat te winnen bij de democratie? Ze denken dat ze uit eigenbelang niet moeten kiezen voor de democratie, hoogstens voor sterke man Wilders.

Niet democratie maar zelfbeschikking

In Egypte speelt ook zoiets. Wat veel journalisten herkenden als een roep om democratie is gewoon een zelfde proces. Mensen willen hun eigen manier van leven behouden / verkrijgen. In Egypte merken de Islamieten dat de Moslimbroederschap zich iets van hun leven aantrekken en dat die hun levensstijl ruimte willen bieden. En liberalen willen hun eigen levensstijl behouden. Het is allemaal een strijd om ruimte voor de eigen manier van leven te krijgen. Erg veel ervaring met burgerschap, democratie met bescherming van rechten van minderheden en zelfbestuur is er niet. Maar er is in heel het midden oosten onrust! Wat is er dan aan de hand?

Revolutiejaar 1848

Het doet denken aan revolutiejaar 1848. In heel Europa waren er opstanden van mensen die vreemde heersers wilden verdrijven en hun eigen leven wilden kunnen leiden, met hoop dat het dan beter zou gaan. Dit begon met de Februarirevolutie in Frankrijk. Later is dit alles vertaald als een roep om meer liberale hervormingen.

Ook in de Duitse landen wakkerde de Februarirevolutie verlangens rond liberale hervormingen aan. Op 15 maart werd Berlijn het toneel van onlusten. Frederik Willem IV van Pruisen deed onmiddellijk concessies en riep een Constituante bijeen, die echter geen daadwerkelijke maatregelen nam om aan de revolutionaire eisen te voldoen.

In de meeste Duitse staten waren zonder bloedvergieten liberale regeringen geïnstalleerd en in Frankfurt was het liberale Frankfurter Parlement bijeengekomen, dat een constitutie (de Paulskirchenverfassung) voorbereidde. De revoluties misten in Duitsland echter de kracht om veel te bereiken. De Constituante werd in december ontbonden en in de jaren die volgden werden de meeste liberale hervormingen weer teruggedraaid.

(wikipedia)

In Nederland was in 1848 reden voor hervormingen omdat koning Willem II elke grondwetswijziging die hem trachtte te beperken in zijn soevereine machtsuitoefening tegenhield, maar een revolutie brak niet uit. De koning was echter bang het slachtoffer van een revolutie te worden, zoals verscheidene van zijn koninklijke collega's overkwam, zodat hij tegenover zijn ministers verklaarde dat hij in één nacht van conservatief tot liberaal was geworden. Op 3 november werd een nieuwe grondwet ingevoerd, ontworpen onder leiding van Johan Rudolph Thorbecke. Deze nieuwe grondwet, die met enkele kleinere aanvullingen nog steeds de Nederlandse grondwet is, maakte een einde aan de persoonlijke regeermacht van de koning en voerde de Koninklijke onschendbaarheid in. Voortaan waren de ministers verantwoordelijk voor hun beleid en niet meer de koning. (wikipedia)

Het betekende het voortbestaan van het koningschap.

Verlichting, burgerschap en afbrekende macht van de kerk

Dit alles gebeurde in landen waar een geschiedenis was van burgerschap en het verdienen van dit burgerschap in de steden door te tonen dat je je wilde inzetten voor de gemeenschap. Denk aan de burgerweeshuizen waar kinderen van burgers terecht konden als de ouders voortijdig zouden overlijden. Staatsburgerschap was er nog niet eens. Het revolutiejaar startte in Frankrijk waar al in de 18e eeuw de Franse revolutie was geweest. De oude ideeën van absolutisme, aristocratie, en de macht van de kerk werden vervangen door de principes van Liberté, égalité, fraternité, oftewel Vrijheid, gelijkheid en broederschap.

In revolutiejaar 1848 was dus al een basis aanwezig voor het denken over de liberale democratie als wenkend perspectief.

Geen Verlichting in Egypte

Die geschiedenis mist in Egypte. De strijd voor eigenbelang van de Moslimbroederschap loopt niet parallel met de strijd voor eigenbelang van de liberale krachten. Waar broederschap in Frankrijk nog een verbondenheid van alle Fransen was, is de broederschap in Egypte alleen een verbondenheid van Moslims. Er is geen strijd geweest om zich te verzetten tegen de absolute macht van de kerk. Journalisten in Europa die dachten dat de opstanden in Egypte om democratie gingen, bekeken het door hun eigen bril. Datzelfde deden de progressieven in Egypte: ze bekeken het door een Europese bril.

Overigens was de beweging van 1848 slechts van korte duur en werden vele van de afgedwongen maatregelen later teruggedraaid. Toch hadden de opstanden grote invloed op de periode die volgde. 

Wat te doen?

Grote invloed. Of dat voor Egypte ook zo is, leidt geen twijfel. Maar welke? Dat zal zonder verlichting binnen de Islam niet hetzelfde gaan. De beste strategie in Egypte zou dan ook niet zijn de liberalen onverkort te steunen, maar het afbreken van de macht van de militairen en de verlichting binnen de Islam te bevorderen. Niet gemakkelijk dat tegelijk te doen. Misschien begint het met liberalen die zich de noden van arme Egyptenaren meer aantrekken. 

Zodat iedereen merkt wat te winnen te hebben bij democratie.